خوری رشیدسلیم ← شاعر قروی

خوری، رشیدسلیم ← شاعر قرویNNNNخوری، فارِس، نخست‌وزیر و رئیس مجلس سوریه در اولین سالهای پس از استقلال. وی در 28 رمضان 1290/ 20 نوامبر 1873 در روستای الکفیر از توابع شهر حاصیبا در لبنان به‌دنیا آمد (عنجرینی، 2010؛ موسوعة‌السیاسة، ذیل «فارس الخوری»؛ قس صالح زهرالدین، ص 592، که سال تولد او را 1294/1877 دانسته است). پدرش، یعقوب‌بن جبورالخوری، مسیحی پروتستان و دارای زمینهای کشاورزی در روستای الکفیر بود (عنجرینی، 2010؛ «فارس الخوری»، 2010).خوری تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش گذراند و برای ادامه تحصیل به مدرسه امریکایی در صیدا رفت (خوند، ذیل «فارس الخوری»؛ صالح زهرالدین، همانجا). سپس به کالج پروتستان سوریه ــکه بعدها به دانشگاه امریکایی بیروتتغییرنام دادــ رفت و مدرک کارشناسی خود را در 1315/1897 در رشته علوم از این دانشگاه گرفت و دو سال در آنجا تدریس کرد (موسوعة‌السیاسة؛ صالح زهرالدین، همانجاها؛ یازجی، 2010). فارس خوری، به صورت خودآموز، زبانهای ترکی و فرانسه را فراگرفت و هم‌زمان به مطالعه کتابهای رشته حقوق پرداخت. او نزد برخی استادان برجسته حقوق وکالت آموخت و مدرک معادل کارشناسی حقوق گرفت و اجازه وکالت یافت (عنجرینی، 2010). سپس به دمشق رفت و در 1320/1902 در کنسولگری انگلیس در دمشق استخدام شد و تا زمان اعلام قانون اساسی دولت عثمانی در 1326/1908، به عنوان مترجم فعالیت کرد (یازجی، 2010؛ موسوعة‌السیاسة، همانجا).فارس خوری فعالیتهای سیاسی خود را به‌طور جدّی در 1326/1908، با پیوستن به جمعیت اتحاد و ترقی*، آغاز کرد. او در این مدت در روزنامه‌های مصری و سوری اشعاری نیز به چاپ رساند. در 1330/1912، با پی بردن به گرایشهای پان‌ترکیستی اعضای جمعیت اتحاد و ترقی، از آن خارج شد (یازجی، 2010). او در 1332/1914، به نمایندگی دمشق در مجلس مبعوثان عثمانی برگزیده شد (صالح زهرالدین، ص 594؛ موسوعة‌السیاسة، همانجا؛ نشاشیبی، توضیحات روحانی، ص 487). خوری در مجلس عثمانی ضمن ایراد سخنرانیهایی، از سیاستهای جمال‌پاشا*، حاکم عثمانی در سوریه، به شدت انتقاد می‌کرد. سرانجام، مقامات ترک وی را به اتهام همکاری با فیصل‌بن حسین (فیصل اول*) در سوریه و توطئه‌چینی بر ضد دولت عثمانی، در 1334/1916 دستگیر، زندانی و محاکمه کردند، اما پس از مدتی آزاد شد (صالح زهرالدین، ص 597؛ یازجی، 2010؛ عنجرینی، 2010). پس از پایان جنگ جهانی اول و فروپاشی حکومت عثمانی، در 1336/ 1918 ارتش فیصل‌بن حسین وارد سوریه شد و فارس خوری در 17 ذیحجه/ 24 سپتامبر همان سال از استانبول به سوریه بازگشت، که با خروج ترکها و تشکیل دولت ملی سوریه هم‌زمان بود (علی سلطان، 1987الف، ص 528ـ530؛ یازجی، 2010؛ عنجرینی، 2010). پس از ورود فیصل به سوریه ــکه براساس موافقت‌نامه سایکس ـ پیکو* ، حاکم سوریه شد ــ فارسخوری تشکیل «مجلس شورا» را مطرح کرد و خود نیز به عضویت آن درآمد (علی سلطان، 1987ب، ص 27؛ یازجی، 2010). همچنین وی یکی از بنیان‌گذاران مدرسه عالی حقوق عربی (معهدالحقوق العربی) در 1337/1919 بود و به عنوان استاد در آنجا تدریس می‌کرد (علی زهرالدین، ص 529، 598؛ عنجرینی، 2010).در 1339/1920 فارس خوری در دولت رضاپاشا الرکابی، وزیر دارایی شد و در دولتهای هاشم اتاسی* و علاءالدین دروبی نیز این منصب را داشت (علی حداد، 2010؛ عنجرینی، 2010).