چراغ‌علی، اندیشمند و نویسنده مسلمان‌نوگرای‌هند. وی‌در 1260/ 1844 در خانواده‌ای‌کشمیری‌الاصل‌به‌دنیا آمد. نیاکانش‌از کشمیر به‌پنجاب‌آمده‌بودند. او با زبان‌عربی، فارسی، انگلیسی‌و لاتینی‌آشنا بود و به‌فراگیری‌یونانی، سریانی‌و عبری‌نیز پرداخت. چراغ‌علی‌بیشتر عمر خود را در حیدرآباد به‌سر برد و در آنجا عهده‌دار مشاغل‌متعدد دولتی، به‌ویژه‌در زمینه‌های‌مالی، شد و مدتی‌نیز وزیر مالیه دولت‌ایالتی‌گردید. وی‌در 1313/ 1895 درگذشت(سیدعبداللّه، ص69؛ صادق، ص371؛ ( بیان‌حال‌مسلمانان‌در هند و پاکستان)، ص5).چراغ‌علی‌از یاران‌اصلی‌سِرسید احمدخان*بود و تحت‌تأثیر افکار وی‌و آثار دیگر اندیشمندان‌نوگرای‌مسلمان، از جمله‌رفاعه‌رافع‌طهطاوی*و خیرالدین‌پاشا تونسی*، قرار داشت (عزیز احمد، ص57). او از جنبش‌علیگره‌حمایت‌می‌کرد و در مجله تهذیب‌الاخلاق سیداحمدخان، که‌در 1287/ 1870 در علیگره‌منتشر می‌شد، مقاله‌می‌نوشت( ( بیان‌حال‌مسلمانان‌در هند و پاکستان)، همانجا؛ اسمیت ، ص9، 23). وی‌در آثار خود، که‌بیشتر به‌زبان‌انگلیسی‌بودند، می‌کوشید از اسلام‌در مقابل‌انتقاد مبلّغان‌مذهبی‌مسیحی‌و اسلام‌شناسان‌غربی، به‌ویژه‌در این‌زمینه‌که‌اسلام‌نمی‌تواند با مسائل‌روز پیش‌رود، دفاع‌نماید و با همین‌هدف، به‌میرزاغلام‌احمد قادیانی*در نوشتن‌کتاب براهین‌احمدیه کمک‌کرد (صادق، ص371؛ سیدعبداللّه، ص68ـ69؛ اسمیت، ص23).چراغ‌علی‌با بررسی‌منابع‌فقه‌اسلامی، یعنی‌قرآن‌و حدیث‌و اجماع، به‌این‌نتیجه‌رسید که‌جز قرآن، که‌آن‌را سرشار از قوانین‌طبیعی‌می‌دانست، دیگر منابع‌با نیازهای‌کنونی‌مسلمانان‌سازگاری‌ندارند و باید بار دیگر تفسیر شوند. وی، همانند سیداحمدخان، بین‌اسلام‌بیان‌شده‌در قرآن‌و اسلام‌شکل‌گرفته‌در بستر تاریخ، تمایز قائل‌می‌شد (سید، ص354ـ355؛ نیز رجوع کنید به هاردی، ص154ـ155؛ عزیز احمد، ص57ـ64). او با استناد به‌آیات‌قرآن‌به‌ردّ برده‌داری‌و دفاع‌از حقوق‌زنان‌می‌پرداخت‌و معتقد بود که‌پیامبر جایگاه‌زنان‌را اعتلا بخشیده‌و برده‌داری‌را تقبیح‌نموده‌است(عزیز احمد، ص؛(بیان‌حال‌مسلمانان‌در هند و پاکستان)، ص54ـ55). چراغ‌علی‌در کتابش، ( شرح‌انتقادی‌جهاد عمومی)، بیان‌کرده‌که‌باتوجه‌به‌اوضاع‌تاریخی‌و اجتماعی‌زمان‌پیامبر، تمامی‌جنگهای‌ایشان‌جنبه دفاعی‌داشته‌است؛ لذا، به‌اعتقاد وی، احکام‌جنگ‌در قرآن‌نمی‌تواند در همه زمانها عیناً به‌کار رود (هاردی، ص155؛ سید، ص355؛ عزیز احمد، ص58 ـ 59). او دولت‌عثمانی‌را الگوی‌اصلاحات‌می‌دانست‌و برخلاف‌سیداحمدخان‌به‌دفاع‌از آن‌می‌پرداخت‌و به‌همین‌مناسبت، کتاب( اصلاحات‌سیاسی، شرعی‌و اجتماعی‌در امپراتوری‌عثمانی‌و دیگر کشورهای‌اسلامی) را به‌سلطان‌عبدالحمید تقدیم‌کرد (عزیز احمد، ص130؛ هاردی، ص166ـ167). چراغ‌علی‌کتابهای‌تعلیقات، اسلام کی‌دنیوی‌برکتین (برکات‌دنیوی‌اسلام) و قدیم‌قومون‌کی‌مختصر تاریخ(تاریخ‌مختصر اقوام‌گذشته) را نیز به‌زبان‌اردو نوشت(صادق، ص372؛ سیدعبداللّه، ص).منابع: سیدعبداللّه، سر سید احمدخان‌اور اُن‌کی‌نامور رفقاءکی‌اردو نثر کا فنی‌اور فکری‌جائزه، اسلام‌آباد 1994؛ پیتر هاردی، مسلمانان‌هند بریتانیا، ترجمه حسن‌لاهوتی، مشهد 1369 ش؛Aziz Ahmad, Islamic modernism in India and Pakistan 1857-1964, London 1967; Muslim self-statement in India and Pakistan: 1857-1968 , ed. Aziz Ahmad and G. E. von Grunebaum, Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1970; Muhammad Sadiq, A history of Urdu literature, Delhi 1984; Wilfred Cantwell Smith, Modern Islam in India: a social analysis, New Delhi 1999; Muhammad Aslam Syed, "Islamic modernism" in Islam in south Asia , ed. Waheed-uz-zaman and M. Saleem Akhtar, Islamabad 1993.
