تحریر(2) ، اصطلاحی‌در امور دیوانی‌عثمانی. از فعلی‌عربی‌به‌معنای‌نوشتن‌مشتق‌شده‌و به‌همین‌معنا روزگارانی‌در ترکی‌عثمانی‌متداول‌بوده‌است، اما به‌عنوان‌یک‌اصطلاح‌بر دفاتر مالیاتی‌عثمانی‌دلالت‌می‌کند که‌بیشترین‌آنها در قرنهای‌نهم‌ـ دهم‌نوشته‌شده‌است( ) راهنمای‌بایگانی‌نخست‌وزیری‌عثمانی( ، ص‌ـ 228؛ در زیر این‌واژه، ) دفاتر ثبت‌اسناد املاک( را مترادف‌آن‌آورده‌است). تحریر یکی‌از معروفترین‌مجموعه‌های‌بایگانی‌دورة‌عثمانی‌است‌که‌به‌نوبة‌خود به‌دفتر مفصّل، دفتر اجمال‌و دفتر اوقاف‌تقسیم‌می‌شد. این‌دفاتر قرار بود که‌هر سی‌سال‌یک‌بار تألیف‌گردد، اما در واقع‌فاصله‌های‌زمانی‌بین‌تحریرها کاملاً تغییر کرد.اساساً این‌دفترهای‌مالیاتی(تحریرها) برای‌ثبت‌و ضبط‌آن‌بخش‌از درآمدهای‌دولت‌عثمانی‌بود که‌به‌خزانة‌مرکزی‌واریز نمی‌شد و در سطح‌محل‌به‌تیمارداران، سربازان‌پادگانها، متصدیان‌امور وقف‌یا حتی‌به‌صاحبان‌املاک‌خصوصی‌اختصاص‌می‌یافت؛ صاحبان‌املاک‌خصوصی‌احتمالاً از آن‌برای‌تأمین‌و تجهیز سربازانی‌که‌به‌عوض‌معافیتهای‌رسمی‌به‌خدمت‌گرفته‌می‌شدند («اِشکینْجی»)، استفاده‌می‌کردند. با وجود این، در برخی‌از تحریرها درآمدهایی‌ثبت‌شده‌که‌به‌خزانة‌مرکزی(«خاص») متعلق‌بوده‌و به‌خود سلطان‌یا خانوادة‌سلطنتی‌یا حاکمان‌ایالات‌اختصاص‌داشته‌است. از اواخر قرن‌دهم‌نوعی‌مالیات‌در سطحی‌متغیر، مشهور به«عوارض»، در امور دارایی‌عثمانی‌جایگاه‌خاصی‌یافت. درنتیجه، هزینة‌تهیه‌و تنظیم«تحریر» دیگر موجه‌به‌نظر نمی‌رسید، خصوصاً از وقتی‌که‌مقدار رو به‌افزون‌عواید به‌کسانی‌واگذار می‌شد که‌در برابر آن‌بیشترین‌مبلغ‌را پیشنهاد می‌کردند. دفاتر مالیاتی‌خاص‌در قرنهای‌یازدهم‌و دوازدهم‌نوشته‌شده‌و بدینسان‌مجموعة‌کاملی‌از تحریرهای‌آناطولی‌از دهة1040 باقی‌مانده‌است.جامعترین‌نوع‌دفتر تحریر دفتر مفصّل، حاوی‌فهرست‌اسامی‌مالیات‌دهندگان‌مسلمان‌و غیرمسلمان‌است‌که‌بر حسب‌ناحیة‌مالیاتی‌دسته‌بندی‌شده‌اند. در پایان‌فهرست، نام‌ناحیه تقسیمات‌آن‌از قبیل«قضا»، «سنجق» و بدهیهای‌مالیاتی‌ساکنان‌آن‌محل‌از قبیل‌دَه‌یک(عُشر)، مالیاتهای‌مزارع(«رسمِ چفت»، «رسم‌بَنّاک، اِسْپَنجه») و نیز در بعضی موارد «جزیه» ثبت‌گردیده‌است.مراکز خاص‌مالیاتی‌به«ناحیه» و «قضا» و خودِ قضا به«سنجق» گروه‌بندی‌می‌شد. بزرگترین‌بخش‌با نام«ولایت» با توجه‌به‌وسعتش، اغلب‌در دفتر مفصّل‌وارد نمی‌شد، اما دفاتر «اجمال»ی‌نیز در دست‌است‌که‌در بردارندة‌سوابق‌مالیاتی‌یک‌یا چند ولایت‌اند. به‌هر حال، در این‌نامگذاری‌گاهی‌دگرگونیهای‌مهمی‌راه‌می‌یافت. گاهی‌نیز در بعضی‌از دفاتر مفصّل، بین‌قضا و ناحیه‌تفاوت‌قایل‌نشده‌اند. در این‌دفترها، بعد از اشاره‌به‌نام‌محل‌و پیش‌از ثبت‌صورت‌کامل‌مالیات‌دهندگان، اغلب‌اطلاعاتی‌در باب‌تاریخ‌پرداخت‌مالیات‌آن‌محل(شهر یا روستا)، ثبت‌شده‌است. در صفحات‌نخستین‌دفتر مفصّل‌اغلب‌به«قانون‌نامه»ای‌برمی‌خوریم‌که‌عمدتاً حاوی‌اصول‌مالیاتی‌لازم‌الاجرا و مجازاتهای‌تعیین‌شده‌در صورت‌ارتکاب‌جرم‌است.