توفیق فِکرت ، شاعر و آزادی‌خواه ترک. در 27 شعبان 1284/ 24 دسامبر 1867 در استانبول به دنیا آمد (کورداکول، ص 390؛ تانیو، ص13). پدرش، حسین فرزند احمد آغا، از روستای چَرکَس از چانِکری (کنغری) و مادرش، خَدیجه رفیعه خانم، از یونانیان مسلمان شدة ساقِز بود. توفیق دوازده ساله بود که مادرش درگذشت (رئیس‌نیا، ج 3، ص 255؛ تانیو، همانجا). تحصیلات متوسطه را در استانبول گذراند (کورداکول، همانجا) و در 1305/ 1888 با رتبة اول فارغ‌التحصیل شد (تانیو، ص14). او با رضا توفیق، شاعر و نویسندة ترک، همدرس بود (تانیو، ص 13). در 1307/1890 ازدواج کرد (تانیو، ص 14) و در 1313/ 1895 پسرش، خلوق، به دنیا آمد. خلوق بعدها به آیین مسیحی در آمد و حتی کشیش شد و به امریکا رفت و در آنجا درگذشت (تانیو، ص 15). توفیق در دبیرخانة مستشاری وزارت خارجه به کار مشغول شد. در روبرت کالج و دبیرستان غَلَطه‌سرایی به تدریس زبان ترکی پرداخت و مدتی مدیر این دبیرستان شد (کورداکول، ص 390ـ391؛ سه‌ووک، ص 442). همچنین در مکتب عالی تجارت، معلم زبان فرانسه، ترکی وخوش‌نویسی شد (سه‌ووک، همانجا؛ تانیو، ص 14).توفیق فکرت از نوجوانی شعر گفتن را آغاز کرد. قبل از آنکه به شاعری شهرت یابد، محمد توفیق نامیده می‌شد. در شعر، «نظمی» و «م.ت.فکرت» (کوجاتورک، ص725؛ سه‌ووک، ص441ـ442) و گاهی «اسعد نجیب» و «محمد نظمی»(قراعلی اوغلو، ج2، ص 616) تخلص می‌کرد. اشعارش را ابتدا معلم فارسی او فیضی افندی، و بعدها اکرم بیگ (متوفی 1332/ 1914) و معلم ناجی (متوفی 1311/ 1893) اصلاح می‌کردند (سه‌ووک، ص442). ابتدا در عرصة ادبی مقلد بود. اشعار تقلیدی او در 1297ـ1307/ 1880ـ1890 سروده شده است (تانیو، همانجا). فیضی، ناجی، شیخ وصفی و بعدها حامد و رجایی‌زاده اکرم بر او تأثیر گذاشتند (همانجا)، چنانکه به شعر آزاد تمایل یافت (کورداکول، ص392). او در 1308/1891، در مجلة مرصاد در مسابقة شعری با عنوان «توحید» و بعد در «ستایش حضرت پادشاهی» نفر اول شد (کورداکول، ص390ـ391؛ تانیو، ص14ـ15). در 1311/1894 در اولین شمارة مجلة معلومات ، شعری به نام «تبریک ولادت» در مدح عبدالحمید دوم (حک :1876ـ1909) و تبریک سلامت ماندن او از سوء قصد چاپ کرد که با نکوهش مواجه شد. وی اشعار دیگری نیز در آن مجله منتشر کرد (تانیو، ص15، 20).توفیق در 1312/ 1896 به درخواست رجایی‌زاده، سردبیر مجلة ثروتِ فنون * شد که از مهمترین مجلات ادبی ترک و مجمع نویسندگان و شاعران بزرگ بود. وی به ترجمة آثار غربی پرداخت و تحت تأثیر آنها قرار گرفت و بتدریج بر شهرتش افزوده شد (تانیو، ص 16). وی در ثروت فنون کوشید که انسانهای زمان خود را ببیند و میان احساس خود از این مشاهده و آنچه در آثار نویسندگان واقع‌گرای غربی خوانده بود، ارتباط برقرار کرد (کورداکول، ص 391). فکرت در 1319/ 