جَلودی، ابواحمد عبدالعزیزبنیحییبناحمد بصری، از بزرگانشیعهدر قرنسومو اوایلقرنچهارم. ویاز نوادگانعیسیجلودی، از اصحابامامباقر علیهالسلام، بود. دربارهنسبتجلودی، اختلافنظر وجود دارد، از جملهگفتهاند جلود، بر وزنجعفر یا قبول، منطقهایاستدر شامیا اندلسیا افریقا یا در منطقهایبهنامبحر و یا نامشاخهایاستاز قبیلهاَزْد (رجوع کنید به نجاشی، ص؛ یاقوتحموی، ذیل«جلود»؛ علامهحلّی، ص). تاریخولادتویمعلومنیست. ظاهراً تمامعمر در بصرهبوده(رجوع کنید به طوسی، ص) و در آنجا نزد ابوعبداللّهمحمدبنزکریا جوهریغَلاّبی(متوفی280) تلمذ کردهاست. باتوجهبهکثرتاخبار منقولاز وی، شاید بتوانغلاّبیرا مهمتریناستاد جلودیدانست(رجوع کنید به ابنبابویه، 1404، ص، 256؛ همو، 1386، ج، ص، 170، 181، 229؛ خَزّاز رازی، ص، 160). از دیگر کسانیکهجلودیاز آنها حدیثنقلکردهاست، ابوالخیر احمدبنمحمدبنجعفر طائی( دلائلالامامة، ص)، ابوالقاسمعبدالواحدبنعبداللّهبنیونسموصلی(نوری، ج، ص) و ابوعبداللّهاحمدبنعماربنخالد (ابنطاووس، 1400، ج، ص) بودهاند.دربارهشاگردانویاطلاعچندانیدر دستنیست، فقطمیدانیمکهاحمدبنابراهیمبنمعلّی' بصری، علاوهبر روایتآثار جلودی، مستملیویدر بصرهبودهاست(طوسی، ص) و ابوعلیاحمدبنمحمد صولی، شاگرد جلودی، نیز در 352 یا 353 بهبغداد رفتهو در مسجد بَراثا * ، مسجد معروفشیعیان، روایاتیاز جلودینقلکردهاست(همان، ص؛ نیز رجوع کنید به مفید، ص).منزلتجلودیدر جامعهامامیهبصرهبدانحد بود کهویرا شیخامامیهدر بصرهخواندهاند (رجوع کنید به نجاشی، همانجا؛ ابنداوود حلّی، ص). در هیچیکاز کتبرجال، در درستیعقاید و روایاتجلودیتشکیکنشدهو او را در علومگوناگون(همچونتاریخ، حدیث، نجوم، فقهو کلام) صاحبنظر دانستهاند.آثار بسیاریدربارهاخبار و سِیر و روایاتو مباحثفقهیبرایویبرشمردهاند. نجاشی(صـ244) حدود دویستاثر از وینامبردهو گفتهکهبعضیاز آنها را دیده، از جملهآنهاست: کتابالتفسیر عنعلی؛ مجموعقرائةامیرالمؤمنینعلیبنابیطالبعلیهالسلام؛ کتابالجَمَل؛ کتابصِفّین؛ کتابالحَکَمَین؛ کتابمسند امیرالمؤمنینعلیهالسلام؛ و کتاب التجاراتعنعلی (نیز رجوع کنید به ابنندیم، ص). امروزهاز بیشتر اینآثار فقطنامیباقیماندهاست.در 317 در بصره، ابوالعباسمحمدبنابراهیمبناسحاقطالقانیبرخیآثار جلودیرا از ویسماعکردهاست(رجوع کنید به ابنبابویه، 1404، ص). اینفرد مهمترینراویآثار جلودیبرایشیخصدوق(متوفی381) بودهو صدوقدر اغلبآثار خود، آنچهرا کهبهروایتاز جلودیآورده، از طریقطالقانینقلکردهاست(رجوع کنید به همان، ص، 256، 271، 472؛ همو، 1386، ج، ص، 136، 153، 169ـ170، 181، 229). هارونبنموسیتلعکبری* (متوفی385؛ رجوع کنید به ابنطاووس، 1377ش، ص)، ابوسعید حسنبنعبداللّهعسکری* (متوفی382؛ ابنبابویه، 1404، ص) و ابوعبداللّهمحمدبناحمد صفوانی* (زندهدر 352؛ دلائلالامامة، ص، 128، 146، 153) نیز از مهمترینراویانجلودیبودهاند.