به‌منظور تسهیل‌در توزیع‌مالیاتهای‌تیمارداران‌و دیگر مالیات‌دهندگان، چکیدة‌اطلاعات‌موجود در دفتر مفصّل‌را در دفتر اجمال‌ثبت‌می‌کردند. در این‌دفترها، اسامی‌یکایک‌مالیات‌دهندگان‌وارد نشده، بلکه‌صرفاً شمار کلی‌مالیات‌دهندگان هر منطقه‌ثبت‌گردیده‌است. بسیاری‌از دفاتر اجمال‌متضمن‌اطلاعاتی‌درخصوص‌مالیات‌دهندگان‌مقیم‌در یک‌قضای‌خاص‌است‌که‌وضع‌مالیاتی‌ویژه‌ای‌داشته‌اند، همچون‌مردان‌مجرد و نیروهای‌حفاظت‌و کسانی‌که‌در ازای‌خدمات‌دولتی‌از مالیات‌معاف‌بودند («توزجو»، «دربندجی»، «یوواجی»/ نمک‌فروش، مأمور گمرک، بازیار؛ برای‌آگاهی‌از نسخه‌ای‌منتشر شده‌از دفتر اجمال‌رجوع کنید به ) دفتر محاسبات‌مالیاتی‌شماره438 ولایت‌آناطولی937 ( ، ج‌ـ2).از آنجا که‌میزان‌زمینهای‌وقفی‌بسیار محدود بود، دفاتر وقف‌اغلب‌کوتاه‌اند و می‌توان‌آنها را ضمیمة‌دفترهای‌اجمال‌به‌شمار آورد. اما پاره‌ای‌از دفترهای‌قدیمی‌وجود دارد که‌تنها به‌زمینهای‌وقفی‌پرداخته‌است. در این‌زمینه، به‌عنوان‌مثال‌در سند راجع‌به‌ولایت‌قَرَه‌مان‌که‌در 881 به‌دولت‌عثمانی‌الحاق‌گردید، نکات‌چشمگیری‌در بارة‌زمینهای‌وقفی‌وجود دارد (نافذ اوزلوق، 1958). افزون‌بر این، در شهرهایی‌بزرگ‌همچون‌بورسه‌یا استانبول‌شمار موقوفات‌به‌قدری‌قابل‌ملاحظه‌بوده‌که‌چندین‌مجلد از اسناد این‌موقوفات‌را به‌خود اختصاص‌داده‌است(بارکان‌و آی‌وردی، 1970).منابع:Ahmed Akgدndدz, ed., Osmanl i Kanunnameleri ve hukuk i ªtahliller i ª, Istanbul 1990-; Evangelia Balta, L'Eubإe ب la f i n XV e siةcle, إconomie et population. Les registres de l'annإe 1474 , Athens 1989; عmer Lدtfi Barkan, ed., XV ve XVI i nc i as i rlarda Osmanl i imparatorlug §unda zira i ª ekonominin hukuk i ª ve mal i ªesaslar i , I, Istanbul 1943; idem, "Essai sur les donnإes statistiques des registres de recensement dans l'Empire ottoman au XV e et XVI e siةcles", Journal of the economic and social history of the Orient , I (1958), 9-36; عmer Lدtfi Barkan and Ekrem Hakk â Ayverdi, eds., 953 ) 1546 ) tarihli Istanbul vak i flar i tahrir defteri , Istanbul 1970; Ba íbakanl i k Osmanl i ar íivi rehberi , Ankara 1992; Halime Dog §ru, XVI. yدzy i lda Eski íehir ve Sultanخnد sancag § i , Istanbul 1992; 438 numaral i muhasebe-i vilہyet-i Anadolu defteri ) 937/1530 ), I-II, Ankara 1993-1994; L.Fekete, Die Siya ¦qat- Schrift in der tدrkischen Finanzverwaltung , Budapest 1955; M. Tayyib Gخkbilgin, XV.- XVI as ârlarda Edirne ve Pa ía Liva ªsl, Vak i flar ــ mدlkler ــ mukataalar, Istanbul 1952; Halil I nalc âk, "Osmanl âlarda raiyet rدsu ªmu", Belleten , XXIII (1959), 575-610; idem, Suret-i defter-i sancak-i Arvanid, Ankara 1954; Huricihan Islamog §lu I nan, State and peasant in the Ottoman Empire , Leiden 1994; Feridun Naf âz Uzluk, Fatih devrinde Karaman eyہleti vak i flar i flhristi, Tapu ve Kadastro Umum Mدdدrlدg §د ar íivindeki deftere gخre , Ankara 1958; Bahaeddin Yediy âld âz and غnal غstدn, eds., Ordu yخresi tarihinin kaynaklar i , 1455 tarihli tahrir defteri , Ankara 1992; St. Yإrasimos, "La communautإ juive d'Istanbul ب la f ân du XVl e siةcle", Turcica , XXVII (1995), 101-134; Refet Y ânanµ and Mesut Elibدyدk, eds., Mara í tahrir defteri ) 1563 ), Ankara 1988.
