حیدره علی بن سلیمان تمیمی

حَیدَره، علی‌بن سلیمان تمیمی، ادیب، شاعر، نحوی و فقیه یمنی در قرن ششم. کنیه‌اش ابوالحسن و لقبش حیدره بود (یاقوت حموی، 1400، ج 13، ص 243)، اما صفدی (ج 21، ص 146) وی را، احتمالا به‌سبب اشتباه نسخه‌نویسان، ملقب به حِیدَة دانسته است. شاید وی به قبیله یمنی حیدره در حضرموت* منتسب بوده که چنین لقبی یافته است (رجوع کنید به بتنونی، ص 61). وی را با القابی چون شیخ امام، عالم صَدر (پیشوا) و علامه ستوده‌اند (رجوع کنید به حیدره، ج 1، مقدمه هادی عطیه مطر، ص 14). علاوه بر این، به دلیل محل زندگی‌اش، بَکیل (سرزمین قبیله بزرگ بَکیل در بخشِ ذِمارِ* یمن)، به بَکیلی نیز مشهور شد (یاقوت حموی، 1965، ذیل «بکیل»؛ همو، 1400، ج 13، ص 244). از سال ولادتش اطلاعی در دست نیست و در منابع از استادان او سخنی به میان نیامده است. تنها خود وی (ج1، ص160) از یکی از استادانش با نام ابوالسعودبن فتح نام‌برده و او را ادیبِ الادباء نامیده است. حیدره شاگردان بسیاری داشته که از میان آنان فقط به ابوالحسن علی‌بن یحیی فُضَیلی اشاره شده است (رجوع کنید به همان، ج 1، ص 159ـ160، 175، پانویس 50). حیدره در 599 درگذشت (یاقوت حموی، 1400، همانجا).او فقیه، نحوی، ادیب و سرآمد بزرگان یمن بود (همان، ج 13، ص 243؛ حیدره، ج 1، همان مقدمه، ص 14). اشعار باقی‌مانده از او (رجوع کنید به یاقوت حموی، 1400، ج 13، ص 245؛ صفدی، ج 21، ص 146ـ147) به تبحر او در سرودن شعر دلالت دارد.مهم‌ترین اثر ادبی حیدره کشف المشکل فی‌النحو است (رجوع کنید به حاجی‌خلیفه، ج 2، ستون 1495). با مطالعه این اثر می‌توان دریافت که اعطای چنان القابی به او اغراق نبوده است (رجوع کنید به حیدره، ج 1، همان مقدمه، ص 14ـ15). گروهی از ادبا و دوستداران ادبیات از وی درخواست کرده بودند که کتاب مرجعی برای رفع مشکلات ادبی تألیف کند (حیدره، ج 1، ص 160). این کتاب تواناییهای نحوی و لغوی حیدره را به خوبی آشکار می‌سازد. وی در این کتاب تمام موضوعات نحوی را به روش پرسش و پاسخ، در چهار بخش شامل 110 باب، توضیح داده است (همان، ج 1، مقدمه هادی عطیه مطر، ص 15، 136). حیدره حافظ قرآن بود و به همین دلیل، در این کتاب از آیات فراوانی بهره گرفته و حتی باب ویژه‌ای برای احکام قرائت قرار داده است. او به اشعار عرب نیز آگاهی بسیار داشته و حدود هشتصد بیت از 86 شاعر عرب را به مناسبت ذکر کرده است. علاوه بر این، بخش پایانی کتابش را به شعر و مطالب مرتبط با آن اختصاص داده است (همان مقدمه، ص 14ـ15، 22، 129، 140).حیدره کتاب المبانی و المعانی فی‌القرآن را در زمینه علم قرائت تألیف کرده که نسخه خطی آن موجود است (همان مقدمه، ص 15).منابع: محمد لبیب بتنونی، الرحلة الحجازیة، قاهره 1415/1995؛ حاجی‌خلیفه؛ علی‌بن سلیمان حیدره، کشف‌المشکل فی‌النحو، چاپ هادی عطیه مطر، بغداد 1404/1984؛ صفدی؛ یاقوت‌حموی، کتاب معجم‌البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965؛ همو، معجم الادبا، بیروت 1400/1980.