تاجالقُرّاءِ کرمانی ، ابوالقاسم برهانالدّین محمودبن حمزه ، فقیه، نحوی، مفسر و مُقری شافعی در قرن پنجم. از تاریخ تولد و حیاتش اطلاع زیادی در دست نیست، تنها گفتهاند که تا پایان عمر در شهر خود مانده و به جایی سفر نکرده است. استادان وی ناشناختهاند، از شاگردانش نیز تنها ابن ابی مریم نحوی * ، خطیب و عالم شیرازی، را نام بردهاند (یاقوت حموی، ج 19، ص 125، 224؛ ابنفوطی، ج 3، ص 216؛ ابنجزری، ج 2، ص 291). تبحر تاجالقرّاء در علوم قرائت و غریبالقرآن و متشابهالقرآن بوده و در این زمینه آثار مشهوری نگاشته است. ابنجزری (همانجا) وی را امام کبیر، ثقه و دارای مرتبت بلند خوانده و یاقوت حموی (ج 19، ص 125) او را اعجوبهای در استنباط و دقت فهم دانسته است. تاجالقرّاء معتقد بود که ترتیب کنونی سورههای قرآنی، آسمانی بوده و در لوح محفوظ نیز بدینگونه است (زرکشی، ج 1، ص 259). او اندکی بعداز 500 درگذشته است (ابنجزری، همانجا).مهمترین آثار تاجالقرّاء ــ که پارهای نسخ خطی از آنها موجود است ــ عبارتاند از: خطالمصاحف ، در حوزة قرائت؛ البرهان فی ( توجیه ) متشابه القرآن ، حاوی بحث از متشابهات قرآنی و فایده و حکمت آنها (بروکلمان، ج 1، ص 524 ـ525؛ ) ذیل ( ، ج 1، ص 732؛ حاجیخلیفه، ج 1، ستون 241؛ ابنجزری، همانجا؛ طاشکوپریزاده، ج 2، ص 482)؛ لباب التّفاسیر ( التّفسیر )، که تکمله و ادامة کتاب البرهان او محسوب میشود (حاجیخلیفه، ج 2، ستون 1541؛ بروکلمان، همانجا)؛ العجائب و الغرائب که به عجائب القرآن نیز شهره است. در مقدمة این اثر علت تألیف آن، رغبت مردم به غرائب تفسیر قرآن و نیز حدیثی از پیامبر (اَعْرِبُوا القرآنَ وَالْتَمِسُوا غَرائِبَه) ذکر شده است. وی در این کتاب وجوه معروف آیات را که تماماً در لباب التّفسیر آورده تکرار نکرده و فقط به غرائب قرآن پرداخته و پارهای اقوال دور از ذهن و تأویلات بعید نیز در تفسیر حروف مقطّعه و متشابهات قرآنی ذکر کرده که آوردن آنها برای تحذیر و پرهیز دادن از آنگونه آراست (برای اقوال او در این اثر رجوع کنید به سیوطی، ج 4، ص 231ـ232؛ طاشکوپریزاده، ج 2، ص 77، 545 ـ546؛ زرکشی، ج 3، ص 280ـ281؛ حاجیخلیفه، ج 2، ستون 1126، 1197). باتوجه به مشابهت محتوای این اثر و البرهان ، شاید بتوان گفت که این دو یک کتاب بودهاند؛ النِظامی که خلاصة اللمع اثر ابنجنّی * در نحو است (حاجیخلیفه، ج 2، ستون 1562ـ1563؛ یاقوتحموی، همانجا)؛ الافاده ؛ العنوان ؛ الایجاز یا مختصرالایضاح ، که خلاصه الایضاح اثر ابوعلی فارسی (متوفی 377) است. این سه اثر در نحو است (حاجیخلیفه، ج 1، ستون 131، 213، ج 2، ستون 1177؛ یاقوتحموی، همانجا).منابع: ابنجزری، غایةالنهایة فی طبقات القرّاء ، قاهره ] بیتا. [ ؛ ابنفوطی، مجمعالا´داب فی معجم الالقاب ، چاپ محمدالکاظم، تهران 1416؛ حاجی خلیفه؛ عبدالرحمانبنابیبکر سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن ، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، ] قاهره 1967 [ ، چاپ افست قم 1363 ش؛ احمدبن مصطفی طاشکوپریزاده، مفتاح السعادة و مصباح السّیادة ، بیروت 1405/ 1985؛ یاقوت حموی، معجمالادباء ، مصر 1355ـ1357/1936ـ 1938، چاپ افست بیروت ] بیتا. [ ؛Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , Leiden 1943-1949, Supplementband , 1937-1942.
