خمینی، احمد، دومین فرزند پسر امام خمینی*. او در ۲۴ اسفند ۱۳۲۴ در قم متولد شد. دوره تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در قم به پایان رساند و در ۱۳۴۳ش در رشته طبیعی دیپلم گرفت (نیکبخت، ص ۶؛ ثقفی، ص ۳۵ـ۳۶؛ یاد یادگار امام، ص ۱ـ۳).پس از دستگیری و تبعید امام خمینی در ۱۳ آبان ۱۳۴۳ به ترکیه و سپس عراق (نجف)، و پس از دستگیری و تبعید سیدمصطفی خمینی*، سیداحمد در کانون شبکه ارتباطی نهضت امام خمینی در ایران قرار گرفت که برای انتقال اخبار و اطلاعات به رهبر نهضت در آن اوضاع سیاسی اهمیت بسزایی داشت. وی در اواخر ۱۳۴۴ش مخفیانه به نجف رفت و پس از سه ماه، بنا به توصیه امام خمینی به ایران بازگشت (احمد خمینی، ۱۳۷۵ش، ص ۲؛ ثقفی، ص ۳۷) و از آن پس ارتباطات و فعالیتهایش تحت نظر مأموران امنیتی قرار گرفت (رجوع کنید به انصاری، ص ۳۱ـ۳۴). پس از آن، به توصیه امام خمینی در حوزه علمیه قم به تحصیل علوم اسلامی مشغول شد (محتشمی، ص ۴۲۱).در اواخر ۱۳۴۵ش، سیداحمد برای دومین بار مخفیانه به نجف رفت و رسمآ وارد سلک روحانیت شد. همچنین در مدت توقف در نجف، در درس امام و برادرش سیدمصطفی شرکت کرد. سیداحمد، بنا به مسئولیتی که به عنوان رابط نهضت در ایران داشت، در تیر ۱۳۴۶ به ایران برگشت، اما مأموران ساواک وی را شناسایی و دستگیر کردند و به اتهام اقدام برضد امنیت کشور بیش از یک ماه در زندان قزل قلعه محبوس گردید. او پس از آزادی، به فعالیتهای سیاسی اش ادامه داد و بار دیگر، هنگامی که مأموران امنیتی در آبان ۱۳۴۶ به منزل امام خمینی در قم حمله کردند دستگیر و بازداشت شد (انصاری، ص ۳۵ـ ۴۰، ۵۲ـ۵۳، ۷۷).در این سالها، فعالیت سیاسی سیداحمد به مراتب بیشتر از قبل شده بود. او به همراه عمویش، آیت اللّه مرتضی پسندیده*، در ایام عزاداری، مجالس روضه خوانی را در بیت امام خمینی برپا می کرد و در این مجالس تلاش می نمود یاد ایشان را زنده نگهدارد. همچنین، با طرفداران امام خمینی که جلساتی ترتیب می دادند، در ارتباط بود، از جمله با سید محمدرضا سعیدی* (تاریخ و محل شهادت: ۱۳۴۸ش در زندان قزل قلعه تهران)، محمدرضا مهدوی کنی و فضل اللّه محلاتی (رجوع کنید به یاران امام، به روایت اسناد ساواک، ج ۱، ص ۳۵۱، ۳۵۴). سیداحمد در این دوره، به دستور امام خمینی با خانواده زندانیان سیاسی و تبعیدیهای نهضت اسلامی دیدار می کرد و کمکهای مالی در اختیار آنها قرار می داد (بروجردی، ص ۸۸؛ خلخالی، ص ۲۵۶). تکثیر و پخش اعلامیه های امام خمینی (رجوع کنید به احمد خمینی، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۱۲۰ـ ۱۲۱؛ خامنه ای، ص ۱۶) و رسیدگی به امور حوزه قم به کمک برخی از نزدیکان امام خمینی (مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، پرونده «امام خمینی»، ش۸۸۰، ص ۵۳، ش ۸۴۶، ص ۷۰ـ ۷۱) از دیگر وظایف وی در این سالها بود. او در ۱۳۴۹ش ازدواج کرد (مصطفوی، ص ۱۰۱ـ ۱۰۲).