جِسْر طرابلسی ، حسینبنمحمد ، فقیه و ادیب و عالم برجسته حنفی قرن سیزدهم و چهاردهم. در 1261 در خانوادهای اهل علم در طرابلس (لبنان) به دنیا آمد. در حدود یک سالگی پدرش، محمدجسر، را که از عالمان زمان خود بود، از دست داد و عمویش (شیخ مصطفی جسر) سرپرستی او را به عهده گرفت. شیخ حسین جسر در زادگاهش نزد شیخ عبدالجلیل به فراگیری قرآن کریم پرداخت و صرف و نحو و فقه را نزد عبدالقادر و عبدالرزاق رافعی و شیخعَرابی آموخت. در 1279 به قاهره سفر کرد و در دانشگاه الازهر نزد استادانی چون شیخ حسین مَرْصَفی، حسین مِنقارة و عبدالرحمان بحراوی به تحصیل علم پرداخت و در ادبیات و علوم دینی و عقلی صاحب نظر شد. در 1284، به دلیل بیماری عمویش، به طرابلس بازگشت و بر اثر فوت وی ناچار شد در طرابلس بماند (زین، ص 473؛ مجاهد، ج 1، ص 302ـ303؛ نَوْفَل، ص 167ـ 168).جسر را از پیشگامان نهضت فرهنگی عرب در عصر جدید شمردهاند. وی یکی از راههای اصلاح امت اسلامی و مقابله با تاخت و تاز فرهنگی بیگانگان را آموزش علوم روز به شیوه جدید و تلفیق آنها با علوم و مبانی دینی میدانست؛ از اینرو، مدرسهای تأسیس کرد و مدیریت آن را برعهده گرفت. در این مدرسه، که از پیشرفتهترین مراکز آموزشی آن زمان بود، علاوه بر آموزش علوم روز به شیوه مدارس اروپایی، زبان فرانسه و ترکی و علوم دینی نیز تدریس میشد. بسیاری از علما به شیوه کار او اعتراض کردند، حکومت عثمانی هم آن را به رسمیت نشناخت و مدرسه را تعطیل کرد. جسر سپس به بیروت رفت و مدتی در مدرسه سلطانیه تدریس کرد. بعد به طرابلس بازگشت و در مدرسه رجبیه به تدریس پرداخت ( رجوع کنید به المنار، ج 21، ش 3، ص 161ـ162؛ شوابکه، ص 15ـ16؛ عَدَوی، ص 24ـ 25؛ میقاتی، ص 103).در دانشگاه (جامع) طینالِ طرابلس نیز به تربیت طلاب همت گماشت ( رجوع کنید به ابیض، ص 30) و تمام تلاش خود را صرف تطبیق دادن علوم طبیعی و فلسفی بر اصول و قواعد دینی نمود (زیدان، ج 2، جزء 4، ص 589). از جمله شاگردان وی، عبدالکریم عویضه، رشیدرضا (صاحب المنار)، امین عزالدین (قاضی طرابلس)، اسماعیل حافظ، عبدالمجید و عبدالقادر مغربی، شیخ محییالدین عبس و فرزندش محمدجسر بودند (زین، ص 473؛ نوفل، ص 168؛ ابیض، همانجا).جسر از سیاست دوری میجست و با وجود تمایل سلطان عبدالحمید، هیچ منصبی را نپذیرفت ( رجوع کنید به المنار ، ج 21، ش 3، ص 162؛ نوفل، ص 170). از تعصبات دینی نیز به دور بود و مردم را همواره به وحدت و الفت با یکدیگر فرا میخواند ( رجوع کنید به نوفل، ص 171). در تدریس و تألیف، مطالب را با عباراتی ساده و قابل فهم بیان میکرد و از مناقشات لفظی و پرداختن به مباحث غیر ضروری خودداری مینمود. برخی این ویژگی جسر را ناشی از اثر پذیری او از استادش حسین مرصفی میدانند ( رجوع کنید به المنار ، ج 21، ش 3، ص 161؛ عدوی، ص 24). وی شاعری ماهر نیز بود و حسنی عامری مؤلف نزهةالالباب (ص 220) نام او را در زمره شعرای شام آورده است. همچنین مؤسس و سردبیر هفتهنامه طرابلس ( طرابلس الشام ) بود و خود مقالاتی در این نشریه نوشت ( رجوع کنید به معلوف، ذیل «الجسر»؛ میقاتی، ص 104).