حسین جاهد (یالچین)

معرف

نویسنده، مترجم، روزنامه‌نگار و سیاستمدار ترک در قرن چهاردهم
متن
حسین‌ جاهد (یالچین)، نویسنده، مترجم، روزنامه‌نگار و سیاستمدار ترک در قرن چهاردهم. او در 1291 (قدرت، ج 1، ص 242؛ آق‌یوز، ص 120) یا 1292 (ارجیلاسون، ج 1، ص 314؛ ایشیق، ذیل "Yalcin, Huseyin Cahit") در خانواده‌ای استانبولی در بالیکَسیر به دنیا آمد (د. اسلام، چاپ دوم، ذیل «حسین جاهد»). حسین‌سُعاد یالچین، شاعر و نمایشنامه‌نویس ترک، برادر بزرگش بود (رجوع کنید به )دایرةالمعارف زبان و ادبیات ترکی(، ذیل"Yalcin, Huseyin Suat"). حسین‌جاهد تحصیلات ابتدایی را در سرز/ سیروز و تحصیلات متوسطه و عالی را در استانبول گذراند. در 1314 از «مُلکیه مکتبی» (مدرسه عالی مخصوص تربیت کارمند دولت) فارغ‌التحصیل و در وزارت معارف استخدام شد و تا 1326 به عنوان معلم و معاون مدیر و مدیر مدارس اِعدادی (متوسطه) به کار پرداخت (همان، ذیل "Yalcin, Huseyin Cahit"؛ بانارلی، ج 2، ص 1056).حسین‌جاهد نویسندگی را از زمان تحصیل در مدرسه متوسطه آغاز کرد. وی مطالبی را از مجلات فنی ترجمه و در مجلات هفتگی چاپ می‌کرد و با دوستش، احمد شُعَیب، که از منتقدان ادبی وابسته به جنبش ادبی ثروتِ فنون* بود، رمان جنایی ترجمه می‌کرد. این دو اداره مجله مکتب را نیز برعهده داشتند. نویسندگان و شاعرانی چون حسین‌سعاد یالچین، جناب شهاب‌الدین* و محمد رئوف*، که بعدآ به گروه ثروتِ فنون پیوستند، با این مجله همکاری داشتند (قدرت، همانجا). پیوستن حسین‌جاهد به جمع نویسندگان مجله ثروت فنون نقطه عطفی در زندگی ادبی وی به شمار می‌رود. نخستین اثر حسین جاهد در ثروت فنون، چاپ داستان کوتاهی در شعبان 1314 بود ()دایرةالمعارف زبان و ادبیات ترکی(، همانجا). خیال ایچینده (در وادی خیال)، دومین و آخرین رمانش، نیز به صورت پاورقی در این مجله منتشر شد. وی در آن مجله، بیشتر به عنوان مترجم آثار پارناسیها و سمبولیستهای فرانسه و منتقد ادبی و هنری، و به‌ویژه مدافع پرشور جریان ادبی ثروت فنون و ادبیات جدید، فعالیت می‌کرد (ارجیلاسون، ج 1، ص 316؛ اولکن، ص 136؛ آق‌یوز، ص 125؛ قراعلی‌اوغلو، ج 2، ص 549ـ550).حسین‌جاهد مدتی پس از پیوستن به گروه ثروت فنون، فعال‌ترین عضو آن شد و پس از کناره‌گیری توفیق فکرت*، سردبیری مجله را برعهده گرفت، اما چند ماه بعد، به سبب چاپ مقاله «ادبیات و حقوق» ــکه در آن از اعدام پادشاه فرانسه، درپی انقلاب فرانسه، سخن رفته و خود وی آن را از زبان فرانسه ترجمه کرده بودــ مجله توقیف و گروه ثروت فنون پراکنده شد (ارجیلاسون، ج 1، ص 314؛ آق‌یوز، ص 92، 120؛ قدرت، همانجا؛ موتلوآی، 1988،ص195ـ196).حسین‌جاهد در همین دوره، افزون بر فعالیت همه جانبه در ثروت فنون، با روزنامه‌های دیگری چون طریق و صباح نیز همکاری می‌کرد و در آنها مقالاتی در دفاع از ادبیات جدیدِ ترکی به چاپ می‌رساند (قدرت، همانجا). او نیز مانند دیگر اعضای گروهِ از هم پاشیده ثروت فنون، پس از کودتای 1319 اثری منتشر نکرد و برای آغاز دوره دوم نویسندگی‌اش، ناگزیر تا اعلام حُریت و استقرار دوباره مشروطیت صبر نمود (آق‌یوز، ص 120؛ ایشیق، همانجا).