براآن ، (یا براهان / برائان)، دهستان و بخش حومه (مرکزی) در مرکز و جنوب شرقی شهرستان اصفهان. محدود است: از شمال به دهستانهای قُهاب و سَجْزی؛ از مشرق به دهستانهای سجزی، هَرْند و جَرقویة سفلی؛ از جنوب به جرقویة سفلی و دهستانی از حومة سفلی (شهرستان قُمشه یا شهرضا)؛ از جنوب غربی به حومة سفلی؛ و از مغرب به دهستانِ کِرارِج و حومة اصفهان. زایندهرود آن را به براآن شمالی (جمعیت طبق سرشماری 1365: 509 ، 13 تن) با 39 آبادی، و براآن جنوبی (جمعیت طبق سرشماری 1365: 911 ، 13 تن) با سی آبادی، تقسیم میکند.ارتفاعات شیدون و کلاهقاضی در جنوب این دهستان با جهت غربی ـ شرقی امتداد دارد که مرتفعترین قلههای آن شیدون (116 ، 2 متر) و کلاهقاضی (476 ، 2 متر) است. اراضی براآن جنوبی با دو آبراه منشعب از زایندهرود آبیاری میشود؛ و علاوه برآن، چندین رشته قنات در دهستان براآن جریان دارد. براآن منطقة کشاورزی است و محصول عمدة آن غلات و فراوردههای باغی است. در دورة ناصرالدین شاه، محصول برنج آن (به نام برنج شهری) شهرت داشته است (ارباب اصفهانی، ص 122).از صنایع دستی فرشبافی، و از صنایع جدید احداث مرغداری در براآن جنوبی است. دامداری در آنجا رواج دارد. معدن نمکی نیز در تیمارَت (از آبادیهای براآن شمالی) وجود دارد (جناب اصفهانی، ص 128). راه اصلی اصفهان ـ نائین ـ یزد از براآن شمالی میگذرد و راههای شوسة اصفهان، آن را با آبادیهای اصفهان پیوند میدهد.بزرگترین دهکدههای براآن عبارتاند از: 1) زِیار (جمعیت طبق سرشماری 1365: 473 ، 2 تن) که در براآن جنوبی در ارتفاع 520 ، 1 متری و در 33 کیلومتری جنوب شرقی اصفهان، در کنار راه اصلی اصفهان ـ حسینآباد واقع است و زیارتگاهی به نام سلطان ابراهیم، با منارههای قدیمی، دارد. 2) دهکدة بَرسیان * (جمعیت طبق سرشماری 1365: 395 ، 1تن) که در براآن شمالی در ارتفاع 512 ، 1 متری و در بیست کیلومتری جنوب شرقی اصفهان واقع است و زیارتگاههایی به نام شاهمراد و شاهمردان و امامزاده شاه لَنگر و امامزاده شمسالله و نیز کاروانسرایی از دورة صفویه دارد (کیانی و کلایس، ج 1، ص 76). در این دهکده، خرابههای مسجدی نیز برجای مانده است که متعلق به دورة سلجوقیان است و منارهای با کتیبهای مورخ 491 دارد (هنرفر، ص 175). 3) دهکدة جار (یاگار/ غار؛ جمعیت طبق سرشماری 1365: 474تن) که در براآن جنوبی در ارتفاع 537 ، 1 متری و در 24 کیلومتری جنوب شرقی اصفهان واقع است. در این دهکده، منارة مخروبهای با کتیبهای مورخ 515 به خط کوفی (در قاعدة مناره) دیده میشود که بنای آن منسوب به سیدالرؤساست. ظاهراً این مناره در کنار مسجدی (با تاریخ بنای 660) بوده که خرابههای آن هنوز باقی است (همان، ص 182ـ185). 4) دهکدة اَزیران (جمعیت طبق سرشماری 1365: 625تن) که در براآن جنوبی در ارتفاع 530 ، 1 متری و در 27 کیلومتری جنوب شرقی اصفهان واقع است و زیارتگاهی به نام علیبن موسیکاظم دارد. ظاهراً آتشکدهای از دورة ساسانیان وجود داشته که پس از اسلام، مسجد در جای آن ساخته شده است (رفیعی مهرآبادی، ص 13)؛ این مسجد متعلق به قرن هشتم است (مشکوتی، ص 37). 