جوشنکبیر، دعایی منقول از پیامبر اکرم صلیاللّهعلیهو آلهوسلم در یکصد بند، حاوی هزار و یک نام و صفت خدای متعال. در کتابهای حدیثی شیعه دو دعا با نامهای جوشن کبیر و جوشن صغیر وارد شده است.دعای جوشن کبیر را، که کفعمی در المصباح (ص 247ـ260) و البلدالامین (ص 544 ـ 558) نقل کرده است، امام سجاد علیهالسلام از پدر خود امام حسین علیهالسلام و ایشان از امام علی علیهالسلام و ایشان نیز از پیامبر اکرم نقل کردهاند. بنا بر این روایت، در یکی از غزوات که پیامبر زرهی سنگین پوشیده بودند و آن زره جسم ایشان را اذیت میکرد، جبرئیل نازل شد و ضمن اعلام سلام خدا بر پیامبر، خواندن این دعا را به جای پوشیدن آن زره به پیامبر توصیه کرد و گفت که این دعا امان پیامبر و امت اوست (رجوع کنید به همو، 1405، ص 246، حاشیه). بنا بر این روایت، هرکس این دعا را هنگام خروج از خانهاش بخواند خدا او را حفظ میکند و ثواب بسیار به او میدهد و هرکس آن را بر کفنش بنویسد از عذاب [قبر] مصون میماند و هرکس آن را اول ماه مبارک رمضان بخواند خدا به او درک فضیلت شب قدر را روزی میدهد و نیز هرکس آن را سه بار در این ماه بخواند، در طول زندگیاش در امان خدا قرار میگیرد (همان، ص 246ـ 247، حاشیه). در ادامه حدیثی که کفعمی بنا بر آن، این دعا را از پیامبر نقل کرده، آمده که امام حسین علیهالسلام فرموده است پدرم امام علی علیهالسلام من را به حفظ کردن و بزرگداشت این دعا و نوشتن آن بر کفن او و تعلیم آن به نزدیکان و ترغیب آنان به خواندن این دعا سفارش کردند (همان، ص 248، حاشیه) و لذا در کتابهای فقهی شیعه به استحباب نوشتن این دعا بر کفن اشاره شده است (برای نمونه رجوع کنید به بحرانی، ج 4، ص 49؛ کاشفالغطاء، ج 1، ص150؛ طباطبائی، ج 2، ص 189؛ نجفی، ج 4، ص 229ـ230). البته ابنطاووس (ص 227ـ232) تمام مطالب مربوط به نزول جبرئیل و اعطای این دعا به پیامبر و ثواب خواندن و نوشتن آن بر کفن را در باره دعای جوشن صغیر نقل کرده (نیز رجوع کنید به مجلسی، بحارالانوار، ج 78، ص 331ـ332) و بدین سبب این اختلاف به کتابهای فقهی (مثلاً نجفی، همانجا) نیز راه یافته و مجلسی (ج 78، ص332) برای رفع اختلاف گفته که این سخنان از افزودههای ابوطالب ابنرجب در حاشیه کتاب ابنطاووس بوده است و ناسخان آن را به داخل متن بردهاند.عالمان شیعه به استحباب خواندن این دعا در شبهای قدر نیز اشاره کردهاند (رجوع کنید به همو، زادالمعاد، ص 216؛ قمی، ص 151)؛ ازاینرو، خواندن این دعا در شبهای قدر بین شیعیان رواج دارد.این دعا یکصد بند دارد و هر بند حاوی ده «اسم» از اسمای خداست، بهجز بند 55 که یازده اسم خدا در آن آمده است؛ بنابراین، درمجموع، این دعا حاوی هزار و یک «اسم» خدای متعال است (رجوع کنید به کفعمی، 1405، ص 247ـ 260، قس ص 248، حاشیه، که این دعا را حاوی هزار اسم دانسته است).در این دعا، بیشتر نامهای خدا و تعبیرات دیگر از قرآن گرفته شده است و آنها به گونهای در کنار یکدیگر قرار گرفتهاند که علاوه بر موزون و مسجع بودن، در بیشتر موارد، اسما و صفات از لحاظ حروف پایانی نیز یک شکل و مشابهاند (رجوع کنید به همان، ص 247ـ 260).