تین، سوره ، نودوپنجمین سورة قرآن کریم در ترتیبِ مصحف. در ترتیب نزولِ مشهور، بیست‌وهشتمین سوره، پس از سورة بروج و پیش از سورة قریش، است ( مقدمتان فی علوم القرآن ، ص 8 ـ9؛ رامیار، ص 688). دیگر ترتیب نزولهای مستند به روایات اسلامی نیز ردیفهای 25 تا 28 را به آن اختصاص داده‌اند (رامیار، ص680). بنابراین، روایاتی که از ابن‌عباس و قَتادة‌بن دِعامه مبنی بر مدنی بودن این سوره نقل شده است (قُرطُبی، ج 10، جزء 20، ص 110؛ آلوسی، ج30، ص 173؛ طباطبائی، ج20، ص 319) نمی‌تواند درست باشد.این سوره هشت آیه دارد و آن را مکی دانسته‌اند (طبرسی، ج10، ص 744؛ آلوسی، همانجا؛ مراغی، ج30، ص 193).سورة تین را تمامی قرآن‌شناسان و مفسران و محدّثان بر مبنای سرآغاز آن نامگذاری کرده‌اند. با این تفاوت که نام سوره در بیشتر کتابهای تفسیری و بیشتر مصاحف، «سورة والتین» (با حفظ واو قسم) و در بعضی کتب تفسیر و حدیث «سورة‌التین» ثبت شده، زیرا کلمة تین فقط یک‌بار در قرآن مجید، آن هم در این سوره، آمده است (ابن‌عاشور، ج 30، ص 417؛ نیز رجوع کنید بهقرطبی، همانجا؛ فیروزآبادی، ج 1، ص 527).سورة تین، مانند چهارده سورة دیگر قرآن کریم، با سوگندهایی متناسب با موضوع اصلی آن آغاز شده است (قطب، ج 8، ص 608؛ نیز رجوع کنید به زرکشی، ج 1، ص 179؛ سیوطی، 1363 ش، ج 3، ص 362). سه آیة اول آن مشتمل بر چهار سوگند و سه آیة بعدی مشتمل بر جواب سوگندها و دو آیة پایانی سوره نتیجة مطلب است.برای تین و زیتون، مفسران تأویلات گوناگونی آورده‌اند. بعضی بر آن‌اند که خداوند به دو خوردنی که نزد عرب معروف بوده، سوگند یاد کرده است. بعضی دیگر، تین و زیتون را اشاره به دو مسجد یکی در شام و دیگری در بیت‌المقدّس یا دو کوه تینا و زیتا در این دو منطقه دانسته‌اند (طبری، ج30، ص 153ـ154؛ زَمَخشَری، ج 4، ص 773؛ ابن‌عَطیّه، ج 16، ص 329ـ330). بعضی نیز آن دو را، به قرینة «طور سینین» و «بلد امین»، اشاره به مکانهایی در شام و مرتبط با محل تولد و زندگی حضرت عیسی دانسته‌اند (ابن‌جُزَی، ص850؛ ابن‌کثیر، ج 4، ص 876 ـ877). بیشتر مفسران طور سینین را کوه سینا (محل تکلم حضرت موسی با خداوند) و بلد امین را مکه (بیت‌اللّه‌الحرام و تنها محل امن) دانسته‌اند (ابن‌عطیه، ج 16، ص330؛ طبرسی، ج10، ص 775؛ طباطبائی، همانجا).موضوع اصلی سوره، بیان آفرینش انسان بر فطرت الاهی و «احسن تقویم» و تقسیم انسانها به دو گروه مؤمن و کافر است و هدف آن اولاً تأکید بر فطری بودن اسلام است و اینکه جایگاه مخالفان آن «اَسفَل سافِلین» خواهد بود و ثانیاً تأکید بر ضرورت رستاخیز و پاداش و کیفر است (ابن‌عاشور، همانجا؛ قطب، ج 8، ص 609؛ طباطبائی، ج20، ص 318). پیام معنوی سوره عنایت و توجه ویژة خداوند به انسان است که در آفرینش انسان با نهایت دقت و ظرافت تجلی کرده است (قطب، همانجا). بعضی از مفسران تعبیر «احسن تقویم» را ناظر به اعتدال قامت و استواری خلقت انسان در دوران جوانی و «اسفل سافلین» را کنایه از ضعف و سستی انسان در دوران پیری دانسته‌اند اما با توجه به آیة ششم سوره، که اهل ایمان و عمل صالح را از فرو افتادن به «اسفل سافلین» استثنا می‌کند، این نظر پذیرفته نیست (طباطبائی، ج20، ص 319ـ320؛ نیز رجوع کنید به ابن‌عاشور، ج 30، ص 425ـ427).