در 1338/ 1920 که فرانسه سوریه را اشغال کرد، خوری از وزارت دارایی کناره گرفت و به وکالت پرداخت (سفرجلانی، ص 38؛ «فارس‌الخوری»، 2010). وی سپس با تعدادی از همفکران خود، مانند عبدالرحمان شهبندر*، حسن حکیم، فوزی غَزِّی، سعید حیدر و عثمان شراباتی، حزب مردم (حزب‌الشعب) را برای مبارزه با استعمار فرانسه در 1304ش/ 1925 تأسیس کرد. شهبندر به ریاست و خوری به نایب رئیسی این حزب برگزیده شدند (هاشم عثمان، ص 115ـ116؛ سفرجلانی، ص 107ـ108؛ یازجی، 2010). اهداف این حزب عبارت بود از تحقق حاکمیت ملی، وحدت اراضی سوریه، دستیابی به آزادی فردی و دموکراسی، و حمایت از صنعت و اقتصاد ملی (هاشم عثمان، ص 116ـ117). او در 1304ش/ 1925 از قیام بزرگ مردم سوریه بر استعمارگران فرانسوی حمایت کرد، اما فرانسویها این قیام را سرکوب کردند (ولید معلم، ص 185ـ188؛ عنجرینی، 2010). خوری به همراه تعدادی از اعضای حزب مردم دستگیر و به جزیره آرواد سوریه در مدیترانه تبعید گردید. او پس از مدتی آزاد شد و در 1305ش/ آوریل 1926 سرپرستی وزارت معارف را در دولت الداماد احمد نامی برعهده گرفت، اما پس از اندکی، او و دو تن از وزیران ملی‌گرای دیگر، در اعتراض به سرکوب مردم سوریه از سوی نیروهای فرانسوی، از سمت خود استعفا کردند که در واکنش به آن، در 22 خرداد 1305/ 12 ژوئن 1926 به حَسَکه و سپس به أمیون‌الکوره در لبنان تبعید شدند. آنان در 1307ش/ 1928 به سوریه بازگشتند (یازجی، 2010؛ عنجرینی، 2010).فارس خوری در همان سال، با تعدادی از همفکران خود (از جمله هاشم اتاسی، ابراهیم هنانو، جمیل مردم، لطفی‌حفار، سعدالدین جابری و توفیق شیشکلی)، حزب تجمع ملی (حزب الکُتلة‌الوطنیة) را تأسیس کرد و به عضویت شورای مرکزی آن درآمد و به نایب‌رئیسی حزب برگزیده شد. این حزب درصدد بود به روشهای دیپلماتیک به قیمومت فرانسه پایان دهد (هاشم عثمان، ص 121ـ124؛ علی حداد، 2010؛ رایسنر ، ص 53 ـ54). با تشدید اعتصابات و تظاهرات مردمی، فرانسه ناگزیر شخصیتهای مهم حزب تجمع ملی را برای اجلاس استقلال سوریه، به پاریس دعوت کرد. هیئتی، به ریاست هاشم اتاسی و عضویت فارس خوری، در اول فروردین 1315/ 21 مارس 1936 به پاریس رفتند. در 18 شهریور/ 9 سپتامبر همان سال، هیئت سوری استقلال سوریه را، در چهارچوب معاهده‌ای بین فرانسه و سوریه تثبیت کرد (عنجرینی، 2010؛ هاشم عثمان، ص 127). پس از آن، در همان سال، انتخابات مجلس سوریه برگزار شد. خوری به نمایندگی دمشق انتخاب و با اکثریت آرا به ریاست مجلس برگزیده شد (یازجی، 2010). در انتخابات مجلس 1322ش/ ژوئیه 1943، وی بار دیگر به نمایندگی و ریاست مجلس انتخاب گردید (ملکی ، ص 96). در 22 مهر1323/ 14 اکتبر 1944 و متعاقب استعفای سعداللّه جابری، خوری از سوی شُکری قوتلی* (رئیس‌جمهوری سوریه)، نخست‌وزیر و مسئول تشکیل دولت شد. وی در 1323ـ 1324ش/ 1944ـ1945 سه بار دولت تشکیل داد (هاشم عثمان، ص 134؛ علی‌حداد، 2010). در اواخر جنگ جهانی دوم، سوریه در 6 فروردین 1324/ 26 مارس 1945 به دولتهای محور به رهبری آلمان اعلام جنگ کرد و درنتیجه، هیئت سوری به ریاست خوری در همان سال در اجلاس سانفرانسیسکوحضور یافت و سوریه به سازمان ملل متحد پیوست (ولید معلم، ص 417ـ418).فارس خوری در تأسیس اتحادیه عرب* نقش بسزایی داشت و در جلسات اولیه تدوین میثاق این اتحادیه شرکت نمود. اتحادیه عرب در 2 فروردین 1324/ 22 مارس 1945 اعلام موجودیت کرد (یازجی، 2010).خوری در 20 فروردین 1324/ 9 آوریل 1945 دومین دولت خود را تشکیل داد و گسترش آزادیها را از برنامه‌های اصلی خود اعلام کرد (حورانی، ج 1، ص 387ـ388). در 1326ش/ 1947 سوریه به مدت دو سال به عضویت غیردائم شورای امنیت سازمان ملل پذیرفته شد. فارس خوری سرپرستی هیئت سوری را در شورای امنیت سازمان ملل برعهده گرفت و تا اواخر 1327ش/ 1948 در این سمت باقی ماند. وی در 1326ش/ اوت 1947 و 1327ش/ ژوئن 1948 رئیس شورای امنیت سازمان ملل متحد شد. او در این مدت برای به نتیجه رسیدن مسائل جهان‌عرب، و از جمله قضیه فلسطین، بسیار کوشید و مخالفت خود را با تقسیم فلسطین و تشکیل دولت یهودی اعلام کرد (یازجی، 2010؛ عنجرینی، 2010).