بافی ، ابومحمد عبداللّه‌بن‌محمد بخاری خوارزمی، منسوب به بافِ خوارزم، از فقهای بزرگ شافعی قرن چهارم که علاوه بر فقه به جامعیت در ادبیات عرب، علم نحو، فصاحت و بلاغت، شعر، خطابه، بدیهه‌گویی و شیرین‌سخنی شهرت داشته و از او به فقیه‌ترین فقهای شافعی عصر خود یاد شده است.در هیچیک از گزارشهای زندگی بافی به تاریخ تولد و دوران کودکی و آغاز تحصیل او اشاره نشده است، ولی مورخان دربارة درگذشت او در محرم 398 در بغداد اتفاق نظر دارند.سرگذشت بافی پیش از سکونتش در بغداد روشن نیست، اما پس از آنکه در بغداد اقامت گزید، به حلقة درس فقه ابوالقاسم عبدالعزیزبن‌عبداللّه دارکی شافعی (متوفی 375) در آمد (ابن‌کثیر، ج 11، ص 304) و پس از درگذشت او به جای وی به تدریس پرداخت (ابن‌جوزی، ج 15، ص 63؛ ابن‌عماد، ج 3، ص 152). او تنها به درس دارکی بسنده نکرد و از درس فقه دو استاد معروف دیگر روزگار خود، ابواسحاق‌ابراهیم‌بن‌احمد مروزی شافعی (متوفی 340) و ابوعلی ابن‌ابی‌هریره (متوفی 345)، نیز بهره برد (ذهبی، ج 3، ص 70؛ صفدی، ج 17، ص 500).از شاگردان بافی می‌توان از ابوالطیب طبری (متوفی 450) و تنی چند از مشایخ مشهور شافعی یاد کرد که از آن میان، ابوعبداللّه‌محمدبن‌ابراهیم صانعی خوارزمی (متوفی 390) و ابوبکرمحمدبن‌بکربن محمد نوقانی طوسی (متوفی 420) و علی‌بن‌محمد ماوردی (متوفی 450) شناخته‌ترند (سبکی، ج 4، ص 118، 121؛ ج 5، ص 14؛ ابن‌عماد، ج 3، ص 152).از بافی کتاب یا رساله‌ای در دست نیست و تنها اثر منقول از او بیست و اندی بیت شعر است که هر قطعة سه چهاربیتی آن در وزن و مضمونی جداگانه سروده شده است و می‌توان آنها را در منابع معتبر یافت (خطیب بغدادی، ج 10، ص 139ـ140؛ یاقوت حموی، ج 1، ص 475؛ ابن‌کثیر، ج 11، ص 340؛ ثعالبی، ج 2، ص 78؛ صفدی، ج 17، ص 500؛ ابن‌تَغری بردی، ج 4، ص 219؛ سبکی، ج 3، ص 317ـ320). بافی هر قطعه را به تناسب حال و مقام بر تنی چند از شاگردان یا معاصران خود انشا می‌کرده است. قاضی‌ابوالقاسم‌علی‌بن المُحَسِّن تنوخی * (متوفی 447) و ابوزُرعه روح‌بن‌محمد رازی شافعی (متوفی 423) و ابوالطیب طبری از مستمعان و راویان اشعار او بوده‌اند. این سروده‌ها علاوه بر پختگی و روانی، از صناعات ادبی نیز برخوردار است و در آنها به احکام فقهی و اخلاقی و نکوهش اهل نجوم اشاره شده است.از بررسی سرگذشت برخی از دانشمندان شافعی به این نتیجه می‌رسیم که معاصران بافی مقام علمی و شخصیت دینی او را ارج بسیار می‌نهاده‌اند. سبکی در شرح حال قاضی ابوعلی محمدبن‌اسماعیل طوسی (متوفی 459) و ابوبکر نوقانی (ج 4، ص119ـ121)،و ابن‌کثیردر شرح‌حال‌ابوسعیدابراهیم‌بن‌اسماعیل اسماعیلی (ج 11، ص 336) از این ارج‌گذاری یاد کرده‌اند.«بافی» در یتیمة‌الدهر و البدایة و النهایة به «باجی» تصحیف شده است.منابع : ابن‌تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة ، ج 4، مصر ] بی‌تا. [ ؛ ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم بیروت 1412/1992؛ ابن‌عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب ، بیروت 1399/1979؛ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة فی التاریخ ، ] قاهره [ 1351/1932؛ عبدالملک‌بن‌محمد ثعالبی، یتیمة الدهر فی محاسن اهل العصر ، چاپ مفیدمحمد قمیحه، بیروت 1403/1983؛ احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد ، مدینه ] بی‌تا. [ ؛ محمدبن‌احمد ذهبی، العبرفی‌خبرمن‌غبر ، چاپ فواد سید، کویت 1984؛ عبدالوهاب‌بن‌علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری ، چاپ عبدالفتاح محمد حلو و محمودمحمد طناحی، قاهره 1383ـ1388/1964ـ1968؛ عبدالکریم‌بن محمد سمعانی، کتاب الانساب ، چاپ د. س. مرجلیوث، لیدن 1912، چاپ افست بغداد ] بی‌تا. [ ؛ خلیل‌بن‌ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات ، ج 17، چاپ دوروتیا کرافولسکی، ویسبادن 1401/1981؛ یاقوت حموی، معجم البلدان ، چاپ فردیناد ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1870، چاپ افست تهران 1965.