سیداحمد برای سومین بار در ۱۳۵۲ش به عراق و سپس به مکه رفت و پس از به جا آوردن فریضه حج به لبنان سفر کرد. در آنجا با امام موسی صدر و مبارزان ایرانی مقیم لبنان، از جمله مصطفی چمران*، دیدار کرد. مدتی نیز در پایگاه نظامی که مصطفی چمران در لبنان برای آموزش مبارزان ایرانی ایجاد کرده بود، به فراگیری فنون نظامی پرداخت. در عراق، پس از مبادله اخبار و اطلاعات، پیامها و رهنمودهای جدیدی از امام خمینی دریافت کرد و در اواخر ۱۳۵۲ش به ایران بازگشت (رجوع کنید به مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، پرونده «امام خمینی»، ش ۸۵۹، ص ۳۷ـ۴۴، ۵۲؛ احمد خمینی، ۱۳۷۴ش، ج ۱، ص ۱۲۰؛ انصاری، ص ۸۵ـ۸۶).چهارمین سفر سیداحمد به عراق، سوریه و لبنان مصادف با درگذشت ناگهانی و مشکوک سیدمصطفی در اول آبان ۱۳۵۶ بود. این اتفاق باعث شد که سیداحمد برنامه اش را تغییردهد و در نجف بماند. امام خمینی در ۱۵ دی ۱۳۵۶، وی را رسمآ به جای سیدمصطفی به عنوان وصی خود انتخاب کرد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۱۱، ص ۳۲۶؛ انصاری، ص۱۰۰ـ ۱۰۴؛ امام خمینی، وعده دیدار، ص ۷۷ـ۷۸). مهم ترین وظیفه سیداحمد در این مرحله، مرتبط و فعال نگهداشتن شبکه گسترده نهضت امام خمینی در ایران وسایر نقاط جهان در پوشش زائران اماکن متبرکه، و پی گیری تحولات سیاسی و درگیریهای مردم و مأموران حکومت پهلوی در ایران بود (رجوع کنید به یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۲، ص ۲۸۶، ۳۴۴؛ انصاری، ص ۱۰۵ـ۱۰۶؛ طباطبائی، ج ۱، ص۳۶۰ به بعد).پس از اوج گرفتن قیام مردم ایران در ۱۳۵۷ش، محدودیتها و فشارهای دولت عراق بر امام خمینی شدت گرفت و به محاصره منزل امام خمینی در نجف اقدام کرد، که به تصمیم امام به ترک آن کشور انجامید و سیداحمد، امام خمینی را برای رفتن به فرانسه متقاعد کرد (احمد خمینی، ۱۳۷۴ش، ج ۱، ص ۹۳ـ۱۰۰، ۵۶۸ـ۵۶۹؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، پرونده «امام خمینی»، ش ۸۹۴، ص ۱۸ـ۲۴، ش ۸۷۷، ص ۱۶ـ۱۷؛ برای آگاهی از نقش سیداحمد در انتخاب پاریس رجوع کنید به امام خمینی، صحیفه انقلاب، ص ۳۸).پرتلاش ترین دوره زندگی سیداحمد، از این زمان تا بازگشت وی به همراه امام خمینی به ایران در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ بود. او در این مدت، نقش اساسی در برنامه ریزیها، مصاحبه ها و دیدارهای امام خمینی با افراد، مبارزان و فعالان سیاسی ایرانی و رسانه های گروهی برعهده داشت. وظیفه حفاظت از امام خمینی و حفظ شبکه ارتباطی نهضت اسلامی نیز با وی بود (رجوع کنید به انصاری، ص ۱۲۰ـ۱۲۲؛ طباطبائی، ج ۱، ص ۳۶۳ـ ۳۶۶، ج ۳، ص ۴۱ـ۴۲، ۱۱۹، ۱۴۷، و جاهای دیگر).در بازگشت امام خمینی به ایران، سیداحمد ضمن شرکت در جلسات تصمیم گیری، تنظیم ملاقاتها، وظیفه انتقال پیامهای امام و انعکاس لحظه به لحظه رخدادها و تحولات انقلاب به وی و حفاظت از امام خمینی را برعهده داشت (رجوع کنید به امام خمینی، کوثر، ج ۳، ص ۴۲۵). وی در ۱۰ اسفند ۱۳۵۷، همراه امام خمینی به قم رفت و در بهمن ۱۳۵۸ با رهبر انقلاب به تهران بازگشت و در دوره دشوار تحولات در نظام سیاسی و اجتماعی ایران وظایف خود را همچون پیش ادامه داد و هم زمان با دفاع از انقلاب و امام خمینی، به مقابله با دسیسه های مخالفان پرداخت (یاد یادگار امام، ص ۸۱ـ۸۲).