بَکُوْن، تلّ ، محَلی در 5ر2 کیلومتری جنوب‌غربی تخت‌جمشید در ارتفاع 1750متری از سطح دریا. احتمالاً در گذشته «تلّبَغان»، به‌معنای تپة خدایان، نامیده می‌شده است (برگ، ص 43، پانویس2). این محل از دو محوطة پیش از تاریخ، به‌نامهای بکون الف و ب، تشکیل شده است.در 1307 و 1322 ش، هرتسفلد، استاد باستان‌شناسی دانشگاه برلین، در این محل کاوشهای باستان‌شناختی انجام داد. در 1311 و 1316 ش، لانگزدورف و مَک‌کاون ، باستان‌شناسان امریکایی از موسسة شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو، و در 1335 ش یک گروه ژاپنی به‌سرپرستی اگمی و مسودا کاوشهای دیگری برروی این دو تپه انجام دادند.کار حفاری گروه امریکایی که در محوطه‌ای به‌وسعت 1200 مترمربع صورت پذیرفت، چهار لایة مسکونی را در این محل مشخص کرد که شامل خانه‌های چهار ضلعی با دیوارهای مشترک و تعدادی انبار حفظ و نگهداری مواد غذایی و خمره‌های بزرگ بود (علیزاده، ص 28). ظروف سفالی، پیکره‌های گلی انسان و حیوان در اندازه‌های مختلف، ادوات ساخته شده از سنگ چخماق و سنگ اُبْسیدیَن ] = شیشة آتشفشانی [ مته‌های سنگی و سرگرزهای سنگی عمدة آثار به دست آمده از این محل را تشکیل می‌دهند.نتایج حاصل از کاوشهای گروه امریکایی نشان می‌دهد که پایینترین لایة تمدّنی در تپة الف متعلّق به اواخر دورة نوسنگی است. سفالهای به‌دست آمده از این لایه دارای رنگ زرد مایل به‌قهوه‌ای و از نوع نسبتاً خشن و بدون نقش است (برگ، ص40). از این لایه آثار معماری چندانی به‌دست نیامده است (اورانش ، ص102). در بخش صنایع سنگی، تیغه‌های سنگیِ به‌کار رفته در ساخت انواع ادوات، و در بخش صنایع استخوانی عناصری با کارکرد درفش و کاردک به‌دست آمده است. از این لایه، بقایای استخوان حیوانات اهلی مانند گاو، بز و سگ به‌دست آمده، ولی به‌نظر می‌رسد که در آن زمان شکار حیواناتی نظیر آهو، گوزن و مرال نیز صورت می‌گرفته است (همانجا).لایة بالایی (6100ـ5700 ق‌م) دنبالة لایة قبلی است، تنها با یک تفاوت که آن هم ظهور نمونه‌های مختلف سفال منقوش خشن، با نقوشی به‌رنگهای تیره بر زمینة روشن است. سفالهای به‌دست آمده از تپة ب بَکون از نوع ظریفتری است که غالباً چرخ سازند. برگ (ص40ـ41)، نقوش سفالهای به‌دست آمده از این محل را به‌چهار دسته تقسیم کرده است: نقوش گیاهی، نقوش جانوری، نقوش انسانی در حالات مختلف و به‌صورت تجریدی، و نقوش هندسی. به نظر یون (ص 223ـ 227)، سفالهای تلّبکون با سفالهای شوش I همعصر است، که در چند محل باستانی دیگر منطقة فارس نیز یافت شده‌اند و به اواخر هزارة پنجم و اوایل هزارة چهارم پیش از میلادتعلق دارند.از جمله آثار بسیار جالب و مهم کشف شده از این تپه تعداد قابل‌ملاحظه‌ای گلِ ممهور (حدود 140 عدد) همراه با تعدادی قطعات گِلی با اثر پارچه و حصیر که از داخل ساختمانها به‌دست آمده، شایان ذکر است.مجموع ادوات سنگی به‌دست آمده از این محل 1350 عدد است که در بین آنها تعدادی سنگ مادر و تعداد محدودی تراشه و همچنین تیغه‌های سنگی به‌چشم می‌خورد. تعداد قابل‌توجهی ادوات سنگی پرداخت شده نیز از جمله دست‌افزارهای دیگرِ یافت شده در این تپه است. این گروه از ادوات از تیغه ساخته شده‌اند و بر روی سرتاسر هر دو لبة آنها آثار پرداخت دیده می‌شود (لانگزدورف و مک‌کاون، ص 79). در بین این آثار پیکان و سرنیزه به‌چشم نمی‌خورد. جنس بیشتر این ادوات از سنگ آتش‌زنه، و جنس تعدادی از آنها از سنگ ابسیدین است که فقط به‌صورت تیغه‌های بسیار کوچک دیده می‌شوند. میانگین اندازة نمونه‌های اخیر 3ر0*1*5ر4 سانتیمتر است (همان، ص 80).بکون ب معرّف سومین مرحلة سکونت انسان (4500ـ 4100 ق‌م) در منطقه، بعد از محلهای باستانی جاری «ب» و تپة موشکی (70 6224 و 81 5990 و C 14)، است (اورانش، همانجا).منابع: لوئی‌وان‌دن‌برگ، باستان‌شناسی ایران باستان ، با مقدمة رمن‌گیرشمن، ترجمة عیسی بهنام، تهران 1348ش؛ عباس علیزاده، «پیچیدگی ساختار اجتماعی ـ اقتصادی و فن مدیریت تجاری در یک جامعة پیش از تاریخ»، مجلة باستان‌شناسی و تاریخ ، سال 7، ش 1 و 2 (اسفند 1372)؛O. Auranche, Dictionnaire de la prإhistoire sous la direction de Andrإ Leroi-Gourhan , Paris 1988; N. Egami and S. Masuda, Marv Dasht I:The excavation at Tall-i- Bakun, 1956 , Tokyo 1962; A. Langsdorff and D.E. Mc Cown, Tall-i-Bakun, A , Chicago 1932; M. Yon, Dictionnaire illustre multilingue de la cإramique du Proche Orient ancien , Lyon 1981.
