حبیب نجّار، شخصیتی مسیحی که در منابع اسلامی به مؤمن آلیس ملقب است. نسب او را، به اختلاف، حبیببن اَبریا، حبیببن مری و حبیببن اسرائیل ضبط کردهاند (رجوع کنید به مقاتلبن سلیمان، ج 3، ص 577؛ طبری، جامع، ج 22، ص 102؛ ثعلبی، قصصالأنبیاء، ص 365). شغلهای گوناگونی چون ریسمانبافی و کفاشی برای او ذکر شده (رجوع کنید به طبری، جامع، همانجا؛ ماوردی، ج 5، ص 13؛ سیوطی، ج 5، ص 261)، گرچه حرفه وی در بیشتر منابع نجّاری و لقبش نجّار است و گفتهاند چون پیش از ایمان آوردن بتتراش بوده است (رجوع کنید به مقدسی، ج 3، ص 130؛ زمخشری، ج 4، ص 10) او را با این لقب خواندهاند (برای تفصیل بیشتر رجوع کنید به بوسه، ص 171ـ172). درباره زندگی زاهدانه و رفتارهای عابدانه وی مطالب اندکی در منابع آمده است (برای نمونه رجوع کنید به ثعلبی، قصصالأنبیاء، همانجا).نام حبیب نجّار صریحاً در قرآن نیامده، اما در منابع اسلامی، ضمن نقل ماجرای «اصحابالقریة» (رجوع کنید به یس: 13ـ29)، به نام وی تصریح شده است. بنابر این آیات، پس از اینکه اصحاب قریه دو رسولی را که برای دعوت آنان به توحید آمده بودند، تکذیب میکنند، مردی شتابان از دور دست شهر میآید و مردم را به پیروی از رسولان فرا میخواند و ایمان خود را به پروردگار آشکار میسازد. پس از مرگ وی، قوم او با صیحهای هلاک میگردند. در منابع اسلامی، این مرد مؤمن حبیب نجّار دانسته شده است.در تفاسیر و تواریخ اسلامی این داستان با تفصیل بیشتر و گاه با اختلافاتی نقل شده است. بر این اساس، عیسی علیهالسلام دو تن از حواریون خود را به انطاکیه ــکه در قرآن «القَرْیة» خوانده شده است ــ میفرستد. فرستادگان عیسی در حوالی شهر با چوپان پیری روبهرو میشوند و او را به پرستش خدا و دین عیسی علیهالسلام دعوت میکنند. چوپان از آنان درخواست معجزه میکند و ایشان پسر بیمار او را شفا میدهند و پیرمرد ــکه همان حبیب نجّار است ــ به گفتههای آنان ایمان میآورد. دلایل دیگری نیز برای ایمان آوردن حبیب نقل شده است، از جمله اینکه رسولان، پسر او را که هفت روز از مرگش میگذشت زنده کردند و دیگر اینکه خودِ حبیب را که به جذام مبتلا بود شفا دادند. فرستادگان پس از ورود به انطاکیه، به دستور پادشاه زندانی میشوند. عیسی رسول سومی را به یاریشان میفرستد و آنان در حضور پادشاه معجزاتی از خود نشان میدهند، اما پادشاه و اطرافیان او ــبنابه قولی ــ تصمیم به قتل رسولان میگیرند. حبیب نجّار هنگامیکه از این خبر آگاه میشود، شتابان خود را به منکران میرساند و آنان را به پذیرش یگانهپرستی و معاد دعوت میکند، اما مردم به او حمله میکنند و او را به طرز فجیعی به قتل میرسانند (برای نمونه گزارشهای منابع تفسیری و تاریخی از این ماجرا رجوع کنید به مقاتلبن سلیمان، ج 3، ص 575ـ 577؛ طبری، تاریخ، ج 2، ص 18ـ21؛ مسعودی، ج 1، ص 74؛ ثعلبی، الکشف و البیان، ج 8، ص 124ـ125).