5) دهکدة سِرش بادران (یا سرو شفادران / سرشبادرون؛ جمعیت طبق سرشماری 1365: 357 ، 1تن) که در ارتفاع 550 ، 1 متری و در 21 کیلومتری جنوب شرقی اصفهان واقع است. مسجدی از دورة شاه طهماسب اول (حک : 919ـ984) دارد که بنای آن به محمد سروشفادرانی منسوب است و کتیبهای در سردرِ مسجد آن دیده میشود (هنرفر، ص 860). پل سروش بادران در کنار این دهکده بر مسیر قدیمی زایندهرود قرار گرفته است (ارباب اصفهانی، ص 112) جای این دهکده آتشکدة سروش بادران بوده که زمانی جزو ده حروان از دهستان جِی (حمزة اصفهانی، ص 51؛ مجملالتواریخ والقصص ، ص 67؛ ارباب اصفهانی، ص 296) و گاهی جزو بلوک براآن (هنرفر، همانجا)، و زمانی هم جزو دهستان کرارج (رزمآرا، ج 10، ص 109) بوده است؛ ولی طبق آخرین تقسیمات کشوری جزو دهستان جی محسوب میشود (مرکز آمار ایران، ص 44(.پیشینه. گذشتة پیش از اسلام براآن روشن نیست. به نوشتة ابونُعیم، در 21، یزدگرد بعد از آگاهی از خبر شکست سپاه خود از مسلمانان در اصفهان، با خانواده و حشم خود از کاشان حرکت کرد و در راه از ده واذِنان (یا وازِنان) از رستاق براآن گذشت و به شهر جی رفت (ج 1، ص 29). جغرافیانویسان اسلامی در قرن سوم نیز براآن را از رستاقهای (هر رستاق مشتمل بر چند ده) اصفهان ذکر کردهاند (ابنخرداذبه، ص 20؛ ابنحوقل، ص 363). به نوشتة ابنرسته، از آبادیهای آن اَباذ بود (ص 159) که احتمالاً مطابق با دهکدة آباذ کنونی، در دهستان براآن، در چهل کیلومتری جنوب شرقی اصفهان، است. یاقوت حموی میگوید که در قرن هفتم براآن از رستاقهای اصفهان محسوب شد (ج 1، ص 294). وی همچنین قریة جار را از قراء ] رستاق براآن [ اصفهان و از رجال براآن از ابوبکر جاری براآنی نام میبرد (ج 1، ص 531). در قرن هشتم، به نوشتة حمدالله مستوفی (ص 51) در اصفهان ناحیة براآن هشتاد پاره دیه داشته که مهمترین آنها از این قرار بوده است: برسیان (در بیست کیلومتری جنوب شرقی اصفهان)؛ اَسکَشان ظاهراً مطابق با دهکدة حسینآباد (اشکَشان کنونی در 28 کیلومتری جنوب شرقی اصفهان واقع است)؛ رِنین (؟)؛ سِمنارْت (در یک نسخة خطی، تمنارت) ظاهراً مطابق با دهکدة تیمیارَت کنونی در سی کیلومتری جنوب شرقی اصفهان؛ جوزْدان در پانزده کیلومتری جنوب شرقی اصفهان؛ فساران در 22 کیلومتری جنوب اصفهان؛ کومان (در یک نسخة خطی کوهان) ظاهراً مطابق با دهکدة کوهان کنونی، در هجده کیلومتری جنوب شرقی اصفهان؛ کاخ، احتمالاً مطابق با دهکدة کاج کنونی در هجده کیلومتری جنوب شرقی اصفهان؛ و دادمان (؟).در دورة صفویه، طبق طومار شیخ بهائی، بلوک براآن چهار روز سهم آب داشت (شفقی، ص 92). به گفتة لاکهارت (ص 173) این احتمال وجود دارد که محمود افغان در 1134، در لشکرکشی به اصفهان، وارد براآن شده و در آبادی سروش بادران، اقدام به تقسیمبندی لشکر خود کرده باشد. در 1199، در بلوک براآن جنگی بین علیقلیخان کازرونی، سردار زند، با محمدحسینخان و اسماعیلخان عرب درگرفت و به شکست کازرونی انجامید (موسوی اصفهانی، ص 289). در 1201، محمدخان زند به بلوک براآن لشکر کشید و با هزار سوار و پیاده با لشکریان جعفرقلیخان قاجار به نبرد پرداخت، اما چون بعد از یک هفته نبرد، اسماعیلخان عرب، همپیمان او، تنهایش گذاشت، از ادامة جنگ منصرف و با سپاه خود روانة یزد شد (همان، ص 302ـ303).