حمزة بن عمرو اَسْلَمی، صحابی و راوی برخی احادیث رسول اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم. با اینکه حمزة بن عمرو در بسیاری منابع، اهل مدینه (برای نمونه رجوع کنید به ابن ابی حاتم، ج ۳، ص ۲۱۲؛ ابن حِبّان، ج ۳، ص۷۰) و از انصار (طوسی، ص ۳۵) معرفی شده، ابن عساکر (ج ۱۵، ص ۲۲۳) او را از مهاجران دانسته است.بنابر گزارشی از خود حمزه، رسول اکرم او را «مُتعب» نامیده (رجوع کنید به همان، ج ۱۵، ص ۲۲۸) که ابن ماکولا (ج ۷، ص ۲۰۴) آن را به صورت «مثعب» یا «معقب» ضبط کرده است.نام پدرش را به اشتباه عُمَر نیز ضبط کرده اند (رجوع کنید به ابن حجر عسقلانی، ج ۲، ص ۱۰۷). کنیه مشهور حمزه، ابومحمد است (رجوع کنید به ابن سعد، ج ۴، ص ۳۱۵؛ ابن عساکر، ج ۱۵، ص ۲۲۳) و پیامبر نیز کنیه ابوصالح را به او داد (بخاری، کتاب التاریخ الکبیر، ج ۳، جزء۲، قسم ۱، ص ۴۶؛ صفدی، ج ۱۳، ص ۱۷۲). ابن سعد (همانجا) او را در شمار کسانی آورده است که پیش از فتح مکه مسلمان شدند.واقدی (ج۲، ص۵۸۴) به شرکت او در صلح حدیبیه تصریح کرده و افزوده است از داوطلبانِ راهنمایی در نیزارها و خارستانها بود، اما از عهده برنیامد. واقدی به حضور حمزه در سَریه کَدید در سال هشتم هجرت اشاره کرده (ج ۲، ص ۷۵۲) و آورده است که به هنگام سوءقصد منافقان، در بازگشت از تبوک همراه پیامبر بوده و در تاریکی شب، سرانگشتان او درخشیدن گرفته و چیزهایی را که از مَرکبها فروافتاده بوده، جمع کرده است (ج ۳، ص۱۰۴۳؛ نیز رجوع کنید به ابن عساکر، همانجا). حمزه مژده پذیرش توبه کعب بن مالک را به کعب رسانده است (همانجا؛ واقدی، ج ۳، ص ۱۰۵۴).حمزة بن عمرو پس از رحلت پیامبر اکرم، در جنگهای افریقا (ابن عساکر، ج ۱۵، ص ۲۲۵) و شام شرکت کرد و مژده پیروزی در جنگ اَجنادَین را برای ابوبکر آورد (مِزّی، ج ۷، ص ۳۳۴؛ ابن کثیر، ۱۴۰۸، ج ۸، ص ۲۳۲).از مستندات جواز گشودن روزه در سفر، روایتی از حمزة بن عمرو است. او چون پیوسته روزه می گرفت، از پیامبر درباره جواز یا عدم جواز گشودن روزه در سفر پرسش کرد و پیامبر او را مخیَّر فرمود (رجوع کنید به بخاری، صحیح، ج ۲، ص ۲۳۷؛ مسلم بن حجاج، ج ۳، ص ۱۴۴ـ۱۴۵؛ ترمذی، ج ۲، ص ۱۰۷؛ نسائی، ج ۴، ص ۱۸۵ـ۱۸۷). بسیاری از مفسران، ذیل آیه ۱۸۵ سوره بقره، درباره جواز گشودن روزه در سفر، به این حدیث استناد کرده اند (برای نمونه رجوع کنید به طبری؛ میبدی؛ ابن کثیر، ذیل آیه).حمزة بن عمرو شاهد برخی از معجزات پیامبر اکرم بوده است (برای نمونه رجوع کنید به قطب راوندی، ج ۲، ص ۹۱۳؛ هیثمی، ج ۶، ص ۱۹۱). او برخی مستحبات و آداب غذا خوردن را، بدون واسطه، از رسول اکرم شنیده است (رجوع کنید به همان، ج ۵، ص ۲۳).به جز رسول خدا، او از پدر خود (ابن ابی حاتم، ج۷، ص۲۳۶؛ ابن حبّان، ج ۵، ص ۳۵۷) و ابوبکر و عمر (ابن سعد، همانجا) روایت کرده است. نووی (ج ۱، ص ۱۷۱) شمار مرویّات او را نُه روایت دانسته است. پسرش محمد، ام المؤمنین عایشه، سلیمان بن یسار، عُروَة بن زُبَیر، ابوسلمة بن عبدالرحمان، ابومَراوِح (برده آزاد شده ابوذر غفاری) و حنظلة بن علی اسلمی از او روایت کرده اند.حمزة بن عمرو اسلمی، بنابر مشهور، در سال ۶۱ هجری، در ۷۱ سالگی، وفات یافت (ابن حبّان، ج ۳، ص۷۰؛ حاکم نیشابوری، ج ۳، ص۵۲۰؛ ابن اثیر، ج ۲، ص ۵۱). بنابر قولی ضعیف، او در هشتاد سالگی درگذشته است (ابن عساکر، ج ۱۵، ص۲۳۰؛ ابن اثیر، همانجا).منابع: ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، تهران: انتشارات اسماعیلیان، ]بی تا.[؛ ابن ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت ]بی تا.[؛ ابن حِبّان، کتاب الثقات، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت ]بی تا.[؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵؛ ابن سعد (بیروت)؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ـ۲۰۰۱؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸؛ همو، تفسیرالقرآن العظیم، چاپ علی شیری، بیروت ]بی تا.[؛ ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی، بیروت ]بی تا.[؛ محمدبن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، ]چاپ محمد ذهنی افندی[، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱، چاپ افست بیروت ]بی تا.[؛ همو، کتاب التاریخ الکبیر، ]بیروت ?۱۴۰۷/ ۱۹۸۶[؛ محمدبن عیسی ترمذی، سنن الترمذی، ج ۲، چاپ عبدالرحمان محمد عثمان، بیروت ۱۴۰۳؛ محمدبن عبداللّه حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلی، بیروت ۱۴۰۶؛ صفدی؛ طبری، جامع؛ محمدبن حسن طوسی، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵؛ سعیدبن هبة اللّه قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، قم ۱۴۰۹؛ یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲؛ مسلم بن حجاج، الجامع الصحیح، بیروت: دارالفکر، ]بی تا.[؛ احمدبن محمد میبدی، کشف الاسرار و عدة الابرار، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۱ش؛ احمدبن علی نسائی، سنن النسائی، بشرح جلال الدین سیوطی، بیروت ۱۳۴۸/۱۹۳۰؛ یحیی بن شرف نووی، تهذیب الاسماء و اللغات، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۱؛ محمدبن عمر واقدی، کتاب المغازی، چاپ مارسدن جونز، لندن ۱۹۶۶؛ علی بن ابوبکر هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