در آیة هفتم، خداوند با تعبیری توبیخ‌آمیز از انسان می‌پرسد: «پس چه بر آنَت داشت که دین حق را تکذیب کنی؟» و برای اتمام‌حجت و تأکید بر مطالب پیشین، جداسازی نیکان و بدان و برپایی رستاخیز را نشان‌دهندة حکمت بالغة خداوند در آفرینش و تدبیر امور جهان می‌داند (آیة 8؛ زمخشری، ج 4، ص 774؛ طبرسی، ج10، ص 776ـ777؛ آلوسی، ج30، ص 177؛ طباطبائی، ج20، ص320ـ321).تناسب سورة تین با سورة قبل آن (انشراح) در این است که خداوند در سورة انشراح از پیامبراکرم به عنوان کاملترین و برترین آفریدة خویش یاد کرده و در سورة تین احوال نوع انسان را در ارتباط با ایمان آوردن یا کفر ورزیدن به رسول خدا بیان کرده است (ابوحیان غرناطی، ج 2، قسم 2، ص 1281؛ مراغی، ج30، ص 193؛ نیز رجوع کنید به سیوطی، 1408، ص 171). تناسب سورة تین با سورة بعد آن (عَلَق) در این است که در سورة تین آفرینش انسان به نیکوترین صورت بیان شده و در سورة علق به آفرینش نخستینِ انسان از علق (خونِ بسته) پرداخته شده است. به عبارت دیگر، در سورة تین به علت صوری و در سورة علق به علت مادّی آفرینش انسان اشاره شده است. همچنین، سورة علق نوعی شرح و تفصیل برای مضامین سورة تین به‌حساب می‌آید (سیوطی، 1408، ص 172؛ مراغی، ج 30، ص 197).منابع: علاوه بر قرآن؛ محمودبن عبداللّه آلوسی، روح المعانی ، بیروت: داراحیاءالتراث العربی، [ بی‌تا. ] ؛ ابن‌جزی، تفسیر ابن‌جزی ، بیروت 1403/1983؛ ابن‌عاشور (محمدطاهربن محمد)، تفسیر التحریر و التنویر ، تونس 1984؛ ابن‌عطیه، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز ، ج 16، [ رباط ] 1411/1991؛ ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم ، چاپ علی شیری، بیروت: داراحیاء التراث العربی، [ بی‌تا. ] ؛ محمدبن یوسف ابوحیان غرناطی، تفسیر النّهرالمادّ من البحر المحیط ، چاپ بوران ضنّاوی و هدیان ضنّاوی، بیروت 1407/1987؛ محمود رامیار، تاریخ قرآن ، تهران 1362 ش؛ محمدبن بهادر زرکشی، البرهان فی علوم القرآن ، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت 1408/1988؛ زمخشری؛ عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن ، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، [ قاهره 1967 ] ، چاپ افست قم 1363 ش؛ همو، تناسق الدّرر فی تناسب السّور ، چاپ عبداللّه محمد درویش، بیروت 1408/1987؛ طباطبائی؛ طبرسی؛ طبری، جامع ؛ محمدبن یعقوب فیروزآبادی، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز ، ج 1، چاپ محمدعلی نجار، بیروت [ بی‌تا. ] ؛ محمدبن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن ، ج10، جزء20، قاهره 1387/1967، چاپ افست تهران 1364 ش؛ سیدقطب، فی‌ظلال القرآن ، بیروت 1386/1967؛ احمدمصطفی مراغی، تفسیر المراغی ، بیروت 1985؛ مقدمتان فی‌علوم القرآن ، چاپ آرتورجفری و عبداللّه اسماعیل صاوی، قاهره: مکتبة‌الخانجی، 1392/1972.