نجاشی(ص)، یکیاز تألیفاتجلودیدر بابابنعباس، را تفسیرهعنالصحابة (یعنیتفسیر ابنعباسبهروایتاز صحابه) ذکر کردهاست. ظاهراً ایناثر، مأخذ منقولاتحاکمحسکانیدر شواهد التنزیل از جلودیبودهاست. حسکانیاینمطالبرا بهنقلاز ابوعبداللّهمحمدبنعبداللّهشیرازی(متوفی428) و ابوبکرمحمدبناحمدبنمحمد جرجرائی(جرجانی) نقلکردهاست(براینمونهرجوع کنید به حسکانی، ج، ص، 169، 178، 198، 401، 572، ج، ص). ابنطاووساز برخیآثار جلودیکهدر اختیارشبوده، مطالبینقلکردهاست(رجوع کنید به کولبرگ ، ص). ابراهیمبنعلیکفعمی(متوفی905؛ صـ302) از کتابصِفّین جلودیعبارتینقلکردهاست.تاریخوفاتجلودیرا ابنطاووس(1419، ص) سال302، و ابنندیم(همانجا) پساز 330 ذکر کردهاست(نیز رجوع کنید به آقابزرگطهرانی، ج، ص؛ قسهمو، ج، ص). باتوجهبهروایتمحمدبنابراهیمطالقانی(رجوع کنید به ابنبابویه، 1404، ص) و ابوبکر جرجرائی(رجوع کنید به حسکانی، ج، ص) از جلودیدر 317، تاریخ302 نادرستاست. بهنوشتهخزّاز رازی(ص)، جلودیدر 17 ذیحجه332 وفاتیافتو در روز غدیر دفنشد؛ بهنظر میرسد کهاینتاریخ، صحیحباشد.منابع: آقابزرگطهرانی؛ ابنبابویه، الامالی، قم1404؛ همو، عللالشرایع، نجف1386/1966، چاپافستقم[ بیتا. ]؛ ابنداوود حلّی، کتابالرجال، چاپمحمدصادقآلبحرالعلوم، نجف1392/1972، چاپافستقم [ بیتا. ]؛ ابنطاووس، الطرائففیمعرفةمذاهبالطوائف، چاپجلالالدینحسینی، قم1400؛ همو، فلاحالسائلو نجاحالمسائلفیعملالیومو اللیلة، چاپغلامحسینمجیدی، قم 1377ش؛ همو، محاسبهالنفس، چاپجواد قیومیاصفهانی، [ بیجا. ]: نشر القیوم، 1419؛ ابنندیم؛ عبیداللّهبنعبداللّهحسکانی، شواهدالتنزیللقواعد التفضیل، چاپمحمدباقر محمودی، تهران 1411/1990؛ علیبنمحمد خزاز رازی، کفایةالاثر فیالنصعلیالائمةالاثنیعشر، چاپعبداللطیفحسینیکوهکمریخوئی، قم1401؛ دلائلالامامة، منسوببهمحمدبنجریر طبریآملی، قم: مؤسسهالبعثه، 1413؛ محمدبنحسنطوسی، الفهرست، چاپجواد قیومیاصفهانی، قم1417؛ حسنبنیوسفعلامهحلّی، رجالالعلامهالحلی، چاپمحمدصادقبحرالعلوم، نجف1381/1961، چاپافستقم1402؛ ابراهیمبنعلیکفعمی، المصباح، چاپسنگی[ تهران] 1321، چاپافستقم1405؛ محمدبنمحمد مفید، کتابالامالی، چاپحسیناستاد ولیو علیاکبر غفاری، قم1403؛ احمدبنعلینجاشی، فهرستاسماء مصنّفیالشیعةالمشتهر ب رجالالنجاشی، چاپموسیشبیریزنجانی، قم1407؛ حسینبنمحمدتقینوری، مستدرکالوسائلو مستنبطالمسائل، قم1407ـ1408؛ یاقوتحموی؛Etan Kohlberg , A medieval Muslim scholar at work: Ibn Tawus and his library , Leiden 1992.