بغدادی، محمدبنعبدالباقی، ریاضیدانو فقیهحنبلیقرنپنجمو ششم. بهنوشتةدهخدا (ذیل«ابوبکر محمدبنعبدالباقی») در442 در بصرهمتولد شد. زرکلی(ج، ص) محلتولد او را بغداد ذکر کردهاست. ناماو در منابعبا لقبهایقاضیبیمارستان(قاضیالمارستان)، فَرَضی، بزّاز، و انصاریالکعبینیز دیدهمیشود (سزگین، ج، ص110؛ زرکلی، همانجا). بهنوشتةابناثیر (ج11، ص)، بغدادیاز ابواسحاقبرمکیو دیگرانروایتکردهاست. ویدر رجب535 در بغداد وفاتیافت(همانجا).بغدادیدر منطقو حسابو فقهبهمراتببالاییدستیافت(دهخدا، همانجا). آثار ریاضیاو بدینشرحاست:شرحالمقالةالعاشرةمنکتاباقلیدس. از اصلعربیاینکتابنسخهایدر دستنیست، اما قفطی(ص89) مینویسد: «شرحیبر عاشرهمنسوببهقاضیابیمحمدبنعبدالباقیبغدادیفَرَضی، معروفبهقاضیبیمارستان، بهخطمصنفنزد منهستو فیالواقعشرحینیکوست». همچنیننسخهایخطیدر کتابخانةمجلس(ش/559) بهنامشرحالمقالةالعاشرةمنکتاباقلیدسفیاصولالمقادیر وجود دارد. در مقدمةایننسخهآمدهاستکهعمربنعلیبنغیلانکتابیدر شرحمقالةدهماصولاقلیدساز «قاضیابوبکر محمدبنعبدالباقیقاضیمارستانبغداد» دیدهاست(ایران. مجلسشورایملی. کتابخانه، ج، ص357). مؤلفایننسخةخطیادعا میکند کهاینشرحچیزیجز قرار دادنمقادیر عددیدر قضایایمقالهنبودهاست(نیز رجوع کنید به حاجیخلیفه، ج1، ستون138). گراردوس(ژرار) کِرِموناییاینکتابرا بهلاتینترجمهکرد، و اینترجمهدر سدةنوزدهممیلادیدوبار بهچاپرسید (سارتون، ص873 ـ874) کهدر اروپا بسیار مورد توجهقرار گرفت. دلیلعمدةاینتوجهذکر مثالهایعددیبرایاتحادهایجبریبود. در مقالةدهماقلیدس، ایناتحادها بهصورتهندسیبیانو ثابتشدهاست( رجوع کنید به یوشکویچ، ص82ـ83)؛ الرسالةفیتقریباصولالحسابفیالجبر و المقابله. نسخهایخطیاز اینکتابدر ظاهریةدمشق(ش6000) موجود است(دارالکتبالظاهریه، ص108). اینکتاببا تعریفجبر و مقابلهآغاز میشود. نسخةدیگریاز اینکتابدر کتابخانةایاصوفیةاستانبول(ش2738) نگهداریمیشود. عنواننسخةخطیالرسالةالمهذّبیّةفیالحسابالهوائیةاست، اما موضوعو آغاز کتابدقیقاً مانند نسخةدمشقاست(کراوزه، بخش B ، ج، دفتر 4، ص484، ش a 284). بنابراین،احتمالاً ایندو کتابیکیباشد (نیز رجوع کنید به قربانی، ص448ـ449)؛ جداولالجیبالمحلولدقیقةً دقیقةً . یکنسخةخطیاز اینکتابدر کتابخانةقاهرهموجود است. روزنفلد و ماتویفسکایا (ج، ص321) اینکتابرا نوشتةعبدالباقیبغدادیدانستهاند، اما بروکلمان( ) ذیل( ، ج2، ص1023) ناممؤلفرا بهصورتمحمدبنمحمد بغدادیآوردهاست؛ الطبقاتفیشرحالمساحات. نسخهایخطیاز ایناثر در کتابخانةعمومیلنینگراد (ش143؛ روزنفلد و ماتویفسکایا، همانجا) و نسخةخطیدیگریدر کتابخانةفاتحاستانبول(ش17/3439؛ بروکلمان، ) ذیل( ، ج1، ص857؛ سزگین، ج، ص386) موجود است. عنوانکتابدر همةاینمنابعرسالةفیمساحةالاشکالاست. عنوانالطبقاتفیشرحالمساحاتکهدر اواسطمقدمةکتابذکر شده، کمتر شناختهشدهاست(هوخندایک، ص130). روزنفلد و ماتویفسکایا (همانجا) ایناثر را نوشتةعبدالباقی بغدادیدانستهاند، اما بروکلمان(همانجا) و سزگین(همانجا) ناممؤلفرا، همانطور کهدر نسخةخطیآمدهاست، ابوبکر قاضیذکر کردهاند.منابع: ابناثیر، الکاملفیالتاریخ، بیروت1385ـ1386/1965ـ1966؛ ایران. مجلسشورایملی. کتابخانه، فهرستکتابخانةمجلسشورایملی، تألیفیوسفاعتصامی، تهران1311ش؛ مصطفیبنعبداللهحاجیخلیفه، کشفالظنون، بیروت1410/1990؛ دارالکتبالظاهریة، فهرسمخطوطاتدارالکتبالظاهریة، الریاضیات، چاپمحمد صلاحعابدی، دمشق1393/1973؛ علیاکبر دهخدا، لغتنامه، زیرنظر محمد معین، تهران1325ـ1359ش؛ خیرالدینزرکلی، الاعلام، بیروت1980؛ جورجسارتون، مقدمهبر تاریخعلم، ترجمهغلامحسینصدریافشار، تهران1353ـ1357ش؛ ابوالقاسمقربانی، زندگینامةریاضیداناندورةاسلامی: از سدةسومتا سدةیازدهمهجری، تهران1365ش؛ علیبنیوسفقفطی، تاریخالحکماء قفطی، چاپبهیندارائی، تهران1371ش؛Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , Leiden 1943-1949, Suplementband , 1937-1942; Jan P. Hogendijk, “A medieval Arabic treatise on mensuration by Qa d ¤ Abu Baker", Zeitschrift fدr Geschichte der arabisch- islamischen Wissenschaften , vol. 6 (1990); Max Krause, Stambuler Handschriften islamischer Mathematiker , in Quellen und Studien zur Geschichte der Mathematik, Astronomie und Physik, pt. b, vol. 3, 1936; B. A. Rosenfeld, G. P. Matvievskaia, Matematiki I astronomi musulmanskogo srednevekovya i ix trudi (XVIIth centuries), Moscow 1983; Fuat Sezgin, Geschichte des arabischen Schrifttums , vol. v: Mathematik bis. Ca. 430H ., Leiden 1974; Adolf P. Youschkevitch, Les Mathإmatiques Arabes: VIII e –XV e siةcles , tr. M. Cazenave and K. Jaouiche, Paris 1976.