فارس خوری پس از آن به سوریه بازگشت و بار دیگر ریاست مجلس را برعهده گرفت. در 10 فروردین 1328/ 30 مارس 1949، متعاقب کودتای ژنرال حسنی زعیم*، حکومت قوتلی سرنگون شد. زعیم از خوری خواست دولت را تشکیل دهد، اما خوری نپذیرفت. درنتیجه، زعیم مجلس را منحل کرد. خوری پس از آن از مناصب سیاسی کنار رفت و فقط در چند مورد ریاست هیئتهای سوری اعزامی به سازمان ملل را برعهده گرفت (امل‌میخائیل بشور، ص 138ـ140؛ «فارس‌الخوری»، 2010). در 1333ش/ 1954 هاشم اتاسی رئیس‌جمهوری سوریه شد. به دستور وی، فارس خوری در 7 آبان 1333/ 29 اکتبر 1954 دولت را تشکیل داد، اما حمایت خوری از پیمان بغداد* و تمایل وی برای پیوستن سوریه به این پیمان، تظاهرات و اعتصابات فراوانی در سوریه در پی داشت، تا جایی که خوری ناگزیر در 18 بهمن 1333/ 7 فوریه 1955 از نخست‌وزیری استعفا کرد (امل‌میخائیل بشور، ص 290ـ297؛ حورانی، ج 2، ص 1687، ج 3، ص 1723ـ1726).خوری در اواخر عمر خود به عنوان عضو انجمن حقوق بین‌الملل فعالیت می‌کرد و هر سال یک بار به مرکز این انجمن در ژنو می‌رفت. خوری در 12 دی 1340/ 2 ژانویه 1962 در دمشق درگذشت («فارس‌الخوری»، 2010). از مهم‌ترین آثار اوست: موجز فی علم المالیه، اصول المحاکمات الحقوقیه، و صَک‌الجزاء (موسوعة‌السیاسة، همانجا؛ «فارس الخوری»، 2010).منابع : امل میخائیل بشور، دراسة فی تاریخ سوریا السیاسی المعاصر، ]بی‌جا[: جروس برس، ]بی‌تا.[؛ اکرم حورانی، مُذَکِّرات اکرم الحورانی، قاهره 2000؛ مسعود خوند، الموسوعة التاریخیة الجغرافیة، بیروت 1994ـ2004؛ یوهانس رایسنر، الحرکات الاسلامیة فی سوریة: من الاربعینیات و حتی نهایة عهدالشیشکلی، ترجمة محمدابراهیم اتاسی، بیروت 2005؛ محیی‌الدین عبدالرحمان سفرجلانی، تاریخ‌الثورة السوریة، ]دمشق [1381/ 1961؛ صالح زهرالدین، موسوعة رجالات من بلاد العرب، بیروت 2001؛ علی حداد، «فارس‌الخوری المواطن السوری الاول فی ذکری وفاته (1962-1873)»، إعلان دمشق للتغییر الوطنی الدیمقراطی، 2010.Retrieved Oct. 13, 2010, from http://www.nidaasyria.org/ ar/articles/issues/515;علی سلطان، تاریخ سوریة: 1908ـ1918، نهایة‌الحکم الترکی، دمشق 1987الف؛ همو، تاریخ سوریة: 1918ـ 1920، حکم فیصل‌بن الحسین، دمشق 1987ب؛ محمد عنجرینی، «فارس‌الخوری ( 1) : الوطنیة، العروبة، الاسلام»، رابطة ادباء الشام، 2010.Retrieved Oct. 13, 2010, from http://www.odabasham. net/print.php? sid=4450 & cat;«فارس الخوری»، مرکز الشرق العربی للدراسات الحضاریة و الاستراتیجیة، 2010.Retrieved Oct. 12, 2010, from http://www.asharqalarabi. org.uk/center/rijal-fares.htm;موسوعة السیاسة، چاپ عبدالوهاب کیالی، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر، 1979ـ1994؛ ناصرالدین نشاشیبی، در خاورمیانه چه گذشت؟، ترجمه م.ح. روحانی، تهران 1357ش؛ ولید معلم، سوریة : 1916ـ1946م، الطریق الی الحرّیة، دمشق 1988؛ هاشم عثمان، الاحزاب السیاسیة فی سوریة السریة و العلنیة، بیروت 2001؛ ندره عبداللّه یازجی، «صفحات عن فارس‌الخوری»، معابر، 2010.Retrieved Oct. 13, 2010, from http://www. maaber.org/ independance/ independance-4. htm; James A. Melki, "Syria and The State Department, 1937-47", Middle Eastern studies, vol.33, no.1 (Jan.1997).