با آغاز دوره مشروطیت دوم (1326) ــ برخلاف گذشته که حکومت استبدادی هیچ‌گونه فعالیت سیاسی را جایز نمی‌دانست و ضمنآ ادبیات ثروت فنونی نیز ادبیاتی سیاست‌گریز بودــ حسین جاهد به عرصه سیاست پای نهاد و روزنامه طنین را، با همکاری توفیق فکرت و حسین‌کاظم قدری*، یک هفته پس از اعلام حریت (23 جمادی‌الآخره 1326) منتشر کرد (رئیس‌نیا، ج 3، ص 251؛ آقشین، ص 77).در آغاز، توفیق فکرت مدیرمسئول بود، حسین‌کاظم مدیر و حسین‌جاهد سردبیر. اداره روزنامه عمدتاً برعهده حسین‌جاهد بود و او پس از کنار رفتن توفیق فکرت و حسین کاظم نیز روزنامه را، با همکاری یک سردبیر و چند نویسنده، انتشار می‌داد. طنین یکی از پر فروش‌ترین روزنامه‌های آن دوره و مروّج افکار جمعیت اتحاد و ترقی عثمانی بود و حسین‌جاهد در سرمقاله‌های آن، با تشریح سیاستهای جمعیت، به دفاع از آن می‌پرداخت (تونایا، ج 1، ص 33؛ شاپولیو، ص 242؛ قانسو، ص 165ـ166). او با مقالات سیاسی خود در طنین، خلاق‌ترین و اثرگذارترین روزنامه‌نگار ترکیه شناخته شد که در روان‌نویسی نیز درصدر قرار داشت. این مقالات سیاسی، گاه موقعیتهای درخشانی برای او فراهم می‌آورد و گاه زندگی‌اش را دستخوش تشنج و حتی خطر می‌کرد (بانارلی، ج 2، ص 1057).حسین‌جاهد هم‌زمان با انتشار طنین، به جمعیت اتحاد و ترقی پیوست و به نمایندگی جمعیت مذکور، در سه دوره نخست مجلس مبعوثان انتخاب شد. وی به معاونت ریاست مجلس (1332ـ1334) و ریاست مجلس (1334ـ1336) نیز رسید. در زمان جنگ جهانی اول، رئیس کمیسیون منع احتکار، و در اداره «دیون عمومیه» (سازمانی برای حفظ حقوق دولتهای وام‌دهنده به دولت عثمانی) نماینده عثمانی بود (احمد، ص 167؛ قراعلی اوغلو، ج 2، ص 754؛ تونایا، ج 3، ص 452؛ قدرت، ج 1، ص 243). همچنین از اعضای تُرک دَرْنَگی (انجمن ترک) و از بنیان‌گذاران «جمعیت مطبوعات عثمانیه» بود (رجوع کنید به تونایا، ج 1، ص 415، 482ـ489؛ )دایرةالمعارف زبان و ادبیات ترکی(، ذیل "Turk Dernegi").مخالفان حاکمیت اتحاد و ترقی از هر فرصتی برای صدمه‌زدن به حسین‌جاهد و حتی از بین بردن او استفاده می‌کردند، چنان‌که در واقعه 31 مارت 1325/ 13 آوریل 1909/ 22 ربیع‌الاول 1327 (رجوع کنید به آقشین، ص 125 به بعد)، شورشیان چاپخانه طنین را ویران کردند و فردی را، به گمان اینکه حسین‌جاهد است، در مقابل مجلس مبعوثان به قتل رساندند (شاپولیو، ص 224؛ کارال، ج 9، ص 90ـ91).در دوره سقوط موقت اتحاد و ترقی در 1330 و به هنگام برگزاری کنگره پنجم آن حزب، تحت فشار فزاینده دولت احمد مختار پاشا، شماری از فعالان حزب، از جمله طلعت پاشا، محمد جاوید* و حسین‌جاهد، زندانی شدند و در همان دوره، طنین و روزنامه‌های جانشین آن، مانند جنین، سنین و حق، یکی پس از دیگری توقیف گردیدند (تونایا، ج 3، ص 232ـ234؛ احمد، ص 111). با تشدید فشار و دستگیریها و تبعیدها در دوره دولت کامل پاشا (ذیقعده 1330 ـ صفر 1331)، حسین‌جاهد نیز، مانند برخی از سران اتحاد و ترقی، از کشور گریخت (رجوع کنید به آقشین، ص 220).