وی در دوره پس از پیروزی انقلاب، علاوه بر حمایت از دیدگاهها و مواضع امام خمینی، خود نیز به مناسبتهای مختلف نظر و مواضع خود را اعلام می کرد (برای نمونه ای از دیدگاههای وی در زمینه های ولایت فقیه، شوراها، مجلس خبرگان و غیره رجوع کنید به احمد خمینی، ۱۳۷۴ش، ج ۱، ص ۲۹ـ۵۱، ۵۴، ۵۷ـ۵۹). سیداحمد در قضیه تسخیر سفارت امریکا در تهران در ۱۳ آبان ۱۳۵۸، از اولین افرادی بود که بر اقدام دانشجویان صحه گذاشت و بر لزوم حمایت از اقدام آنان اصرار ورزید (همان، ج ۱، ص ۶۳ـ۶۴؛ انصاری، ص ۱۵۸).سیداحمد بارها از سوی مسئولان برای سمتهای مهم نامزد شد که به توصیه امام خمینی نپذیرفت (رجوع کنید به انقلاب اسلامی، ش ۳۱۱، ۱ مرداد ۱۳۵۹، ص ۱؛ امام خمینی، صحیفه نور، ج ۱۲، ص ۲۶۰؛ هاشمی رفسنجانی، ۱۳۷۸ش، ص ۲۴۶). تنها انتصاب رسمی سیداحمد عضویت در شورای پنج نفره مسئولان نظام بود که به عنوان رابط رهبر انقلاب در آن شرکت می کرد و خود نیز نظر مشورتی داشت (هاشمی رفسنجانی، ۱۳۷۵ش، ص ۳۰ـ۳۱؛ موسوی، ص ۴۰ـ۴۱).سیداحمد نقش مهم و فعالی در جریان جنگ تحمیلی عراق با ایران (شهریور ۱۳۵۹) داشت، از جمله: کسب اطلاعات دقیق روزمره از آخرین وضعیت نیروهای خودی و دشمن در جبهه های جنگ و اوضاع سیاسی و اجتماعی جامعه و موضع افراد و گروهها در قبال امور و مسائل جنگ، تنظیم و جمع بندی آخرین اطلاعات از مواضع سیاسی و نظامی کشورهای خارجی و مجامع بین المللی و رسانه های گروهی کشورهای دیگر، رساندن به موقع همه اطلاعات به امام خمینی، ابلاغ پیامهای سرّی و علنی امام خمینی به مدیران کشوری و لشکری و نهادها و سازمانها، ارتباط مستمر با شورای عالی دفاع و فرماندهان نظامی، شرکت در جلسات شورا و مشاوره دادن به شورا و امام خمینی (انصاری، ص ۱۹۲؛ رضایی، ص ۳۲ـ۳۴).سیداحمد، پس از واقعه هفتم تیر ۱۳۶۰ (انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی)، به عنوان نماینده امام خمینی در شورای مرکزی حزب شرکت می کرد. وی همچنین نماینده امام خمینی در مجمع تشخیص مصلحت نظام بود و در جلسات بازسازی مناطق جنگ زده که متشکل از رؤسای سه قوه بود، شرکت داشت. وی همچنین سرپرست دفتر امام خمینی بود (رجوع کنید به امام خمینی، صحیفه نور، ج ۲۰، ص ۳۶ـ۳۹؛ روحانی، ص ۳۲۴؛ انصاری، ص ۲۰۲ـ۲۰۳). با تأسیس مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی* در ۱۷ شهریور ۱۳۶۷، به فرمان امام خمینی، مسئولیت اداره و سیاست گذاری این مؤسسه به سیداحمد واگذار شد (انصاری، ص ۲۶۴ـ۲۶۸). بعد از رحلت امام خمینی در ۱۴ خرداد ۱۳۶۸، مجموعه بزرگ حرم مطهر به اهتمام سیداحمد شکل گرفت (همان، ص ۲۷۶ـ۲۷۷). در این هنگام، سیداحمد خمینی با اعلام حمایت از رهبری آیت اللّه سیدعلی خامنه ای، از وارد شدن به رقابتهای سیاسی و جناحی خودداری و در حد توان برای ایجاد هماهنگی بین جناحها تلاش کرد (احمد خمینی، ۱۳۷۴ش، ج ۲، ص ۲۳۲ـ ۲۳۴). او که از پذیرفتن سمتهای رسمی اجرایی امتناع می ورزید، به توصیه آیت اللّه سیدعلی خامنه ای، عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی امنیت ملی و شورای عالی انقلاب فرهنگی را پذیرفت (انصاری، ص ۲۳۴).سیداحمد خمینی در ۲۱ اسفند ۱۳۷۳، به دلیل عارضه قلبی و تنفسی، در بیمارستان بقیة اللّه تهران بستری گردید و در شامگاه ۲۵ اسفند ۱۳۷۳ درگذشت. وی سه فرزند پسر به نامهای حسن، یاسر و علی داشت.
