ثابت الله آبادی میرمحمد افضل

معرف

شاعر قرن‌ یازدهم‌ و دوازدهم‌
متن
ثابتِ اللّه‌آبادی‌ ، میرمحمد افضل‌، شاعر قرن‌ یازدهم‌ و دوازدهم‌. اصلش‌ از بدخشان‌ بود (واله‌ داغستانی‌، ص‌ 103؛ مصحفی‌ همدانی‌، ص‌ 19؛ سامی‌، ذیل‌ «ثابت‌، میرمحمد افضل‌»). جمعی‌ از تذکره‌نویسان‌ زادگاه‌ او را اللّه‌آباد و بعضی‌ دهلی‌ یا اکبرآباد ذکر کرده‌اند، ولی‌ نسبت‌ اللّه‌آبادی‌ در پایان‌ نامش‌، در بیشتر تذکره‌ها، احتمال‌ انتساب‌ او را به‌ اللّه‌آباد تقویت‌ می‌کند ( رجوع کنید به مصحفی‌ همدانی‌، همانجا؛ حسینی‌ سنبهلی‌، ص‌ 80؛ آذربیگدلی‌، ص‌ 376؛ خلیل‌، ج‌ 1، ص‌ 154). ثابت‌ از سادات‌ بود (خوشگو، ص‌ 222) و نیای‌ او میرضیاءالدین‌ حسین‌ بدخشانی‌، مشهور به‌ اسلام‌ خان‌ و متخلص‌ به‌ والا، از صاحب‌منصبان‌ عهد عالمگیر اورنگ‌ زیب‌ (حک : 1069ـ 1118) بود (خوشگو؛ خلیل‌، همانجاها؛ صفا، ج‌ 5، بخش‌ 2، ص‌ 1398). وی‌ تحصیلات‌ ابتدایی‌ را در اللّه‌آباد به‌ پایان‌ برد و در همانجا با علوم‌ و فنون‌ مرسوم‌ روزگار خویش‌ آشنا شد و در فقه‌ و کلام‌ و حدیث‌ نیز مهارت‌ یافت‌ (خلیل‌، همانجا؛ گوپاموی‌، ص‌ 134؛ هدایت‌، ص‌ 65). پدرانش‌ سنّی‌ مذهب‌ بودند، ولی‌ ثابت‌ با خوابی‌ که‌ در اوایل‌ جوانی‌ دید، مذهب‌ تشیع‌ را برگزید و کتابهایی‌ در اثبات‌ امامت‌ با نثری‌ لطیف‌ و سنجیده‌ تألیف‌ کرد (خوشگو، ص‌ 223؛ خلیل‌، همانجا).ثابت‌ فردی‌ فاضل‌ و با کمال‌ بود و حاکمان‌ زمان‌، او را به‌ سبب‌ علم‌ و فضلش‌ تعظیم‌ و تکریم‌ می‌کردند (گوپاموی‌؛ مصحفی‌ همدانی‌، همانجاها). وی‌ در اواخر عمر گوشه‌نشینی‌ اختیار کرد و به‌ عبادت‌ مشغول‌ شد (خوشگو، ص‌ 223؛ صدیق‌ حسن‌خان‌، ص‌ 103؛ خلیل‌، همانجا). گویا در دهلی‌ جمعی‌ از درویشان‌ مرید وی‌ بوده‌اند (واله‌ داغستانی‌؛ هدایت‌، همانجاها).ثابت‌ در میان‌ شعرای‌ معاصرش‌ به‌ شعردانی‌ و فهم‌ شعرمشهور بود. او را «کلیم‌ روزگار» و «عرفی‌ وقت‌» و «سَحبان‌ هند» نامیده‌اند (خوشگو، همانجا؛ آقابزرگ‌ طهرانی‌، ج‌ 9، قسم‌ 1، ص‌ 181). وی‌ در سرودن‌ قصیده‌های‌ طولانی‌ سرآمد بود، مثلاً قصیده‌ای‌ 450 بیتی‌ به‌ نام‌ شهاب‌ ثاقب‌ دارد که‌ در آن‌ از مدعیان‌ سخنوری‌ انتقاد، و از به‌ کار بردن‌ الفاظ‌ غریب‌ و نامأنوس‌ در اشعارش‌ دفاع‌ کرده‌ است‌ (آزاد بلگرامی‌، ص‌ 203؛ خلیل‌، همانجا؛ صفا، ج‌ 5، بخش‌ 2، ص‌ 1399). او قصایدی‌ غرّا در مدح‌ ائمه‌ علیهم‌السلام‌ و شرح‌ حوادث‌ کربلا و مصائب‌ امام‌ حسین‌ به‌ روش‌ مقبل‌ اصفهانی‌ (متوفی‌ 1157) سروده‌ است‌، ولی‌ به‌ سبب‌ صنعت‌پردازی‌ و تلاش‌ تکلف‌آمیز برای‌ ایراد معانی‌ تازه‌، اشعارش‌ روانی‌ مرثیه‌های‌ مقبل‌ را ندارد (خلیل‌، همانجا). نسخه‌ای‌ از دیوان‌ ثابت‌ به‌ شمارة‌ 274 در موزة‌ بریتانیا موجود است‌ که‌ شامل‌ قصایدی‌ در مدح‌ امامان‌ و مثنویهایی‌ با موضوع‌ کربلا و حوادث‌ آن‌ است‌ و غزلیات‌، رباعیات‌، قطعات‌ و مخمسات‌ ثابت‌ را نیز در بر دارد. این‌ نسخه‌ را شخصی‌ به‌ نام‌ بندعلی‌، استنساخ‌ و به‌ مولوی‌ محمدپناه‌ تقدیم‌ کرده‌ است‌ (ریو ، ج‌ 2، ص‌ 709)خوشگو (همانجا) که‌ تذکره‌نویس‌ معاصر ثابت‌ بوده‌ و نیز علی‌ابراهیم‌ خلیل‌ (همانجا)، مرگ‌ ثابت‌ را در 1152 در پنجاه‌ سالگی‌ و در جهان‌آباد ذکر کرده‌اند و خوشگو (همانجا) مادّه‌ تاریخ‌ «ثابت‌ مرده‌» را در تاریخ‌ وفات‌ او ساخته‌ است‌. لیکن‌ برخی‌ ( رجوع کنید به واله‌ داغستانی‌، ص‌ 104؛ حسینی‌ سنبهلی‌؛ مصحفی‌ همدانی‌، همانجاها؛ اعتماد مقدّم‌، ص‌ 53) تاریخ‌ وفات‌ ثابت‌ را 13 ربیع‌الاول‌ 1151 آورده‌اند.ثابت‌ فرزندی‌ به‌ نام‌ میرمحمدعظیم‌ متخلص‌ به‌ ثبات‌ داشت‌ که‌ در اللّه‌آباد به‌ دنیا آمد و تحصیلاتش‌ را همانجا به‌ پایان‌ رساند (مصحفی‌ همدانی‌؛ خلیل‌، همانجاها). ثبات‌ در زمان‌ حیات‌ پدرش‌ چندان‌ ذوقی‌ در شعر و نثر از خود نشان‌ نمی‌داد ولی‌ بعد از وفات‌ او از شاعران‌ نامدار عصر خود شد. وی‌ طبعی‌ موزون‌ و حافظه‌ای‌ بسیار قوی‌ داشت‌ و سخنانش‌ از فصاحت‌ و بلاغت‌ برخوردار بود (همانجاها؛ گوپاموی‌، ص‌ 136). به‌ گفتة‌ واله‌ داغستانی‌ (ص‌ 104ـ 105)، ثبات‌ شب‌ و روز را صرف‌ شعر و شاعری‌ می‌کرد و گاه‌ برای‌ اصلاح‌ اشعارش‌ به‌ او مراجعه‌ می‌کرد. وی‌ در تحریر تذکرة‌ ریاض‌الشعراء به‌ واله‌ کمک‌ کرده‌ است‌. همچنین‌ واله‌ داغستانی‌ (همانجا) از دیوان‌ چهارهزار بیتی‌ ثبات‌ سخن‌ گفته‌ و اشعار ثبات‌ را به‌ بکر بودن‌ و داشتن‌ مضمونهای‌ نو ستوده‌ است‌.منابع‌: لطفعلی‌بن‌ آقاخان‌ آذربیگدلی‌، آتشکدة‌ آذر ، چاپ‌ جعفر شهیدی‌، چاپ‌ افست‌ تهران‌ 1337 ش‌؛ میرغلامعلی‌ بن‌ نوح‌ آزاد بلگرامی‌، سروآزاد ، چاپ‌ سنگی‌ کانپور1876، میکرو فیلم‌ فرهنگستان‌ زبان‌ و ادب‌ فارسی‌؛ آقابزرگ‌ طهرانی‌؛ طلعت‌ اعتماد مقدّم‌، تذکرة‌ طلعت‌: مجموعة‌ نغمه‌های‌ پراکنده‌ ، تهران‌ 1339 ش‌؛ میرحسین‌ دوست‌ حسینی‌ سنبهلی‌، تذکرة‌حسینی‌ ، لکهنو 1292؛ علی‌ابراهیم‌ خلیل‌، تذکرة‌صحف‌ ابراهیم‌ ، نسخة‌ عکسی‌ موجود در کتابخانة‌ مرکزی‌ دانشگاه‌ تهران‌، ش‌ 2974؛ بندربن‌ داس‌ خوشگو، سفینة‌خوشگو ، دفتر3: تذکرة‌شعرای‌ فارسی‌ ، چاپ‌ سیدشاه‌محمد عطاءالرحمان‌ عطاکاکوی‌، پتنه‌ 1378/1959؛ شمس‌الدین‌ بن‌خالد سامی‌، قاموس‌ الاعلام‌ ، چاپ‌ مهران‌، استانبول‌ 1306ـ1316/1889ـ 1898؛ صدیق‌حسن‌خان‌، شمع‌ انجمن‌ ، بهوپال‌ 1923؛ ذبیح‌اللّه‌ صفا، تاریخ‌ ادبیات‌ در ایران‌ ، ج‌ 5، بخش‌ 2، تهران‌ 1364 ش‌؛ محمد قدرت‌اللّه‌ گوپاموی‌، کتاب‌ تذکرة‌ نتایج‌الافکار ، بمبئی‌ 1336 ش‌؛ غلام‌بن‌ ولی‌ محمد مصحفی‌ همدانی‌، عقد ثریا: تذکرة‌ فارسی‌ گویان‌ ، چاپ‌ عبدالحق‌، اورنگ‌آباد دکن‌ 1934؛ علیقلی‌ بن‌محمدعلی‌ واله‌ داغستانی‌، ریاض‌الشعراء ، نسخة‌ خطی‌ کتابخانة‌ ملی‌ ملک‌، ش‌ 4301؛ رضاقلی‌بن‌ محمد هادی‌ هدایت‌، تذکرة‌ ریاض‌ العارفین‌ ، چاپ‌ مهرعلی‌ گرکانی‌، تهران‌ ] 1344 ش‌ [ ؛Charles Rieu , Catalogue of the Persian manuscripts in the British Museum , London 1966.
نظر شما
مولفان
گروه
ادبیات و زبان ها ,
رده موضوعی
جلد 9
تاریخ 93
وضعیت چاپ
  • چاپ شده