خسروانی ابوطاهر طیب بن محمد

خُسروانی، ابوطاهر طیب ‌بن محمد، از شاعران سده چهارم در دربار سامانیان. از زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست. به نوشته عوفی در اوایل قرن هفتم (ج 2، ص20) او از شاعران آل‌سامان بود که در دولت آنان به راحتی زیست ولی در پایان عمر مبتلا به بیماری شد. سوزنی سمرقندی، شاعر قرن ششم، نیز به رنج و بیماری خسروانی اشاره کرده است (ص 138). در قرن دوازدهم، واله داغستانی (ج 2، ص 706) او را حکیم خسروانی خوانده و گفته است که ظاهرآ طبابت نیز می‌کرده است؛ اما، این سخن در جای دیگری ذکر نشده است. هدایت در مجمع‌الفصحا (ج 1، بخش 2، ص 601) او را خراسانی ذکر کرده است.از خسروانی حدود هفتاد بیت شعر باقی مانده است (رجوع کنید بهاداره‌چی گیلانی، ص 115ـ122) که به گفته شمس قیس رازی در اوایل قرن هفتم (ص470)، مضمون یک بیت را از رودکی (متوفی 329) گرفته بوده است. بیتی از او هم در رثای سه شاعر قرن چهارم، ابوالمَثَل بخاری و شاکر بخاری و جُلّاب بخاری، نقل شده است (برای نمونه‌ای از این اشعار رجوع کنید به اداره‌چی گیلانی، ص 115) که نشان می‌دهد خسروانی معاصر آنان، و پس از مرگ آنان زنده بوده است. رادویانی، نویسنده ترجمان‌البلاغه، در قرن پنجم، دو بیت از محمد عبده، شاعر اواخر قرن چهارم، آورده که وی در آن بیتی از خسروانی را تضمین کرده (رجوع کنید به ص 103ـ104)؛ اما، عوفی (ج 2، ص 33) ابیات مذکور را از فردوسی دانسته است نه محمد عبده. اسدی طوسی (متوفی 465) ابیاتی از خسروانی را در لغت فرس (ص 25، 28، 37، 78، 86، 103، 152، 165، 195، 208، 212، 214، 219) شاهد آورده است که بیانگر شهرت اشعار او در قرن پنجم است.اشعار او، به همراه شعرهای شاعران معاصرش، در مجموعه‌ای به نام خرّمنامه نیز آمده است (رجوع کنید بهمنزوی، ج 9، ص 2074). به‌نوشته هرمان اته (ص 28)، در اشعار خسروانی تصوف و مضامین وحدت وجودی دیده می‌شود؛ اما، این سخن درست به نظر نمی‌رسد و هیچ منبعی از تصوف خسروانی سخن نگفته است.سال وفات خسروانی معلوم نیست. در سخن و سخنوران (ص 27) سال درگذشت او به استناد مجمع‌الفصحا، 342 ذکر شده، که اشتباه است و تاریخ مذکور، سال وفات خبازی نیشابوری است (رجوع کنید به هدایت، همانجا).منابع :هرمان اته، تاریخ ادبیات فارسی، ترجمه با حواشی رضازاده شفق، تهران 1356ش؛ احمد اداره‌چی گیلانی، شاعران همعصر رودکی، تهران 1370ش؛ علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت‌فرس، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی‌اشرف صادقی، تهران 1365ش؛ محمدبن عمر رادویانی، ترجمان‌البلاغه، چاپ احمد آتش، استانبول 1949، چاپ افست تهران 1362ش؛ محمدبن مسعود سوزنی، حکیم سوزنی سمرقندی، چاپ ناصرالدین‌شاه حسینی، تهران ?]1344ش[؛ محمدبن قیس شمس‌قیس، کتاب‌المعجم فی معاییر اشعارالعجم، تصحیح محمدبن عبدالوهاب قزوینی، چاپ مدرس رضوی، تهران ?]1338ش[؛ عوفی؛ بدیع‌الزمان فروزانفر، سخن و سخنوران، تهران 1358ش؛ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، اسلام‌آباد 1362ـ 1370ش؛ علیقلی‌بن محمدعلی واله داغستانی، تذکرة ریاض‌الشعراء، چاپ محسن ناجی‌نصرآبادی، تهران 1384ش؛ رضاقلی‌بن محمدهادی هدایت، مجمع‌الفصحا، چاپ مظاهر مصفا، تهران 1336ـ1340ش.