چشم انداز بیست ساله

چشم‌انداز بیست‌ساله، سندی دربرگیرنده اهداف بلندمدت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاستهای کلیِ وابسته به آن، در ایران، پس از انقلاب اسلامی. این سند مبتنی بر قانون اساسی است و از وضع مطلوب کشور و جایگاه آن نسبت به کشورهای دیگر، تصویری دست‌یافتنی ارائه می‌دهد. این چشم‌انداز را رهبر جمهوری اسلامی در 13 آبان 1382 ابلاغ کرد و اجرای آن از ابتدای 1384ش آغاز شد.معمولا قانون اساسی الهام‌بخش تدوین سندی می‌شود برای ساختن آینده که حاوی اهداف زمان‌بندی شده کمّی و راهبردهای مناسب برای برنامه‌ریزی میان مدت و طراحی شیوه‌های اجرایی است. سند چشم‌انداز، از لحاظ سلسله مراتب، در ذیل قانون اساسی، که در اصل سومِ آن آرمانها بیان شده است، قرار می‌گیرد، ولی مشرف بر قوانین عادی و برنامه‌های میان‌مدت و سالیانه و سیاستهای اجرایی است. در چشم‌انداز، امکانِ تحققِ اهداف کمّی باتوجه به روند گذشته، ظرفیتهای موجود و استعدادها و همچنین تحلیل محیط کشوری و جهانی سنجیده می‌شود؛ بین فرایندهای مختلف و اهداف جزئی‌ترِ وابسته به مهلتِ چشم‌انداز، هماهنگی لازم برقرار می‌گردد و سیاستهای اصلی حاکم بر برنامه‌ها و فعالیتها در کلیه قلمروها، از جمله سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی، مشخص می‌شود. در تدوین چشم‌انداز، مجموعه‌ای از روشها و فنون و ابزارهای تحلیل و طراحی در چارچوب انگاره‌ای، مبتنی بر الگویی مفهومی برای ساماندهی روند توسعه به کار گرفته می‌شود (رضائیان، ص 13).در ایران، اولین طرح کمّی و بلندمدت برای آینده، در قالب «ایران 1400»، در دولت دوم هاشمی رفسنجانی، در 1375ش، ارائه شد. این طرح مراحل کارشناسی را گذراند، ولی به مرحله قانونی شدن و اجرا نرسید (برای جزئیات طرح رجوع کنید به سازمان برنامه و بودجه، 1376ش الف، ص 24ـ37؛ همو، 1376ش ب، بخش صنعت در تلفیق نهایی، ص 1ـ27).پس از اولین دوره جدید فعالیت «مجمع تشخیص مصلحت نظام*» (1375ش تا 1380ش) بنابه پاسخ مورخ 17 دی 1381 رهبر انقلاب به‌نامه رئیس مجمع ــ بررسی و مطالعه و تدوین چشم‌انداز بیست ساله، به عنوان چهارچوبی برای تجدید نظر در سیاستهای کلی، در دستور کار مجمع قرار گرفت. هر چند در قانون اساسی به چشم‌انداز اشاره صریحی نشده است، اما باتوجه‌به ماهیت آن، که از مقوله سیاست‌گذاری کلی است، موضوع بند اول اصل 110 را می‌توان شامل چشم‌انداز نیز دانست.با توجه به اهمیت موضوع، کارْگروهِ ویژه‌ای با عنوان «کمیسیون خاص چشم‌انداز» تشکیل شد و پس از گردآوری مطالب با همکاری بسیاری از افراد و گروهها و مؤسسات خصوصی علمی و پژوهشی، نخستین نسخه از سند پیشنهادی، که متکی بر بیش از دوازده‌هزار نفر ساعت فعالیت کارشناسی بود، آماده گردید (رضائی میرقائد و مبینی دهکردی، ص 179). سپس گزارش سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در خصوص تعیین چشم‌انداز ملی و نتایج مطالعات راهبردی توسعه صنعتی ایران (به سفارش وزارت صنایع و معادن) بررسی شد و بر این اساس، سند پیشنهادی در دستور کار کمیسیون خاص قرار گرفت.با توجه به آماده شدن پیش‌نویس سیاستهای کلی برنامه چهارم توسعه در دولت، رهبر جمهوری اسلامی در پاسخ به درخواست مورخ یکم شهریور 1382 رئیس‌جمهور وقت، سیدمحمد خاتمی، درباره تأیید و تنفیذ سیاستهای کلی حاکم بر تهیه و تدوین برنامه چهارم توسعه کشور، بر ضرورت همسویی آن سیاستها با چشم‌انداز تأکید نمود. این پاسخ، زمینه‌ساز تسریع تنظیم سند چشم‌انداز در کمیسیون خاص و مجمع شد و در نهایت در 19 مهر 1382، با افزودن متنی که پیوندِ برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی را با سیاستهای کلی توسعه و اهداف و الزامات چشم‌انداز نشان می‌داد، سند چشم‌انداز به تصویب مجمع و با تغییرات مختصری، به تأیید رهبر جمهوری اسلامی رسید و به رئیس مجمع و سران سه قوه ابلاغ شد.سند چشم‌انداز از چهار بخش تشکیل شده است: بخش اول، مطلع سند است که با یاد خدا و تکیه بر قدرت او آغاز می‌شود و به عزم ملی و کوشش جمعی و برنامه‌ریزی مدبرانه اشاره می‌کند. بخش دوم به ویژگیهای جامعه ایرانی در افق چشم‌انداز می‌پردازد، که در آن، ایران کشوری با هویت اسلامی ـ انقلابی و توسعه‌یافته است و جایگاه اول اقتصادی و علمی و فنّاوری در منطقه را دارد، در جهان اسلام الهام‌بخش و در عرصه بین‌المللی تأثیرگذار است. در بخش سوم ویژگیهای اصلیِ ذکر شده به تفصیل بیان می‌شود. بخش چهارم، خاتمه سند است که در آن تصریح می‌شود که در تهیه و تدوین و تصویب برنامه‌های توسعه و بودجه‌های سالیانه باید شاخصهای کمّی کلان متناسب با سیاستهای توسعه و اهداف و الزامات چشم‌انداز تنظیم و تعیین گردد و این سیاستها و هدفها به صورت کامل مراعات شود. گفتنی است مجمع در سال 1386، برای اجرایی‌تر شدن سند چشم‌انداز، سند دیگری را با عنوان «الزامات چشم‌انداز بیست ساله» به تصویب رساند.منابع : علی رضائیان، تجزیه و تحلیل و طراحی سیستم، تهران 1386ش؛ محسن رضائی‌ میرقائد و علی مبینی‌دهکردی، ایران آینده در افق چشم‌انداز، تهران 1386ش؛ سازمان برنامه و بودجه، طرح تدوین برنامه ایران 1400ه ش (تحقق تمدن اسلامی) : پیش‌نویس سند اولیه برنامه ایران 1400ه ش، چهارچوب اهداف و سیاستهای کلان، تهران[?1376ش الف[؛ همو، طرح تدوین برنامه ایران 1400ه ش (تحقق تمدن اسلامی): تلفیق نهایی، تهران [?1376ش ب[؛ مصطفی میرسلیم، چشم‌انداز توسعه، تهران 1383ش.