1901، کمی پیش از توقیف روزنامة ثروت فنون ، گوشه‌نشین شد و به تدریس در روبرت کالج بسنده کرد (تانیو، ص19). او نُه سال، تا اعلام مشروطیت دوم، از امور سیاسی بر کنار بود. پس از اعلام مشروطیت دوم با همکاری حسین جاهد و حسین کاظم، مجلة طنین را منتشر کرد (کورداکول، همانجا). پس از مشروطیت دوم که حزب اتحاد و ترقی * بر سر کار آمد و مملکت را به صورت نیمه مستعمره در آورد، فکرت ناامید شد و از سیاست کناره گرفت (همانجا). سانسور، گزارشهای مخفی، تبعید و مانند اینها بر اندیشه و شعرش اثر گذاشت، به طوری که نوعی ناامیدی بر او مسلط شد (تانیو، ص17ـ 18).توفیق فکرت در 8 شوال 1333/ 19 اوت 1915 درگذشت (کورداکول، ص 390). جنازه‌اش را در مقبرة خانوادگی او، در ایوب، به امانت سپردند (تانیو، ص26) و مدتی بعد آن را به باغچة خانه‌اش منتقل کردند (بانارلی، ج 2، جزء 13، ص 1029). توفیق فکرت بزرگترین شاعری است که در ثروت فنون در ادبیاتِ جدیده * فعالیت می‌کرد (کوجاتورک، ص725). پیش از او هیچ کس عروض را به مهارت او وارد زبان ترکی نکرده بود (سه‌ووک، ص 453). بیشتر منظومه‌های بلند او در قالب مثنوی و برخی از اشعارش هم مستزاد آزاد است (بانارلی، ج 2، جزء 13، ص 1036).در زندگی ادبی فکرت پنج مرحله دیده می‌شود: دوران کودکی و سرودن اشعار کودکانه، ورود به ثروت فنون و آشنایی با ادبیات جدید و ادبیات غرب، سرودن اشعار خانوادگی و اجتماعی، سرودن اشعار وطنی و ملی، و مرحلة سرودن اشعار انسانی (کوجاتورک، ص 726ـ727). توفیق فکرت به سبب تسلط بر زبان، از موضوعات پیش پا افتاده شعر می‌ساخت (سه‌ووک، ص 456ـ457). او در شاعران معاصر خود، بویژه نسل جوان، اثر عمیقی گذاشت. یحیی کمال در اولین دورة شاعری با اشعار او پرورده شده، وی در خاطراتش به این مسئله اشاره کرده است (بانارلی، ج 2، جزء 13، ص 1039ـ1040). توفیق فکرت مضامین تازه‌ای، مانند حب فرزند، را در ادبیات ترکی وارد کرد و اشعار و کتابهای بسیاری به نام فرزندش تألیف نمود (تانیو، ص 15).رباب شکسته ، سَژمین ، ) جواب رباب ( ، ) تاریخ قدیم ـ به سوی نود و پنج ( و ) دفتر خلوق ( از آثار اوست که به خط قدیم و جدید ترکی بارها چاپ شده است (بانارلی، ج 2، جزء 13، ص 1038ـ1039؛ کورداکول، ص 392).منابع: رحیم رئیس‌نیا، ایران و عثمانی در آستانة قرن بیستم ، تبریز 1374 ش؛ اسماعیل حبیب سه‌ووک ، تورک تجدد ادبیاتی تاریخی ، استانبول 1340؛Nihad Sa ªmi Banarl â, Resimli Tu ¦rk edebiya ªt tہrih , Istanbul 1971-1979; Seyit Kemal Karaaliog §lu, Tu ¦rk edebiyat tarih , Istanbul ]1973-1978[; Vasfi Mahir Kocatu ¦rk, Tu ¦rk edebiyat tarih , Ankara 1970; ìu ¦kranKurdakul, ìairler ve yazarlar so ¦zlu ¦g §u ¦, Istanbul 1971; Hikmet Tanyu, Tevfik Fikret ve din , Istanbul 1972.
