خزرجی عمرو بن امریٴالقیس

خزرجی، عمرو بن امریٴالقیس، شاعر عصر جاهلی. وی از خاندان مالک‌بن ثعلبه، از قبیله خزرج* بود (ابن‌حزم، ص 363). قرشی (ص 98) او را در زمره اصحاب مُذَهَّبات (درباره این اصطلاح رجوع کنید به جَمهرة اشعارالعرب*) آورده‌است. از زندگی خزرجی اطلاع چندانی در دست نیست. شهرت او به سه دلیل است: نخست آنکه در جنگ سُمَیْر (اولین جنگی که در جاهلیت میان دو قبیله اوس و خزرج رخ داد) او را به حکمیت برگزیدند، ولی حکم او را نپذیرفتند و سرانجام ثابت‌بن منذر، پدر حسّان‌بن ثابت، موفق به صلح میان آنان شد (رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانی، ج 3، ص 18ـ20، 40ـ41؛ ابن‌اثیر، ج 1، ص 658؛ قس حسّان‌بن ثابت، ج 1، ص 387، که نام جنگ را بُعاث آورده است). دیگر آنکه عبداللّه‌بن رواحه*، شاعر برجسته و از فرماندهان جنگ موته که در 628 یا 629 در آن جنگ شهید شد، و سعدبن ربیع* (متوفی سال سوم هجرت) که در جنگ احد شهادت رسید، از خاندان او بودند. این دو جنگ بدر و بیعت عقبه هم شرکت داشتند و از نقیبان دوازده‌گانه انصار نیز بودند (ابن‌هشام، ج 2، ص 86؛ ابن‌حزم، ص 363ـ364). این افراد در زنده نگه‌داشتن نام عمروبن امریءالقیس خزرجی مؤثر بوده‌اند. دلیل سوم شهرت او قصیده فائیه‌ای است که در همان جنگ سمیر سرود و در آن مالک‌بن عجلان، فرمانده قبیله اوس، را به رعایت انصاف در مطالبه خون‌بها فراخواند (رجوع کنید به قرشی، ص530ـ 533). برخی از شارحان، چند بیت آن را به عنوان شاهد نحوی آورده و شرح داده‌اند (برای نمونه رجوع کنید به بغدادی، ج 4، ص 272ـ283). مالک‌بن عجلان و درهم‌بن زید، برادر سُمَیر، به این قصیده پاسخ داده‌اند (رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانی، ج 3، ص20ـ21). سالها پس از جنگ، شاعران دیگری هم از آن استقبال کردند، از جمله قیس‌بن حظیم (متوفی سال دوم هجرت)، از قبیله اوس (رجوع کنید به همان، ج 3، ص 22ـ23). حسان‌بن ثابت (متوفی 54؛ ج 1، ص 387ـ388) شعر او را پاسخ داده و بر سُمَیْر و طرفداران اوسی او اعتراض کرده است. جاحظ (ج 3، ص100) درباره اهمیت عمامه به یکی از ابیات همین قصیده استناد کرده است.با این همه بسیاری از مؤلفان تاریخ شعر و ادب عرب، همچون ابن‌سلّام جُمَحی (متوفی 231) و ابن‌قتیبه (متوفی 276) و ابن‌معتزّ (متوفی 296)، از او نام نبرده و او را در زمره شاعران نشمرده‌اند.منابع :ابن‌اثیر؛ ابن‌حزم، جمهرة انساب‌العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ] 1982[؛ ابن‌هشام، السیرة‌النبویة، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، بیروت: داراحیاء التراث العربی، ]بی‌تا.[؛ ابوالفرج اصفهانی؛ عبدالقادربن عمر بغدادی، خزانة‌الادب و لب‌لباب لسان‌العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، ج 4، ]قاهره [1402/ 1981؛ عمروبن بحر جاحظ، البیان و التبیین، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره 1367ـ1369/ 1948ـ1950؛ حسان‌بن ثابت، دیوان، چاپ ولید عرفات، لندن 1971؛ محمدبن ابی‌الخطاب قرشی، جمهرة اشعار العرب فی الجاهلیّة و الاسلام، چاپ علی‌محمد بجاوی، قاهره ] 1981[.