منابع : علاوه بر اسناد مذکور در متن، موجود در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ امام خمینی، صحیفه انقلاب: وصیت نامه سیاسی ـ الهی رهبر کبیر انقلاب اسلامی و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، تهران ]۱۳۶۸ش[؛ همو، صحیفه نور، تهران، ج ۱۲، ۱۳۶۱ش، ج۲۰، ۱۳۶۹ش؛ همو، کوثر: مجموعه سخنرانیهای حضرت امام خمینی (س)، تهران ۱۳۷۳ـ۱۳۷۴ش؛ همو، وعده دیدار: نامه های حضرت امام خمینی به حضرت حجة الاسلام والمسلمین حاج سیداحمد خمینی، ]تهران [۱۳۷۶ش؛ حمید انصاری، مهاجر قبیله ایمان : نگاهی به زندگینامه یادگار امام حضرت حجت الاسلام والمسلمین حاج سیداحمد خمینی، ]تهرن[ ۱۳۷۵ش؛ محمود بروجردی، «گفتگو با دکتر محمود بروجردی»، در گنجینه دل: مجموعه خاطرات یاران در وصف یادگار امام حجت الاسلام و المسلمین حاج سیداحمد خمینی (ره)، ]تهران[: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، ۱۳۷۵ش؛ بتول ثقفی، «مصاحبه با همسر گرامی حضرت امام خمینی (س)»، در همان؛ علی خامنه ای، «مصاحبه با رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت اللّه خامنه ای به مناسبت اولین سالگرد رحلت یادگار امام»، در همان؛ صادق خلخالی، «مصاحبه با آیت اللّه صادق خلخالی»، در همان؛ احمد خمینی، دلیل آفتاب: خاطرات یادگار امام، تهران ۱۳۷۵ش؛ همو، مجموعه آثار یادگار امام حجت الاسلام والمسلمین حاج سیداحمد خمینی، ]تهران[ ۱۳۷۴ش ـ ؛ محسن رضایی، «حاج احمد آقا، ناشناخته ماند» (مصاحبه)، ندا، ش ۱۵ (بهار ۱۳۷۴)؛ حسن روحانی، «خاطرات حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی»، در گنجینه دل، همان؛ صادق طباطبائی، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی دکتر صادق طباطبایی، تهران ۱۳۸۷ش؛ علی اکبر محتشمی،«مصاحبه با حجت الاسلام والمسلمین سیدعلی اکبر محتشمی»، در گنجینه دل، همان؛ فریده مصطفوی، «مصاحبه با خانم فریده مصطفوی»، در همان؛ میرحسین موسوی، «حاج احمدآقا: جسور، خلاق و مورد اعتماد امام (ره)» (مصاحبه)، ندا، ش ۱۵ (بهار ۱۳۷۴)؛ رحیم نیکبخت، «آشنای غریب: مروری بر زندگانی و مبارزات مرحوم حاج احمدآقا خمینی از ولادت تا شهادت برادر»، اطلاعات (ضمیمه)، ش ۲۲۱۵۶، ۲۵ اسفند ۱۳۷۹؛ اکبر هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران : کارنامه و خاطرات ۱۳۶۰ هاشمی رفسنجانی، به اهتمام یاسر هاشمی، تهران ۱۳۷۸ش؛ همو، «مصاحبه با آیت اللّه هاشمی رفسنجانی ریاست محترم جمهوری اسلامی»، در گنجینه دل، همان؛ یاد یادگار امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، ۱۳۸۰ش؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج :۱ شهید آیت اللّه سیدمحمدرضا سعیدی، تهران: وزارت اطلاعات، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ۱۳۷۶ش، ج :۲ شهید آیت اللّه حاج شیخ محمد صدوقی، تهران : وزارت اطلاعات، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ۱۳۷۷ش، ج :۱۱ شهید سرفراز دکتر مصطفی چمران، تهران: وزارت اطلاعات، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ۱۳۷۸ش.