بَرات (2) ، در اصطلاح دیوانی عثمانی گونه‌ای فرمان * از جانب سلطان. در اسناد دولت عثمانی؛ این برات را که به طغرای سلطان مزین بود، بیتی، برات شریف، نشانْ، نشانِ شریف، حکم و مثال نیز خوانده‌اند؛ علاوه بر اینها، گاه یِرلیغ، بویورولْدو، توقیع، منشور و اراده نیز به همین معنا به کار می‌رفته است. با اینهمه، برات مفهوم بسیار محدودتری داشته و آن «عطا» یا «حکم انتصاب به مقام» بوده و بر این اساس، انواع گوناگونی داشته است: براتِ تیمار، التزام، معافیت، مقاطعه، مالکانه، امتیاز؛ براتِ مقامات بیگلربیگی، نشانجی (مهردار)، دفترداری، وزارت؛ و برات مأموریتهای دیگری که به موجب آنها اجازة امامتِ محل یا مسجد، خطبه‌خوانی، خدمتگزاری کعبه و حرم پیامبر، طبابت و جز آن داده می‌شد (مُهِمّه دفتری، ص 557، 696و ...). برات به معنای «عطا» از اصطلاحات رایج در دیوان املاک (تیمار * ) بود. در براتهای واگذاری تیمار (اقطاع/تیول) هویت صاحب تیمار، نام ناحیة به تیمار داده شده، و مقدار و کیفیت واگذاری آن ذکر می‌شد. در اسناد رسمی معمولاً به براتهایی که قبلاً صادر شده بود، اشاره می‌شد؛ اما در احکام عطا، کلمة برات به کار نمی‌رفت و از مضمون حکم درمی‌یافتند که برات است یا نه. براتهای مشتمل بر حکم انتصاب ، چون از جانب سلطان صادر می‌شد، همواره با صفت «شریف» یا «همایون» همراه بود. در این براتها نوع و محل خدمت، حقوق یا درآمد حاصل از آن، و نام و وظیفة گیرندة آن قید می‌شد و، اگر این وظیفه متضمن خدمات مهمی بود، درجة صاحب صلاحیت بصراحت نوشته می‌شد؛ حتی اسقفهای سوریه نیز تنها، پس از دریافتِ برات‌از سلطان، اجازة کار می‌یافتند ( د.اسلام ، چاپ اول، ذیل «برائت ») قدرت فرمانروایانِ دست نشاندة سلطان نیز از طریق برات رسمیت می‌یافت.با تغییر سلطان، براتهای جدید با طغرای سلطان جدید داده می‌شد که به آن «تجدید برات» می‌گفتند.نثر براتها برحسب مقام یا تیول اعطا شده، ساده یا متکلف، اما عناصر اصلی و ترتیب آنها یکسان بود. معمولاً همة براتها بعد از «دعوت» و «طغرا» با عباراتی مصنوع و متکلف آغاز می‌شد و در همان عباراتِ نخستین، سلطان دلیل اعطا یا انتصاب را، با ذکر نام صاحب آن، بیان می‌کرد و اگر این حکم متضمن بهره‌برداری از برخی املاک بود، آنها را برمی‌شمرد. این قسمت، در واقع، مهمترین بخش برات بود که آن را به خط سیاقت و ارقام عربی می‌نوشتند و پس از آن از اهالی محل، می‌خواستند تا دارندة برات را به رسمیت بشناسند. براتها گاه تاریخ نداشت و گاه «دایرة تاریخگذاری» آن را به خطی متفاوت با خط سند و با قلمی دیگر اضافه می‌کرد و در گوشة چپِ پایین سند، نام مکانی که فرمان در آنجا صادر شده بود، می‌آمد.صاحب برات را بَراتْلی می‌نامیدند. براتلی برای تحریر برات بایست حق‌التحریری به نام «رسم برات» می‌پرداخت.از اواخر قرن دوازدهم، نمایندگان و مقامات رایزنی (کنسولی) که در محل استخدام شده بودند، با سوءاستفاده از حقوق ویژه بیگانگان (کاپیتولاسیون)، براتهایی را به بازرگانان محلی می‌فروختند که به موجب آن حق تجارت با اروپا و نیز امتیازات و معافیتهای مهم حقوقی و مالی و تجاری به دارندة برات اعطا می‌شد. به صاحبان این براتها بازرگانان برات دار می‌گفتند. در اوایل قرن سیزدهم، سلطان سلیم (حک : 1203ـ1222) با صدور براتهایی برای بازرگانان غیر مسلمان محلی و سپس تجّار مسلمان، با این سوداگران اروپایی به رقابت پرداخت.
