تربتی ، حسین ، از علمای امامیه در قرن سیزدهم، صاحب آثاری در فقه و کلام و اصول و حدیث. از تاریخ تولد وی اطلاعی در دست نیست، در تربت‌حیدریه به دنیا آمد و بعدها ساکن سبزوار شد و زعامت دینی داشت. وفات او را بعد از 1300 ذکر کرده‌اند (آقابزرگ‌طهرانی، 1404، جزء1، قسم2، ص 498؛ مدرس، ص 267). پسرش محمدتقی تربتی (متوفی 1330)، صاحبِ مقدمة‌الواجب و حاشیة التعادل و التراجیح من الرّسائل ، از فضلای عصر خود و از شاگردان میرزامحمدحسن شیرازی معروف به مجدّد شیرازی (متوفی 1312) بود (آقابزرگ‌طهرانی، 1404، جزء 1، قسم 1، ص 239، قسم 2، ص 498).آثار حسین تربتی عبارت‌اند از: الاجتهاد و التقلید که کتابی بزرگ است و در آن از حقیقت ایمان و کفر نیز بحث شده است (امین، ج 5، ص 463؛ آقابزرگ‌طهرانی، 1403، ج 1، ص 271)؛ الرّد علی من ادّعی قطعیّة صدور الاحادیث المرویّة فی الکتب الاربعة ، کتابی در نفی نظریة اخباریان در بارة قطعی‌الصدور بودن روایات کتابهای چهارگانة حدیثی شیعه، که آن را در 1296 نوشته است (آقابزرگ طهرانی، 1403، ج 10، ص 226)؛ المحاکمات بین المحققین الاصولیین ، کتابی در اصول فقه که در آن به داوری میان آرای میرزاابوالقاسم قمی (صاحب قوانین )، محمدتقی حائری اصفهانی (صاحب هدایة المسترشدین ) و برادرش محمدحسین حائری اصفهانی (صاحب فصول ) پرداخته است (همان، ج 20، ص 133؛ همو، 1404، جزء1، قسم2، ص 498)؛ شرح الروضة البهیّة که شرحی است بر شرح لمعة شهیدثانی (متوفی 966؛ آقابزرگ‌طهرانی، 1403، ج 13، ص 293؛ مدرس، همانجا)؛ شرح دعاء النّدبة ، که در آن به رد بابیگری و بهاییگری و اثبات عقیده به رجعت و رد منکران آن نیز پرداخته است (آقابزرگ‌طهرانی، 1403، ج 13، ص 260؛ کحّاله، ج 3، ص 317)؛ و رساله‌هایی در بارة وقف و نکاح و رضاع (آقابزرگ‌طهرانی، 1403، ج 24، ص 298، ج 25، ص 136). به گفتة آقابزرگ‌طهرانی، اکثر آثار تربتی به خط خودش نزد یدعبداللّه برهان (متوفی 1384)، از فضلای سبزوار، بوده است (1403، ج 1، ص 271، ج 10، ص 226، ج 13، ص 260، 293؛ همو، 1404، جزء 1، قسم 3، ص 1196).منابع: محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة ، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت 1403/ 1983؛ همو، طبقات اعلام الشیعة ، جزء1: نقباءالبشر فی‌القرن الرابع عشر ، مشهد 1404؛ امین؛ کحّاله؛ عبدالرحمان‌بن نصراللّه مدرس، تاریخ علماء خراسان ، چاپ محمدباقر ساعدی خراسانی، مشهد 1341 ش.
