بَقّالی ، ابوالفضل محمدبن ابوالقاسم خوارزمی ملقب به آدمی، زینالمشایخ و ابنبایجُوک؛ ادیب، فقیه و مفسّر حنفی در قرن ششم. در490 در خوارزم متولد شد و در همانجا به تحصیل پرداخت. جز زمخشری * که بقالی از شاگردان سرشناس و مبرّز او بوده (سمعانی، ج 2، ص 282؛ یاقوت حموی، ج 19، ص 5؛ صفَدی، ج 4، ص 340؛ لکنوی، ص 162) در منابع از دیگر استادان وی نامی برده نشده است. او علوم معانی و بیان، نحو و لغت را از زمخشری فراگرفت، حدیث را هم از وی شنید و از عالمان نامی زمان خود شد. بقالی در 538، پس از مرگ زمخشری، به عنوان عالمی جامع و همتای استاد خود، به جای او به تدریس پرداخت (صفدی؛ یاقوت حموی؛ لکنوی، همانجاها؛ سیوطی، ج 1، ص 215). یاقوت حموی (همانجا) اخلاق، اعتقاد و دانش او را ستوده و آورده است که در ترسّل و نقد شعر نیز دست داشته است. از کتابهای منسوب به او مفتاح التنزیل در تفسیر قرآن، تقویم اللسان در نحو، الاعجاب در اِعراب، البدایة (الهدایة) در بلاغت، منازل العرب ، شرح اسماءاللّه الحسنی' ، اسرار الادب و افتخار العرب قابل ذکرند (یاقوت حموی؛ صفدی،همانجاها؛ زرکلی، ج 6، ص 335). درگذشت او را در جرجانیة خوارزم به سال 562 (سمعانی؛ یاقوت حموی؛ سیوطی، همانجاها) و نیز در 561 (صفدی، همانجا) نوشتهاند.منابع: خیرالدین زرکلی، الاعلام ، بیروت 1986؛ عبدالکریمبن محمد سمعانی، الانساب ، ج 2، چاپ عبدالرحمانبنیحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن 1383/1963؛ عبدالرحمانبن ابیبکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة ، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره 1384/1964؛ خلیلبن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات ، ج 4، چاپ س. دیدرینغ، ویسبادن 1394/1974؛ عبدالحیبن عبدالحلیم لکنوی، الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیة ، کراچی 1393؛ یاقوت حموی، معجم الادباء ، مصر 1355ـ1357/1936ـ 1938، چاپ افست بیروت ] بیتا. [ .
