برهان نفیس ، طبیب مشهور کرمانی و نویسندة کتابهای طبی در قرن نهم. در منابع نام کامل وی نفیسبن عوضبن نفیس کرمانی ملقب به «برهانالدین» آمده است ( رجوع کنید به صفا، ج 4، ص 109؛ دهخدا و علی اکبر نفیسی، ذیل «نفیس»؛ حاجی خلیفه، ج 1، ستون 77؛ بغدادی، ج 2، ستون 498). او در حدود 812 در کرمان متولد شد و پس از آنکه شهرتش در طب زبانزد شد، در روزگار ولایتعهدی الغبیگ گورکانی (حک : 850ـ853)، بهدعوت وی، از کرمان به سمرقند رفت و با عنوان «طبیب دربار» تا پایان عمر الغبیگ در دربار اقامت داشت. برهان پس از کشتهشدن الغبیگ (رمضان 853) به کرمان بازگشت و احتمالاً چندی بعد در گذشت. خاندان وی نیز همه به طب و حکمت روی آوردند. از جمله نوادگان او علیاکبر نفیسی (ملقب به ناظمالاطبا)، پدر سعید نفیسی * است که سلسلة نسبش با ده واسطه به برهان میرسد (سعید نفیسی، ص 52ـ53معروفترین اثر برهان شرحی است که بر الاسباب والعلامات نجیبالدین سمرقندی (متوفی 618) نوشته است. وی این کتاب را در اواخر صفر 827، به درخواست الغبیگ شرح و به او هدیه کرد (حاجی خلیفه، همانجا؛ نیز صفا، همانجا). برهان تنها فن سوم (امراض مخصوص هر یک از اعضا) و بخشی از فن چهارم (امراض عامه) کتاب سمرقندی را شرح کرده است. کتاب دیگر او به نام شرح نفیسی شرحی است بر الموجز فی القانون ابننفیس (متوفی 678)، که خود شرح قانون ابنسیناست. این کتاب که در ذیحجة 841 در سمرقند تألیف شده، شامل چهار فن طب نظری و عملی، ادویه و اغذیة مفرد و مرکب، امراض مخصوص هر یک از اعضا و امراض عامه است. این دو اثر بیش از چهارصد سال مرجع پزشکان اسلامی بوده و در حوزههای درسی تدریس میشده (سعید نفیسی، ص 53؛ میر، ص 44) و بارها در ایران و هندوستان به چاپ رسیده است.آثار چاپ نشدة او عبارتاند از: کلیات شرح نفیسی ؛ بحارین و کتاب السموم که نسخة خطی آنها موجود است.منابع : اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین ، ج 2، در حاجی خلیفه، کشف الظنون ، ج 6، بیروت 1410/1990؛ مصطفیبن عبدالله حاجیخلیفه، کشف الظنون ، بیروت 1410/1990؛ علی اکبر دهخدا، لغتنامه ، زیر نظر محمد معین، تهران 1325ـ 1359 ش؛ ذبیحالله صفا، تاریخ ادبیات در ایران ، ج 4، تهران 1363 ش؛ محمد تقی میر، پزشکان نامی پارس ، شیراز ] تاریخ مقدمه 1348 ش [ ؛ سعید نفیسی، «دکتر علیاکبرخان نفیسی ناظم الاطباء (1263ـ1342 قمری)»، یادگار ، سال 3، ش 4 (1324 ش)؛ علی اکبر نفیسی، فرهنگ نفیسی ، تهران 1343 ش.