به نوشتة ارباب اصفهانی، در دورة قاجاریه، بلوک براآن در دو طرف زایندهرود قرار داشت و حدود چهار ماه از آب زایندهرود محروم بود و گندم و جو و تریاک و شَلتوک و جوزَق در آنجا به عمل میآمد (ص 97، 305ـ306). اعتمادالسلطنه نیز به قریهای به نام براآن در اصفهان اشاره میکند (ج 1، ص 323). امروز در دهستان براآن نهری به نام آسیاب و باغخانه وجود دارد که چون نام آن در طومار شیخ بهائی نیامده، ظاهراً بعداً احداث شده است. برخی زمان احداث آن را به دورة حکومت ظلالسلطان نسبت میدهند (شفقی، ص 90ـ91).منابع: ابنحوقل، کتاب صورةالارض ، چاپ دخویه، لیدن 1967؛ ابنخرداذبه، کتابالمسالک والممالک ، چاپ دخویه، لیدن 1967؛ ابنرسته، الاعلاقالنفیسه ، چاپ دخویه، لیدن 1967؛ احمدبن عبدالله ابونعیم، کتاب ذکر اخبار اصبهان ، لیدن 1931ـ1934؛ محمدمهدیبن محمدرضا ارباب اصفهانی، نصف جهان فی تعریفالاصفهان ، چاپ منوچهر ستوده، تهران 1340 ش؛ محمدحسنبن علی اعتمادالسلطنه، مرآةالبلدان ، چاپ عبدالحسین نوائی و میرهاشم محدث، تهران 1367ـ 1368 ش؛ ایران. وزارت جهاد سازندگی. واحد آمار و برنامهریزی، فرهنگ اقتصادی دهات و مزارع استان اصفهان ، تهران 1363 ش؛ ایران. وزارت دفاع. ادارة جغرافیایی ارتش، فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج 71 : اصفهان ، تهران 1367 ش؛ علی جناب اصفهانی، الاصفهان ، اصفهان 1349 ش؛ حمداللهبن ابیبکر حمدالله مستوفی، کتاب نزهةالقلوب ، چاپ گیلسترنج، تهران 1362 ش؛ حمزةبن حسن حمزة اصفهانی، تاریخ پیامبران و شاهان ، ترجمة جعفر شعار، تهران 1346 ش؛ حسینعلی رزمآرا، فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها) ، ج 10: استان دهم (اصفهان) ، تهران 1355 ش؛ ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی، آثار ملی اصفهان ، تهران 1352 ش؛ سیروس شفقی، جغرافیای تاریخی اصفهان ، اصفهان 1353 ش؛ محمدیوسف کیانی، ولفرام کلایس، فهرست کاروانسراهای ایران ، تهران 1362ـ 1368 ش؛ لارنس لاکهارت، انقراض سلسلة صفویه و ایام استیلای افاغنه در ایران ، ترجمة مصطفی قلیعماد، تهران 1364 ش؛ مجملالتواریخ والقصص ، چاپ بهار، تهران 1318 ش؛ مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن مهرماه 1365، فرهنگ آبادیهای کشور: شهرستان اصفهان ، تهران 1368 ش؛ نصرتالله مشکوتی، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران ، تهران 1349 ش؛ محمدصادق موسوی اصفهانی، تاریخ گیتیگشا ، با مقدمة سعید نفیسی، تهران 1363ش؛ نقشة استان اصفهان بهتفکیک شهرستان، بخش، دهستان و نقاط شهری ، تهران 1364 ش؛ لطفالله هنرفر، گنجینة آثار تاریخی اصفهان ، اصفهان 1344 ش؛ یاقوت حموی، معجمالبلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1876، چاپ افست تهران 1965.