در منابع تفسیری و روایی، از حبیب نجّار و ایمان وی تجلیل شده است. اگر چه به نوشته برخی منابع، وی پیش از ایمان به رسولان، مشرک بوده است و حتی گفتهاند هفتاد سال بت میپرستیده است (رجوع کنید به مقاتلبن سلیمان، ج 3، ص 576؛ قرطبی، ج 15، ص 18)، ولی عدهای وی را در زمره کسانی چون ورقةبن نوفل*، بحیرا* و قسبن ساعده* شمردهاند که پیش از بعثت پیامبر اکرم به او ایمان داشتهاند (رجوع کنید به بغوی، ج 1، ص 79؛ فخررازی، ج 3، ص 104)، چنانکه تصریح شده حبیب نجار ششصد سال پیش از ظهور اسلام، به حضرت محمد صلیاللّهعلیهوآلهوسلم مؤمن بوده است (قرطبی، همانجا). براساس حدیثی نبوی، حبیب نجّار ــکه از او با لقب مؤمن آلیس یاد شده است ــ به همراه حزقیل* (ملقب به مؤمن آلفرعون) و حضرت علی علیهالسلام کسانیاند که حتی لحظهای به خدا کافر نشدند (رجوع کنید به ثعلبی، قصصالأنبیاء، ص 366؛ طبرسی، ج 8، ص 659). در احادیث دیگری از پیامبر اکرم، حبیب نجّار از صدیقان، مقربان الهی و اهل بهشت و یکی از مصادیق «ثُلَّةٌ من الاَوَّلین» (واقعه: 13) معرفی شده است (رجوع کنید به مقاتلبن سلیمان، ج 3، ص 578؛ کوفی، ص 354، 465؛ ابنبابویه، ص 385؛ نیز رجوع کنید به مجلسی، ج 13، ص 58، ج 14، ص 273ـ274).در منبعی متقدم، محل دفن حبیب نجّار بازار انطاکیه ذکر شده است (رجوع کنید به مقدسی، ج 3، ص 130ـ131؛ نیز رجوع کنید به هروی، ص 17؛ یاقوت حموی، ج 1، ص 387)، اما به گزارش منابع جدید، مقبره وی در مشرق انطاکیه، در دامنه کوه سلبیوس، که جبل حبیب نجّار نامیده میشود، قرار دارد (رجوع کنید به د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه؛ بوسه، ص 157). در خیابان اصلی انطاکیه نیز مسجدی به نام حبیب نجّار هست که ابتدا کلیسای جامع انطاکیه بوده و در دوره اسلامی، مسجد شده است (بوسه، ص 156). در منبعی قدیمی نیز از وجود این مسجد خبر داده شده است (رجوع کنید به ابنعبدربّه، ج 6، ص 268). همچنین در یکی از تراجم نسبتآ متأخر، از قریهای به نام سیدی حبیب نجّار سخن گفته شده است (رجوع کنید به محبی، ج 2، ص 140). در انطاکیه امروزی قریهای به این نام وجود ندارد، اما ناحیه همجوار مسجد حبیب نجّار، داربوس نام دارد که شاید همان قریه باشد (بوسه، ص 157).برای یافتن پیشینه تاریخی ماجرای حبیب نجّار در منابع مسیحی، بهویژه در عهد جدید، تلاشهایی شده است. گاهی حبیب نجّارِ منابع اسلامی را با یکی از پیامبران عهد جدید به نام آغابوس (درباره او رجوع کنید به کتاب اعمال رسولان، 10:21ـ11) یکی دانستهاند (برای نمونه رجوع کنید به بلاغی، ج 6، ص 12؛ برای رد این نظر رجوع کنید به د. اسلام، همانجا). همچنین در برخی منابع، به قرابت معنایی نام تئوفیلس (به معنای دوستدار خدا)، که در عهد جدید آمده (رجوع کنید به انجیل لوقا، 3:1)، با نام حبیب نجّار توجه شده است (رجوع کنید به کاشانی، ج 7، ص 477، پانویس؛ بوسه، ص 159)، اما براساس توضیحات مفسران مسیحی عهد جدید، تطبیق این دو فرد صحیح به نظر نمیرسد (رجوع کنید به بروس، ص 12ـ13؛ )دانشنامه معیار کتاب مقدّس(، ذیل "Theophilus"؛ بوسه، ص 158ـ159). علاوه بر این، گفته شده که حبیب نام چند تن از شهدای مسیحی بوده است (بوسه، ص 170).