خُلدآباد، شهری در شهرستان اورنگآباد در ایالت مهاراشترا در هند. این شهر در شمال غربی اورنگآباد (یا خجسته بنیاد، مرکز شهرستان اورنگآباد) در عرض شمالی َ1ْ20 و طول شرقی َ12ْ75 قرار دارد. شهر دولتآباد در جنوب آن واقع است ()اطلس ایالتهای هند(، ص 21). خلدآباد حدود 13 کیلومتر از دولتآباد و حدود 23 کیلومتر از اورنگآباد فاصله دارد (کامورخان، ص 2؛ د.اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه). آزادبلگرامی (ص 47) شرح جامعی درباره پرآبی و آبشارها و برکهها و سرسبزی و خوش آب و هوا بودن آن در تمام فصول سال داده است. به گفته وی، در گذشته در کوههای شمالغربی آن غارهای سه طبقه و دو طبقه متعلق به معبد ایلورا، نیایشگاه هندوها، حفر شده که بر روی دیوارهای سنگی آن نقش برجستههایی تراشیده شده است. جمعیت این شهر که در 1265/1849، 3085 تن بوده، در 1318/1900 به 2843 تن کاهش یافته، ولی تعداد خانههای آن از 416 باب به 645 باب رسیده است (ارنست، ص 336، یادداشت 93).این شهر در گذشته به روضه مشهور بود (آزاد بلگرامی، ص 73) و نُه تن از اولیای مشهور صوفیهای چشتیه دکن در آنجا به خاک سپرده شدند، به همین سبب این شهر برای مسلمانان دکن مقدس است. قبر چهارده تن از پادشاهان و دولتمردان مسلمان هند و دکن نیز در این شهر است (رجوع کنید به آزاد بلگرامی، ص 63 به بعد؛ ارنست، ص 91 و نقشه 1؛ د. اسلام، همانجا). پس از مرگ اورنگزیب در احمدنَگَر در 1118، بنابه وصیتی که کرده بود، او را به روضه بردند و در صحن مقبره شیخ زینالدین شیرازی دفن کردند و چون برای او لقب «خُلدمکان» را برگزیدند، این شهر خلدآباد نامیده شد (خافیخان نظامالملکی، ج 2، ص 549؛ کامورخان، همانجا). در 1121 بهادرشاه، فرزند اورنگزیب، این شهر را پرگنه* (بخش) خلدآباد اعلام کرد و چند دهکده کاملا آباد و پرمحصول را جزو پرگنه خلدآباد کرد تا هزینههای مراسم فاتحهخوانی اورنگزیب و دیگر بزرگان از درآمد آنها تأمین گردد (خافیخان نظامالملکی، ج 2، ص 549، 649؛ کامورخان، همانجا). او بر دور شهر حصار کشید و در آبادی آن کوشید (آزاد بلگرامی، همانجا). با کشیدن این حصار، شهر به شکل مستطیلی در جهت شرقی ـ غربی درآمده است که دو دروازه در شمال، دو دروازه در مشرق و دو دروازه در جنوب دارد. یکی از دروازههای جنوبی آن به نام دروازه نقارهخانه به دولتآباد و اورنگآباد راه دارد. دروازه شمالی یا پانگرا راه رسیدن به غارهای ایلورا و چند مقبره مهم اولیای صوفیه و دولتمردان و بزرگان هند و دکن است. راه مهمانسرای ایالتی در بالای کوه و راه به عیدگاه و مسجد هزاروچهارصد اولیا نیز، که همه در شمال شهر است، از همین دروازه میگذرد. در گوشه جنوبغربی شهر، در بیرون حصار، دو تن از اولیای صوفیه و همچنین همسر بهادرشاه، به نام بیبی عایشه مدفوناند. مدفن برهانالدین غریب، زینالدین شیرازی و همچنین قبرهای اورنگزیب، محمد اعظمشاه، سعداللّهخان نظامالملک آصفجاه در درون حصار است (رجوع کنید به کامورخان، ص 58؛ ارنست، نقشه 1).شیخمنتجبالدین، معروف به زرزری زربخش، از بزرگان صوفیه دهلی، در سال 700 به درخواست خواجه نظامالدین اولیا مأمور شد تا به همراهی هفتصد تن از صوفیان در مراکز مختلف دکن به تبلیغ و اشاعه اسلام بپردازد. شیخ در این شهر (روضه، خلدآباد) اقامت گزید و در 709 درگذشت و او را در همانجا به خاک سپردند (جوشی، ص 213؛ محمد یوسف کوکن، ص 4). شیخ برهانالدین غریب*، از بزرگان صوفیه نیز که در 738 درگذشت، در این شهر به خاک سپرده شدهاست (محمد یوسف کوکن، ص 5). سید یوسفبن علیبن محمد دهلوی، مشهور به راجو قتال*، صوفی شاعر و غزلسرا (متوفی 731) نیز در اینجا مدفون است (نظیر احمد، ص 83).از دوره تغلقیه* (720ـ814) آثاری در روضه/ خلدآباد به جا ماندهاست، از جمله مقبره شیخ زینالدین، و تعداد درخور توجهی کتیبه از زمان غیاثالدین تغلق (دیسائی، 1974ب، ص 238؛ خواجه محمد احمد، ص 412). از بهمنیان دکن* نیز کتیبهای به تاریخ 863 در این شهر وجود دارد (دیسائی، 1974ج، ص 368). بناهای جالب توجهی نیز از نوع مسجد، مقبره و کاخ از دوره نظامشاهیان (حک : 895ـ ح 1042) در خلدآباد باقیمانده است از جمله مقبره ملک عنبر، وزیر نظامشاه. مقبرههای متعددی نیز با معماریهای زیبا و چشمگیر به فاصله اندکی از مقبره ملک عنبر وجود دارد (همو، 1974الف، ص 262ـ263، 267).منابع :میرغلامعلیبن نوح آزاد بلگرامی، روضةالاولیاء، تصحیح متن، ترجمه و حواشی نثار احمد فاروقی، دهلی 1416/1996؛ محمدهاشم خافیخان نظامالملکی، منتخباللباب، ج 2، چاپ کبیرالدین احمد، کلکته 1874؛ محمدهادی کامورخان، تذکرةالسلاطین چغتا: تذکره جانشینان اورنگزیب، چاپ مظفر عالم، علیگره 1980؛Ziauddin A. Desai, "Architecture: Bahmani succession states", in History of medieval Deccan: 1295-1724, ed.H. K. Sherwani, vol.2, Andhra Pradesh: The Government of Andhra Pradesh, 1974a; idem, "Architecture: the Bahmanis", in ibid, 1974b; idem, "Epigraphy: Arabic and Persian", in ibid, 1974c; EI2, s.v. "Khuldabad"(by C. E. Bosworth); Carl W. Ernest, Eternal garden: Mysticism, history, and politics at a south Asian Sufi center, Oxford 2004; P. M. Joshi, "Economic and social conditions under the Bahmanis", in History of medieval Deccan, ibid, vol.1; Khwaja Muhammad Ahmad, "Calligraphy", in ibid, vol.2; Muhammad Yousuf Kokan, "Language and literature: Arabic" in ibid; Muhammad Nazir Ahmad, "Language and literature: Persian", in ibid; States atlas of India, ed. S. Muthiah and P. Poovendran, Delhi: Indian Book Depot, Map House, 1990.