ثابت‌بن ابراهیم حرّانی رجوع کنید به ابن‌زهرونNNNNثابِت‌بن اَسلَم بُنانی ، از بزرگان تابعین و محدّثان بصره در قرن دوم. کنیة وی ابومحمد و منسوب به بنانه است، که برخی آن را نام قبیلة بنی سعدبن لُؤَیّبن غالب و برخی نام مادر یا دایة فرزندان سعد دانسته‌اند و برخی نیز گفته‌اند که نام محله‌ای در بصره بوده که قبیلة بنانه، ساکن آنجا بوده است (ابن‌قُتَیبَه، ص 476؛ ابن‌ماکولا، ج 1، ص360؛ ابن‌اثیر، ج 1، ص 178). ثابت همیشه ملازم اَنَس‌بن مالک، صحابی پیامبر، بود و از یاران خاص او به‌شمار می‌آمد و چهل سال با او مصاحبت داشت. انس‌بن مالک نیز او را بسیار ستوده و «مفاتیح‌الخیر» خوانده است (مِزّی، ج 4، ص 347ـ 348). بیشتر روایات ثابت از انس‌بن مالک نقل شده است (ابن‌حجر عسقلانی، ج 2، ص 3).او علاوه بر انس‌بن مالک، از صحابه و تابعین بسیاری استماع حدیث کرد، از جمله از عبداللّه‌بن زبیر، عبداللّه‌بن عمر، عبداللّه‌بن رباح انصاری، عبداللّه‌بن مُغَفَّل مُزَنی و عبدالرحمان‌بن‌ابی‌لیلی (برای آگاهی از مشایخ او رجوع کنید به بخاری، ج 2، جزء 1، قسم 2، ص 159؛ مزّی، ج 4، ص 345ـ346؛ ابن‌حجر عسقلانی، همانجا). عدة بسیاری نیز از ثابت حدیث نقل کرده‌اند، از جمله پسرش محمد، سلیمان اَعْمَش، عیسی‌بن طَحّان جُشَمی،جریربن حازم، جعفربن سلیمان ضُبَعّی، حمّادبن زید و حمّادبن سَلَمه. جمعی از محدّثان غیر ثقه و ناشناخته نیز از او روایت کرده‌اند. شمار احادیث منقول از او را 250 نوشته‌اند (ابن‌عدیّ، ج 2، ص 100ـ101؛ مزّی، ج 4، ص 345ـ346؛ ذهبی، ج 1، ص 125؛ ابن‌حجر عسقلانی، همانجا). علمای رجال اهل‌سنّت ثابت‌بن اسلم را توثیق کرده و احادیث وی را صحیح دانسته‌اند. همچنین وی را به زهد و عبادت ستوده‌اند ( رجوع کنید به ابن‌سعد، ج 7، قسم 2، ص 3ـ4؛ ابن ابی‌حاتم، ج 2، ص 449؛ ابن‌حبّان، ج 1، ص89؛ ابن‌جوزی، ج 7، ص 118؛ ابن‌حجر عسقلانی، همانجا).در بارة مذهب ثابت بحثی وجود دارد: در برخی منابع، احتمال شیعه بودن وی مطرح شده است ولی طبرسی (ج 2، ص 316ـ317) روایتی از او در بارة امام سجاد علیه‌السلام نقل کرده که نشان می‌دهد وی از آن حضرت شناختی نداشته است (نیز رجوع کنید به امین، ج 4، ص 7). شیخ‌طوسی (ص 85) به‌سبب مصاحبت کوتاه ثابت با امام سجاد علیه‌السلام او را از اصحاب ایشان شمرده، که دلیل شیعه‌بودن وی نیست. شیخ‌طوسی (ص 36) در زمرة اصحاب حضرت علی علیه‌السلام، از «ثابت انصاری بنانی با کنیة ابوفُضالة» نام برده و گفته است که وی در جنگ بدر شرکت داشت و در صفّین به شهادت رسید. بنا بر تحقیق تُستَری، تطبیق ثابت بنانی بر ابوفضالة اشتباه است، زیرا ابوفضاله‌ای که در جنگ بدر شرکت داشته و در صفّین شهید شده، انصاری بوده و نامش در منابع رجالی ذکر نشده ولی ثابت‌بن اسلم بنانی از طایفة سعدبن لوّی بوده است ( رجوع کنید بهج 2، ص 439؛ نیز رجوع کنید به خوئی، ج 3، ص 382ـ384). به‌نوشتة ابن‌قتیبه (همانجا) ثابت بنانی همان ثابت‌بن اسلم تابعی بوده که در زمان خالد قَسْری در عراق درگذشته است.در بارة سال وفات ثابت نیز اختلاف‌نظر وجود دارد؛ آن را در 127، 123 یا 120 دانسته‌اند (صَفَدی، ج10، ص 461؛ یافعی، ج 1، ص 204؛ ابن‌حجر عسقلانی، همانجا).منابع: ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل ، حیدرآباد دکن 1371ـ1373/1952ـ1953، چاپ افست بیروت ] بی‌تا. [ ؛ ابن‌اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب ، بیروت 1414/1994؛ ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم ، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت 1412/1992؛ ابن‌حبان، کتاب الثقات ، حیدرآباد دکن 1393ـ1403/ 1973ـ1983، چاپ افست بیروت ] بی‌تا. [ ؛ ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب‌التهذیب ، حیدرآباد دکن 1325ـ1327؛ ابن‌سعد (لیدن)؛ ابن‌عدیّ، الکامل فی ضعفاء الرجال ، چاپ سهیل زکار، بیروت 1409/1988؛ ابن‌قتیبه، المعارف ، چاپ ثروت عکاشه، قاهره 1960؛ ابن‌ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب ، چاپ عبدالرحمان‌بن یحیی معلمی یمانی، بیروت ] بی‌تا. [ ؛ امین؛ محمدبن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ الکبیر ، ] بیروت ? 1407/1986 [ ؛ تستری؛ خوئی؛ محمدبن احمد ذهبی، کتاب تذکرة‌الحفاظ ، حیدرآباد دکن 1955ـ 1958/ 1376ـ 1377، چاپ افست بیروت ] بی‌تا. [ ؛ صفدی؛ احمدبن علی طبرسی، الاحتجاج ، چاپ محمدباقر موسوی خرسان، بیروت 1401/ 1981؛ محمدبن حسن طوسی، رجال‌الطوسی ، نجف 1380/ 1961، چاپ افست قم ] بی‌تا. [ ؛ یوسف‌بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال ، ج 4، چاپ بشار عواد معروف، بیروت 1403/ 1983؛ عبداللّه‌بن اسعد یافعی، مرآة‌الجنان و عبرة‌الیقظان ، بیروت 1417/ 1997.