منابع : علاوه بر قرآن؛ کتاب مقدّس. عهد جدید؛ ابنبابویه، امالی الصدوق، بیروت 1400/1980؛ ابنعبدربّه، العقد الفرید، چاپ علی شیری، بیروت 1408ـ1411/ 1988ـ1990؛ فردریک فایوی بروس، تفسیر کتاب اعمال رسولان، ترجمه ریتا نیسان و شموئیل ایطالیایی، ]بیجا[: شورای کلیساهای جماعت ربانی، آموزشگاه کتاب مقدّس، ]بیتا.[؛ حسینبن مسعود بغوی، تفسیر البغوی، المسمّی معالم التنزیل، چاپ خالد عبدالرحمان العک و مروان سوار، بیروت 1415/1995؛ عبدالحجه بلاغی، حجة التفاسیر و بلاغ الاکسیر، یا، من لایحضُرُه المفسر و التفسیر، ]قم[ 1345ش؛ احمدبن محمد ثعلبی، قصص الأنبیاء المسمی عرائس المجالس، بیروت: المکتبة الثقافیة، ]بیتا.[؛ همو، الکشف و البیان، المعروف تفسیر الثعلبی، چاپ علی عاشور، بیروت 1422/2002؛ زمخشری؛ عبدالرحمانبن ابیبکر سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، چاپ نجدت نجیب، بیروت 1421/2001؛ طبرسی؛ طبری، تاریخ (بیروت)؛ همو، جامع؛ محمدبن عمر فخررازی، التفسیر الکبیر، قاهره ]بیتا.[، چاپ افست تهران ]بیتا.[؛ محمدبن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، بیروت: دارالفکر، ]بیتا.[؛ فتحاللّهبن شکراللّه کاشانی، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، با مقدمه و پاورقی و تصحیح ابوالحسن شعرانی، چاپ علیاکبر غفاری، تهران 1378ش؛ فراتبن ابراهیم کوفی، تفسیر فرات الکوفی، چاپ محمدکاظم محمودی، تهران 1410/1990؛ علیبن محمد ماوردی، النکت و العیون: تفسیر الماوردی، چاپ عبدالمقصودبن عبدالرحیم، بیروت 1412/1992؛ مجلسی؛ محمدامینبن فضلاللّه محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، بیروت : دارصادر، ]بیتا.[؛ مسعودی، مروج (بیروت)؛ مقاتلبن سلیمان، تفسیر مقاتلبن سلیمان، چاپ عبداللّه محمود شحاته، ]قاهره[ 1979ـ 1989؛ مطهربن طاهر مقدسی، کتاب البدء و التاریخ، چاپ کلمان هوار، پاریس 1899ـ1919، چاپ افست تهران 1962؛ علیبن ابیبکر هروی، الاشارات الی معرفة الزیارات، چاپ علی عمر، قاهره 1423/2002؛ یاقوت حموی؛Heribert Busse, "Antioch and its prophet Habib al-Najjar", Jerusalem studies in Arabic and Islam, vol. 24 (2000); EI2, s.v. "Habib - al - Nadj djar" (by G. Vajda); The International standard Bible encyclopedia, ed. Geoffrey W. Bromiley, Michigan: William B. Eerdmans, 1979-1988, s.v. "Theophilus" (by T. E. Provence).