گستره موضوعی دانشنامه

حوزۀ مقاله­ های دانشنامۀ جهان اسلامبه شرح زیر است:

۱) مباحث جغرافيايی. با توجه به محل نشر دانشنامه، در مورد ايران علاوه بر استانها و مراكز استانها، براي شهرها نيز مقاله نوشته مي­شود. همچنین، روستاهايي دارای مدخل ­اند كه پيشينۀ فرهنگي شايان توجه دارند، يا حادثۀ مهمي در آنها روی داده ­است. دربارۀ ساير كشورها، قرار كلی بر اين است كه به خود كشورها، مراكز و شهرهای دارای سابقۀ تاريخي آنها در دورۀ اسلامي اكتفا شود

۲) كتاب‌ها. فقط کتابهایی معرفی مي­شوند كه در «قدراول»اند، یعنی در ميان كتابهای مشابه به دليلي فضل تقدم دارند، مثلاً سالها و قرنها توجه دانشمندان را جلب کرده­اند و نقدها و شروح و حواشي بسيار بر آنها نوشته شده­است، يا مدت طولاني در حوزه­های آموزشی، كتاب درسی بوده‌اند، يا قديم­ترين كتاب فارسی در رشته­ای خاص به شمار ميیروند، يا در انتقال علوم به حوزۀ اسلام به نقاط ديگر و برعكس، سهم مهمی داشته­اند. ساير كتابها و آثار علمی ضمن شرح­حال پديدآورندگانشان معرفی می­شوند.

۳) اشخاص. دايرۀ انتخاب این موضوع كمی وسيع­تر است، مثلاً اشخاص تا «قدرسوم» و گاهی رتبه های پايين­تر در حوزه­های گوناگون علم و تمدن اسلامی معرفی مي شوند. دراين‌باره، تقدم زمانی، تأثيرگذاری سياسی، اجتماعي و داشتن آثار علمي، از ملاكهای انتخاب­اند. از ديگر ملاكها در انتخاب اشخاص، به­سبب انتظاری كه از اين دانشنامه مي رود،ايرانی و شيعه­بودن آنهاست، زيرا شرح­حال بسياری از بزرگان جهان اسلام در منابع دايرةالمعارفی ديگر يافت مي­شود.

۴) دانش‌های جهان اسلام. این موضوع را مي­توان به چهار دسته تقسيم كرد، که به­ترتيب اهميت عبارت­اند از: ۱) علومی كه اصالتاً و صرفاً اسلاميیاند، مانند فقه، تفسير، حديث و كلام. ۲) علومی كه در دورۀ اسلامي رشد و شكوفايی و توسعه يافته­اند، مانند رياضيات، نجوم، فلسفه و طب. ۳) علومي كه مقدمۀ شناخت اسلامی تلقی می­شوند، مانند زبان و ادبيات عربی. ۴) دانشها و هنرهای رايج در سرزمينهای اسلامي، مانند موسيقي و نقاشي.

۵) وقایع مؤثر بر زندگی عمومی و سرنوشت جمعی مسلمانان و فرهنگ و تمدن اسلامی. ازجملۀ اين وقایع، فعاليت گروهها و جمعيتها و احزاب به­سبب نقشی است که در سياست، اقتصاد و فرهنگ داشته­اند. در اين زمينه، به حوادث و وقايع يكصد سال اخير(دورۀ بيداری مسلمانان و عصر پيدايی نهضتهای اسلامی در مقابل استعمار) توجه بيشتری خواهدشد. واقعيتهای مربوط به انقلاب اسلامی ايران نيز نه­تنها از آن حيث که بخشی مهم و سرنوشت­ساز از تاريخ ايران است، بلکه به این سبب که نشانۀ تحرک و گرايش شديد مسلمانان به استقلال و بازگشت به اصالتهای فرهنگی و تمدنی خويش است، با رعايت اصول و ضوابط علمی حاکم بر مقالات، جای خاص خود را در دانشنامه دارد.

۶) آداب و سنن قومی و فرهنگی. آنچه به نحوی در جامعه و تاريخ مسلمانان و در فرهنگ و تمدن اسلامی حضوری نسبتاً ديرپا، و به نحو مثبت يا منفی، نقش داشته­اند، مانند آداب و رسوم قومی و دينی؛ جشنها و اعياد؛ درختها و اشيایی که ارزش فرهنگی و تمدنی دارند، مانند سرو و گردو، و گليم؛ خوراكيهايی كه در متون دينی ذكر شده­اند، مانند انجير و انار؛ گياهان دارويی و درختانی كه نامشان در كتابهای علمی مسلمانان مطرح شده­است.