پس از شکست عثمانی در جنگ جهانی اول و در دوره آتش‌بس، حسین‌جاهد هم از جمله اتحادیونی بود که دولت انگلیس آنها را در 1337/ 1919 به جزیره مالت تبعید کرد (رجوع کنید به تونایا، ج 2، ص 46ـ51). وی در این مدت ــ که حدود دو سال و نیم طول کشیدــ زبانهای ایتالیایی و انگلیسی را فراگرفت و بسیاری از آثار علمی را به ترکی ترجمه کرد (آق‌یوز، ص 120؛ ارجیلاسون، ج 1، ص 315؛ اولکن، ص 137). او پس از پایاندوره تبعید، از آبان 1301/ اکتبر 1922 انتشار طنین را از سرگرفت (آق‌یوز؛ ارجیلاسون، همانجاها). طنین که در دوره اعلام جمهوری منتشر می‌شد، مانند بیشتر مطبوعات استانبول به حکومت جدید، که آنکارا را به پایتختی برگزیده بود، موضع انتقادی داشت (تونایا، ج 3، ص 591). مدتی بعد، در جریان قیام شیخ سعید*، بار دیگر فشار بر مطبوعات شدت یافت. حسین‌جاهد نیز ــ به سبب استفاده از واژه باسقین (حمله) در گزارش بازرسی دفتر مرکزی حزب جمهوری ترقی‌پرور ــ به چورُم* تبعید شد و طنین هم توقیف گردید، اما پس از حدود یک سال و نیم، تبرئه شد و به استانبول بازگشت (اراوغلو، ص 198؛ ایشیق، همانجا). وی در آنجا از سیاست کناره گرفت و در بانک صنایع و معادن به کار مشغول شد ()دایرةالمعارف جمهوریت (، ج 2، ص 316).مدتی بعد، حسین جاهد به علت اظهارنظری مغایر با سیاست رسمی دولت در مورد تغییر زبان و الفبای ترکی ــ که سیاست مبتنی بود بر تصفیه سریع زبان ترکی از لغات و عبارات و دستور زبان عربی و فارسی و جایگزین کردن آنها با واژه‌های ترکی‌الاصل (رجوع کنید به اراوغلو، ص 194ـ196؛ زورخر، ص 197ـ 199) ــ و جانب‌داری از جریان تحول تدریجی زبان، در 1311ش/ 1932 (رجوع کنید به )دایرةالمعارف زبان و ادبیات ترکی (، ذیل "Dil. dil kurultayi") مغضوب شد و از بانک اخراج گردید (موتلوآی، 1973، ص 335؛ قراعلی اوغلو، ج 2، ص 755؛ ایشیق، همانجا). وی از دهمین سالگرد بنیان‌گذاری جمهوری در ترکیه شروع به انتشار مجله هفتگی فکر حرکتلری (جنبشهای فکری) کرد. اگرچه نویسندگان دیگری نیز با این مجله همکاری می‌کردند، بخش اعظم مطالب آن، از مقاله و معرفی و نقد کتاب و ترجمه، به قلم حسین‌جاهد بود (توپراق، ص 38ـ41؛ قراعلی اوغلو، ج 2، ص 756). هم‌زمان با انتشار این مجله، وی با مجله یدی‌گون (هفت روز) هم همکاری می‌کرد و مصاحبه‌ها و خاطرات و سفرنامه‌هایش در آن منتشر می‌شد (قدرت، ج 1، ص 243).حسین‌جاهد پس از درگذشت آتاتورک در 1317ش/1938، بار دیگر فعالانه به صحنه سیاست برگشت و در نتیجه تطبیق سیاست آشتی‌جویانه عصمت اینونو (دومین رئیس‌جمهوری ترکیه) با مخالفان، در انتخابات میان‌دوره‌ای دی 1317/ دسامبر 1938 به نمایندگی مجلس برگزیده شد و تا 1333ش/ 1954 نماینده بود (د. اسلام، همانجا؛ )دایرةالمعارف جمهوریت (، ج 1، ص 322، ج 2، ص 316). همچنین در این دوره، بار دیگر طنین را از 1322 تا 1326ش/ 1943ـ1947 انتشار داد. در فاصله سالهای 1327 تا 1336ش/ 1948ـ1954 نیز سردبیری روزنامه اولوس، ترجمان حزب جمهوری‌خواه خلق*، را برعهده داشت و از موضع حزب مذکور، از سیاستهای حزب دموکرات* انتقاد می‌کرد (قدرت، همانجا). حملات حسین جاهد به حزب حاکم، سبب توقیف روزنامه او شد و هم‌زمان در 1331ش/1952، مصونیت سیاسی وی لغو گردید و سرانجام، با آنکه وی در آستانه هشتاد سالگی بود، در پاییز 1333ش/ 1954 به 26 ماه زندان محکوم شد که اعتراضات شدیدی را به دنبال داشت و جلال بایار، رئیس‌جمهوری وقت، او را پس از آنکه فقط سه و نیم ماه از محکومیت خود را گذرانده بود، عفو کرد ()دایرةالمعارف جمهوریت (، ج 2، ص 253، 316). پس از آزادی از زندان، حسین‌جاهد همچنان تا زمان مرگش در 27 شهریور 1336/ 17 سپتامبر 1957، به مبارزه با حزب دموکرات ادامه داد (آق‌یوز، ص 120؛ قدرت، همانجا).