عالمان شیعه بر دعای جوشن کبیر شروحی نوشتهاند (رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، ج 2، ص 66- 67، ج 5، ص 287، ج 13، ص 247ـ248). مشهورترین آنها شرح حاجملاهادی سبزواری *است. سبزواری (ص 43) نوشته است که خالی بودن این دعا از پرداختن به خواهشها (اغراض) و جلب منفعتها (اعواض) و توجه نکردن زیاد به خود، مشوق وی به شرح این دعا بوده است. شرح سبزواری صبغهای عرفانی و فلسفی دارد. وی در این کتاب، که براساس بندهای دعا تنظیم شده، به اشعار فارسی و عربی استشهاد کرده و برای مباحث لغوی به کتاب قاموساللغه فیروزآبادی بسیار مراجعه میکرده است. او همچنین در موارد مختلف به اقتضای بحث، مباحث فلسفی،عرفانی و کلامی طرح کرده است (همان، مقدمه حبیبی، ص 33).اما دعای جوشن صغیر را امام کاظم علیهالسلام از پیامبر اکرم نقل کردهاند. پس از آنکه عباسیان حسینبن علی، ملقب به صاحب الفخّ، را شهید کردند، موسی الهادی، خلیفه عباسی(حک: 169ـ170)، تصمیم گرفت بزرگان خاندان پیامبر، بهخصوص امام موسی کاظم علیهالسلام، را به قتل برساند. علیبن یقطین در نامهای این تصمیم را به اطلاع امام رساند. امام نامه را برای بستگان و شیعیان خویش خواندند و نظر آنان را جویا شدند. آنان به امام پیشنهاد کردند که حضرت خود را مخفی کند؛ اما امام، ضمن خبر دادن از مرگ قریبالوقوع موسی الهادی، گفتند که بر اثر خواندن دعا، جدّ خویش، پیامبر اکرم، را در خواب دیدهاند و مژده هلاکت دشمن خویش را از ایشان شنیدهاند. در ادامه روایت آمده است که جمعی از شیعیان آن حضرت ــ که بیشتر اوقات با لوحهایی از آبنوس و قلمهای ظریف به محضر امام کاظم میآمدند و احادیثی را که ایشان املا میکردند مینوشتند ــ این دعا را از قول ایشان کتابت کردند، که به دعای جوشن صغیر معروف است (رجوع کنید به ابنطاووس، ص218ـ 227؛ کفعمی، 1418، ص 453ـ 459؛ مجلسی، بحارالانوار، ج 91، ص 317ـ327).این دعا شامل چندین فقره است که در هر فقره آن بخشی از خطرها، بلایا، مصائب و بیماریهایی یادآوری شده است که در طول زندگی برای انسانها، بهطور طبیعی یا در ارتباط با دیگر انسانها، پیش میآید و از خدا، که هریک از آنها را به گونهای از خواننده دعا دفع میکند، سپاسگزاری میشود. در پایان هر فقره، با فرستادن درود به حضرت رسول و خاندان وی، سپاس الاهی بهجا آورده میشود و از او درخواست میگردد که خواننده دعا را از زمره سپاسگزاران و یادآوران نعمتهای او قرار دهد (همانجاها).منابع: آقابزرگ طهرانی؛ ابنطاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، بیروت 1399 / 1979؛ یوسفبن احمد بحرانی، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، قم 1363ـ1367 ش؛هادیبن مهدی سبزواری، شرح الاسماء، او، شرح دعاءالجوشن الکبیر، چاپ نجفقلی حبیبی، تهران 1375 ش؛ علیبن محمدعلی طباطبائی، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، قم 1412ـ1420؛ عباس قمی، کلیات مفاتیح الجنان، با ترجمه فارسی، تهران 1369 ش؛ جعفربن خضر کاشفالغطاء، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء، اصفهان: انتشارات مهدوی، [بیتا.]؛ ابراهیمبن علی کفعمی، البلدالامین و الدّرع الحصین، چاپ علاءالدین اعلمی، بیروت 1418/1997؛ همو، المصباح، چاپ سنگی [تهران]1321، چاپ افست قم 1405؛ محمدباقربن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت 1403/1983؛ همو، زادالمعاد، [تهران]:سعدی،[بیتا.]؛ محمدحسنبن باقر نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج 4، چاپ عباس قوچانی، بیروت 1981.
