جوپار، شهر و رشته‌کوهی در استان کرمان.1) شهر جوپار. در مغرب بخش ماهان از شهرستان کرمان، در حدود 27 کیلومتری جنوب شهر کرمان و حدود 21 کیلومتری مغرب شهر ماهان، در ارتفاع حدود 850 ، 1 متری، در دامنه کوههای جوپار واقع است. رشته‌کوه جوپار ( رجوع کنید به ادامه مقاله) در جنوب شهر امتداد دارد و رود فصلی تیگرانی، به طول حدود 25 کیلومتر، با مسیر شمالی، در مشرق شهر جریان دارد ( رجوع کنید به جعفری، ج 2، ص 162). آب آشامیدنی و کشاورزی از لوله‌کشی و چاههای نیمه‌عمیق تأمین می‌شود. در سرشماری 1375 ش، جمعیت شهر 855 ، 3 تن بوده است (مرکز آمار ایران، ص هشتادویک).از لحاظ تقسیمات کشوری، در 1323 ش جوپار دهستان (با هشت آبادی) و آبادی‌ای در شهرستان کرمان، از استان هشتم (کرمان و مکران) بود (ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت احوال، ج 2، ص 377). رزم‌آرا، در 1331 ش، جوپار را از آبادیهای بخش ماهان از شهرستان کرمان ذکر کرده است (ج 8، ص 102). جوپار در 1339 ش شهر شد (ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، ص 82).قلعه‌ای قدیمی، ظاهراً متعلق به سده ششم، در تَلِ نوری قرار دارد که به گفته اهالی، شبهای جمعه نوری در آنجا دیده می‌شده است. به نوشته باستانی پاریزی ( رجوع کنید به وزیری کرمانی، 1353 ش، حواشی، ص 222)، احتمالاً این مکان یکی از آتشکده‌های باستانی ایران بوده است. زیارتگاهی به نام شاهزاده حسین نیز از آثار تاریخی شهر است (همانجا؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 96، ص 26).پیشینه. جوپار (یا چوپار) را مخفف جویبار یا «نهر فارد» دانسته‌اند (نامی اصفهانی، ص 386؛ وزیری کرمانی، 1353 ش، ص 85).از پیشینه جوپار تا دوره افشاریه اطلاع دقیقی در دست نیست. وزیری کرمانی (1352 ش، ص 316) قلعه جوپار را زندان تورانشاه سلجوقی (حک : 572ـ579) دانسته است، اما افضل‌الدین کرمانی (ص 141ـ142)، هنگام ذکر محبوس شدن تورانشاه، از قلعه جوپار نامی نبرده است. در سده سیزدهم، اعتمادالسلطنه (ج 4، ص 2270) و وزیری کرمانی (1353 ش، ص 85 ـ86) جوپار را از قرای معتبر کرمان، با آب و هوای خوب، چهارصد باغ، دو رشته قنات، حدود دویست خانوار و 200 ، 1 تن جمعیت ضبط کرده‌اند که از جمله در آنجا ابریشم به عمل می‌آمده است.2) رشته‌کوه جوپار، به طول حدود 57 کیلومتر و عرض بین 10 تا 22 کیلومتر، با جهت شمالی ـ جنوبی در جنوب بخش ماهان، امتداد دارد. «سه ساخ بزرگ» با ارتفاع حدود 200 ، 4 متر (کیهان، ج 1، ص 61: 962 ، 3 متر) و «بلوچی» با ارتفاع حدود 000 ، 4 متر از قله‌های بلند آن محسوب می‌شوند (جعفری، ج 1، ص 179). رشته‌کوه جوپار در منتهی‌الیه حدود شرقی منطقه، به کوهستانی در شمال‌شرقی شهر کرمان می‌رسد (معرفت، ص 295). رود تیگرانی از دامنه‌های شمالی آن سرچشمه می‌گیرد (جعفری، همانجا). رشته‌کوه جوپار مرز طبیعی میان بخش ماهان و بخش راین است ( رجوع کنید به رزم‌آرا، ج 8، ص 379).منابع: اطلس راههای ایران ، تهران: گیتاشناسی، 1374 ش؛ اعتمادالسلطنه؛ احمدبن حامد افضل‌الدین کرمانی، تاریخ کرمان: سلجوقیان و غز در کرمان، [تحریر] محمدابراهیم خبیصی، چاپ باستانی پاریزی، تهران 1343 ش؛ ایران. وزارت کشور. اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور، ج 2، تهران 1329 ش؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی. دفتر تقسیمات کشوری، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن، تهران 1381 ش؛ عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، تهران 1368ـ 1379 ش؛ رزم‌آرا؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج 96: کرمان، تهران: اداره جغرافیائی ارتش، 1362 ش؛ مسعود کیهان، جغرافیای مفصل ایران، تهران 1310ـ1311 ش؛ مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: نتایج تفصیلی کل کشور ، تهران 1376 ش؛ احمد معرفت، کوهها و غارهای ایران، تهران 1373 ش؛ محمدصادق نامی اصفهانی، تاریخ گیتی‌گشا، با مقدمه سعید نفیسی، تهران 1363 ش؛ [ نقشه پوششی ایران]، مقیاس 000 ،500: 1، ش C -40- NH: بم، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، 1370 ش؛ [ نقشه پوششی ایران]، مقیاس 000 ،500: 1، ش NH-40-B: کرمان، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، 1370 ش؛ نقشه ژئومرفولژی جمهوری اسلامی ایران ، مقیاس 000 ، 500 ،2: 1، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، 1370 ش؛ نقشه عملیات مشترک ( زمینی ): بم، مقیاس 000 ، 500 ،2 : 1، تهران: سازمان جغرافیائی کشور، 1353 ش؛ احمدعلی وزیری کرمانی، تاریخ کرمان، چاپ باستانی پاریزی، تهران 1352 ش؛ همو، جغرافیای کرمان، چاپ باستانی پاریزی، تهران 1353 ش.
