حِبْری، عبدالرحمان، مورخ، عالم دینی و شاعر عثمانی. وی در ذیحجه 1012 در ادرنه به دنیا آمد. نام اصلیاش نورالدین قالقان دَلَن سلیمان بود (د. ا. د. ترک، ذیل مادّه؛ لوند، ص 411). پدرش، خباززاده حسن افندی ملقب به صالباش (متوفی 1039)، از منسوبان علمیه (رجوع کنید به پاکالین، ذیل Ilmiyye"") و از مدرّسان مدارس تحصیلات عالی بود (د.اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه؛ عطائی، ص 733). حبری، به مناسبت لقب پدرش، به صالباشزاده نیز معروف شده است (د. ا. د. ترک، همانجا). وی که تحصیلات خود را در زادگاهش آغاز کرده بود، در استانبول ادامه تحصیل داد و موفق به اخذ اجازه و کسب صلاحیت «ملازمت» (رجوع کنید به پاکالین، ذیل "Mulazim"؛ اوزون چارشیلی، ج 2، ص 587ـ588) و مدرّسی (رجوع کنید به پاکالین، ذیل "Muderris") شد. پس از سالها تدریس و طیِ سلسله مراتب مدرّسی، در جرگه قضات جای گرفت و در شهرهای توقات/ توقاد، تیره و قرینآباد به کار قضا پرداخت. وی به روایتی در 1069 احتمالا در ادرنه (د. ا. د. ترک، همانجا) و به روایتی دیگر در 1087، در واپسین محل خدمت خود، یعنی در سیروز/ سرز (بروسهلی، ج 3، ص 97؛ لوند، ص 412)، درگذشت.آثارش حاکی از آناند که او افزون بر علوم شرعی، بر تاریخ و ادبیات نیز تسلط داشته است (بروسهلی، همانجا). آثار شناخته شده وی عبارتاند از :1) انیسالمسامرین (انیس مصاحبان شبانه)، درباره ادرنه، در چهارده فصل. وی پس از شرح فتح ادرنه به دست ترکان عثمانی در 763، درباره قلاع، محلات و کوچهها، مساجد و مدارس، کاروانسراها و رباطها، حمامها، قهوهخانهها، باغها، پلها، چشمهها و قصبات و نیز علما و سلاطین و قضات و شعرای مدفون در شهر، اطلاعاتی به دست داده است. این اثر در 1046 تألیف گردیده؛ کلمه «خاتمه» در پایان آن به حساب ابجد نشاندهنده همان تاریخ است. نسخ خطی این اثر در کتابخانه دانشگاه استانبول، کتابخانه سلیمانیه، و کتابخانه دانشکده زبان و تاریخ ـ جغرافی دانشگاه آنکارا موجود است (لوند، همانجا). احمد بادی افندی ادرنوی، بعدها براساس اثر مورد بحث و با تجدیدنظر کردن و افزودن اطلاعات و مطالب جدید بر آن، کتاب سه جلدی ریاض بلده ادرنه را تألیف کرد (میدان لاروس، ذیل "Badi (Ahmed) Edirneli" ).2) دفتر اخبار (دفتر اخباران قانونی شهنشاه پادشاه عالم پناه آلعثمان و وزرا و موالیان)، که تاریخ مختصر عثمانی از زمان عثمان غازی (حک : 680ـ724) تا دوره سلطنت سلطان ابراهیم (1049ـ1058) است و در شش دفتر تدوین شده و بهویژه منبع عمدهای برای ادوار سلطنت مراد چهارم و سلطان ابراهیم است. نسخ خطی آن در کتابخانه دولتی بایزید و کتابخانه مرکزی دانشگاه استانبول نگهداری میشوند (لوند، ص 383ـ384؛ د. ا. د. ترک، همانجا).3) تاریخ فتحروان، گزارش لشکرکشی اول سلطان مراد چهارم به ایران و فتح قلعه ایروان/ روان (نیمه دوم 1044ـ نیمه اول 1045) است. نسخه خطی این اثر در کتابخانه سلیمیه ادرنه نگهداری میشود (د. ا. د. ترک، همانجا).4) تاریخ فتح بغداد، گزارشی است از لشکرکشی سلطان مراد چهارم در 1048 که منجر به فتح بغداد شد. نسخهای از این اثر در کتابخانه سلیمیه ادرنه موجود است (همانجا).5) حدائقالجنان، در بردارنده «مطایبات و محاضرات»، در هشت باب (بروسهلی، ج 3، ص 98). نسخهای از آن در کتابخانه موزه توپقاپیسرای موجود است (د. ا. د. ترک، همانجا).6) مناسک مسالک، راجع به سفر حج حبری در 1041ـ 1042 و در بردارنده اطلاعاتی درباره منازل راه و مناسک حج. نسخهای از این اثر، مشتمل بر ده باب و یک تتمه، در کتابخانه سلیمانیه موجود است. سئویم ایلگورل متن آن را در چند شماره )مجله مؤسسه تاریخ دانشکده ادبیات دانشگاه استانبول(منتشر کرده است (همانجا).7) ریاضالعارفین که ترجمه الرسالة العلیة فی الاحادیث النبویه ملاحسین واعظ کاشفی* (شامل چهل حدیث) از زبان فارسی به ترکی است. این ترجمه، که با اضافاتی همراه است، تسلط مترجم را به فارسی و ترکی نشان میدهد. نسخهای از این اثر در کتابخانه مرکزی دانشگاه استانبول و نسخهای دیگر در کتابخانه فاتح نگهداری میشود (بروسهلی، ج 3، ص 97؛ د.ا.د.ترک، همانجا). ترجمه مذکور از حدیث سی و ششم فراتر نرفته است (د. ا. د. ترک، ذیل "Kirk hadis. Turk edebiyati").بروسهلی از دو اثر دیگر حبری (رسالهای درباره اوقات پنجگانه نماز و دیوانچه، مشتمل بر سرودههایش) نامبرده (ج 3، ص 98) که نسخهای از آنها به دست نیامده است (د. ا. د. ترک، ذیل مادّه).منابع : محمدطاهر بروسهلی، عثمانلی مؤلفلری، استانبول 1333ـ 1342؛ محمدبن یحیی عطائی، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، در شقائق نعمانیه و ذیللری، چاپ عبدالقادر اوزجان، استانبول: دارالدعوة، 1989؛EI2, s.v. "Hibri" (by V.L. Menage); Agah Sirri Levend, Turk edebiyati tarihi, Ankara 1988; Meydan Larousse: buyuk lugat ve ansiklopedi, Istanbul: Meydan Yayinevi, 1990-1991; Mehmet Zeki Pakalin, Osmanli tarih deyimleri ve terimleri sozlug, Istanbul 1971-1972; TDVIA, s.vv. "Hibri, Abdurrahman Efendi" (by Sevim I(lgurel), "Kirk hadis. Turk edebiyati" (by Abdulkadir Karahan); Ismail Hakki Uzuncarsili, Osmanli tarihi, vol.2, Ankara 1983.