حسین‌جاهد از ساده‌نویسان نسل خود بود (رئیس‌نیا، ج 3، ص 285). وی در اوایل نویسندگی‌اش دو رمان منتشر کرد. او مجموعه‌ای از قصه‌ها و اشعار منثور و تمثیلات‌ادبی کوتاه خود را، که ابتدا در ثروت فنون چاپ کرده‌بود، با نام حیات مخیل در 1317 به‌صورت کتاب انتشار داد. حیات مخیل انعکاس احساسات و آرزوهای شماری از روشنفکران ثروت فنونی، از جمله حسین جاهد و توفیق‌فکرت،است‌که تحت‌تأثیرگروهی‌از سوسیالیستهای تخیلی غربی آرزوی مهاجرت به زلاندنو و پی‌افکندن نوعی زندگی اشتراکی آرمانی را در سر می‌پروراندند (رجوع کنید به قدرت، ج 1، ص 250ـ254؛ بانارلی، ج 2، ص 1057؛ شاپولیو، ص 225؛ برای معرفی مجموعه رجوع کنید به موتلوآی، 1988، ص 196ـ 197).منابع : رحیم رئیس‌نیا، ایران و عثمانی در آستانه قرن بیستم، تبریز 1374ش؛Feroz Ahmad, The Young Turks, Oxford 1969; Sina Aksin, Jon Turkler ve Ittihat ve Terakki, Istanbul 1987; Kenan Akyuz, Modern Turk edebiyatinin ana cizgileri, Ankara 1995; Nihad Sami Banarli, Resimli Turk edebiyati tarihi, Istanbul 1971-1979; Cumhuriyet ansiklopedisi: 1923-2000, ed. Hasan Ersel etal., Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari, 2003; EI2, s.v. "Husayn Djahid" (by Fahir Iz); Bilge Ercilasun, Yeni Turk edebiyati uzerine incelemeler, Ankara 1997; Hamze Eroglu, Turk devrim tarihi, Ankara 1977; Ihsan Isik, Turkiye yazarlar ansiklopedisi, Ankara 2004; Aykut Kansu, 1908 devrimi: The revolution of 1908 in Turkey, tr. Ayda Erbal, Istanbul 2002; Seyit Kemal Karaalioglu, Turk edebiyati tarihi, vol.2, Istanbul 1982; Enver Ziya Karal, Osmanli tarihi, vol.9, Ankara 1999; Cevdet Kudret, Edebiyatimizda hikaye ve roman: tanzimattan mesrutiyete kadar, vol.1, Istanbul 1977; Rauf Mutluay, Tanzimat ve Servetifunun edebiyati, Istanbul 1988; idem, 100 soruda cagdas Turk edebiyati, Istanbul 1973; Enver Behnan Sapolyo, Turk gazeteciligi tarihi: her yonile basin, Ankara 1976; Zafer Toprak, "Fikir dergiciliginin yuz yili", in Turkiye'de dergiler - ansiklopediler: 1849-1984, Istanbul 1984; Tarik Zafer Tunaya, Turkiye'de siyasal partiler, Istanbul, vol. 1, 1988, vol.2, 2003, vol.3, 1989; Turk dili ve edebiyati ansiklopedisi, Istanbul: Dergah yayinlari, 1976-1998, s.vv. "Dil. dil kurultayi" (by Rekin Ertem), "Yalcin, Huseyin Cahit" (by Omer Faruk Huyuguzel), "Yalcin, Huseyin Suat" (by Celal Sahir), "Turk Dernegi"; Hilmi Ziya Ulken, Turkiye'de cagdas dusunce tarihi, Istanbul 1966; Erik Jan Zurcher, Turkey: a modern history, London 1998.
نظر شما
مولفان
گروه
رده موضوعی
جلد 13
تاریخ 93
وضعیت چاپ
  • چاپ شده