تاریخ اجتماعی دانشی است که در آن اشکال متنوع روابط اجتماعی در بستر تاریخی مطالعه می‌شود: روابط مردم با مردم، روابط مردم با حکومت، و روابط مردم با زیست جهان مادّی و معنویشان. حوزة اول، یعنی روابط مردم با مردم، دربردارندة مجموعة اجزا و عناصر تشکیل‌دهندة زندگی روزانة مردم در دوره‌های تاریخی مورد پژوهش یا سیر آن در ادوار تاریخ است. در این بخش به انواع خوراک، نحوة تولید و فراوری غذاها، سلیقه و ترجیحات و امتناعات و به‌طور کلی فرهنگ تغذیه‌ای مردم، پوشاک و تنوعات آن و فرهنگ پوشاکی، آرایش ظاهر، صنایع و مشاغل و اصناف، ادوات و اشیا و ابزارهای کار و نیز اسباب زندگی روزانه، اوقات فراغت و سرگرمیها، بازیها و ورزشها و مسابقات، نظام خانواده و برنامه‌های خانه، بهداشت روزانه و جز آنها پرداخته می‌شود. حوزة دوم، یعنی روابط مردم با دولت و حکومت، شامل بررسی سازمانها و تشکیلات اداری و مالی و دیوانسالاری و نیز تشکیلات نظامی و انتظامی همچون نظام قضایی، پلیس و امنیت شهری، حسبه، زندانها و جز آنهاست . حوزة سوم، یعنی روابط مردم با زیست جهان، به دو بخش عمده تقسیم می‌شود: ۱) روابط مردم با زیست جهان مادّیشان که شامل اجزای مادّی شیوه‌های زندگی ازجمله نظامهای شهرنشینی و شهرسازی. مثلاً مباحث راجع به بافت جمعیتی و تقسیمات گروهها و طبقات اجتماعی ازجمله مطالعه دربارة طبقة حاکم و رعایا و تقسیم مردم به خواص و عوام، و گروههای معیشتی همچون کشاورزان، تاجران و صنعتگران و روحانیان و نظامیان، تقسیمات جنسیتی، گروههای کجرو و منحرف و جز آنها. همچنین معماری دینی و عرفی، مباحث راجع به مواجهه و رفتار مردم با طبیعت و بافتارها و نیروهای طبیعی و محیط زیست و امثال اینها. ۲) روابط مردم با زیست جهان غیرمادّی که دربردارندة آیینها و باورها و آداب و رسوم ناظر بر آنها و معتقدات و رفتارهای دینی مردم و نیز مسائل راجع به فرهنگ و آموزش و پرورش و انتقال علوم و معارف و سنن به شیوه‌های گوناگون است.
چون در مدخل‌گزینی برای تدوین دانشنامة جهان اسلام از ابتدا مقوله‌های تاریخ اجتماعی به‌صورت مستقل در نظر گرفته نشده بود، از سال ۱۳۸۵ ضمن بازآرایی مدخلهای گروه فرهنگ و تمدن اسلامی و جهت‌دهی نظام مدخلها به سمت پژوهش به شیوة تاریخ اجتماعی، کوشش شده‌است تا مدخلهایی که سابقاً به تصویب رسیده بودند با رویکرد تاریخ اجتماعی تألیف و تدوین شوند. بسیاری از مدخلهای جدید نیز، با توجه به تشکیل این گروه، به مجموعة مدخلهای دانشنامة جهان اسلام افزوده شده‌اند. در حال حاضر این گروه شامل این شاخه‌های موضوعی است: ۱. شاخة زندگی روزانه؛ ۲. شاخة آیینها و باورها؛ ۳. شاخة تشکیلات و اصطلاحات دیوانی؛ ۴. شاخة تشکیلات و اصطلاحات نظامی و انتظامی؛ و ۵. شاخة آموزش و انتقال علوم. بسیاری از مدخلهای این گروه نخستین‌بار است که موضوع پژوهش دایرة‌المعارفی قرار می‌گیرند و اساساً در دایرة‌المعارفهای دیگر (ازجمله دایرة‌المعارف اسلام لیدن، دایرة‌المعارف اوقاف ترک و دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی) سابقه‌ای ندارند؛ و برخی از مقالات این گروه حتی در مجلات و منابع غیردایرة‌المعارفی داخلی و خارجی نیز نمونة مشابه ندارند و نمونة فارسی آنها اولین مقاله‌ای است که در آن موضوع تولید شده‌است. برخی دیگر از این مقالات نیز که در دایرة‌المعارفهایی نظیر آنچه از آنها یاد شد مندرج‌اند، در این دانشنامه با رویکردی متفاوت، یعنی با رویکرد تاریخ اجتماعی، نوشته می‌شوند و ازاین‌رو نمونة مشابهی از این مقالات فعلاً در دایرة‌المعارفهای دیگر در دست نیست. این گروه اولین و تاکنون تنها گروه تخصصی تاریخ اجتماعی اسلام در مراکز آموزشی و پژوهشی ایران است. سه شاخة موضوعی این گروه عبارت‌اند از: آموزش و انتقال علوم، تشکیلات و اصطلاحات دیوانی، تشکیلات و اصطلاحات نظامی و انتظامی، زندگی روزانه وآیینها و باورها.