جسر در 1327 وفات کرد و اشعار بسیاری در رثای او سروده شد (زین، ص 475؛ نوفل، ص 172).آثار مکتوب متنوعی از جسر باقیمانده که نشان دهنده تبحر وی در علوم گوناگون است. مهمترین آثار چاپ شده وی عبارتاند از: الرسالة الحمیدیه فی حقیقة الدیانة الاسلامیة و حقیقة الشریعة المحمدیة، در باره عقاید و احکام اسلامی و پاسخ به شبهات غربیان در باره اسلام، که در بر دارنده آرای کلامی و فلسفی اوست ( رجوع کنید به بغدادی، ج 1، ستون 563؛ المنار، همانجا؛واندایک،ص 514؛ زین، ص 473ـ474)؛ الحصون الحمیدیة لمحافظةالعقائدالاسلامیة ، چاپ 1323 در دمشق (سرکیس، ج 1، ستون 698؛ زین، ص 474؛ المکتبة الازهریه، ج 3، ص 185)؛ برخی آثار فقهی از جمله اشارات ( اشاره ) الطاعة فی حکم صلاة الجماعة و تعدد الزوجات(نوفل، ص 169؛ مجاهد، ج 1، ص 303)؛ آثار تربیتی و اخلاقی از جمله علمتربیة الاطفال سعادة الرجال و النساء؛ التربیة المصونة؛ هدیة الالباب فی جوهر الآداب، در بر دارنده اشعار اخلاقی او؛ سیرة مهذبالدین ، در نقد عادات اجتماعی زمان خود؛ ریاض طرابلس الشام، مجموعهای ده جلدی که برگزیده مقالات علمی و اجتماعی او در نشریه طرابلس است (زیدان، ج 2، جزء 4، ص 589 590؛ سرکیس؛ مجاهد، همانجاها؛ نوفل، ص 169)؛ البدرالتمام فی مولد خیرالانام شامل قصایدی در مدح پیامبر اکرم صلیاللّه علیه و آله و سلم؛ نزهة الفکر فی مناقب مولاناالشیخ محمدالجسر در شرححال پدرش (بغدادی، ج 2، ستون 640؛ ابیض، ص 44، 68، 315ـ317؛ نوفل، همانجا).آثار متعددی از جسر هنوز چاپ نشده است، از جمله: العقیدة الاسلامیة و العقیدة النصرانیة، القرآن الکریم و عدم اقتباسه شیئاً منالتوراة و الانجیل و عصمة الانبیاء، الذخائر فی الفلسفة الاسلامیة، رسالة فی آداب البحث و المناظره، الکواکب الدریة فیالعلوم الادبیة و نیز مجموعههایی در باره خطبههای جمعه و اشعار و سرودهها (زیدان، ج 2، جزء 4، ص 590؛ زین؛ نوفل، همانجاها؛ مجاهد، ج 1، ص 304؛ در باره فهرست آثار چاپی و خطی او رجوع کنید به مجاهد، ج 1، ص 303ـ304).از فرزندان جسر، محمد جسر در حیات سیاسی لبنان نقش بارزی داشت و به ریاست مجالس سنا و نمایندگان لبنان رسید و فرزند دیگرش، ندیم افندی، به مناصب اداری و حقوقی دست یافت (نوفل، ص 45، 172؛ میقاتی، ص 71، 104).منابع: انیس ابیض، الحیاة العلمیه و مراکز العلم فی طرابلس خلالالقرن التاسع عشر، طرابلس [? 1405/1985]؛ اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج 1ـ2، در حاجی خلیفه، کشفالظنون ، ج 3ـ4، بیروت 1410/1990؛ محمد حسنی عامری، نزهةالالباب فی تاریخ مصر و شعراء العصر ، قاهره 1314؛ جرجی زیدان ، تاریخ آداب اللغة العربیة ، بیروت 1978؛ سمیح وجیه زین، تاریخ طرابلس: قدیماً و حدیثاً، بیروت 1389/1969؛ یوسف الیان سرکیس، معجمالمطبوعات العربیة و المعربة، قاهره 1346/1928، چاپ افست قم 1410؛ احمد فهد برکات شوابکه، محمد رشیدرضا و دوره فی الحیاة الفکریة و السیاسیة، اردن 1409/1989؛ ابراهیم احمد عدوی، رشیدرضا: الامام المجاهد، مصر: موسسة المصریة العامة للتألیف و الانباء و النشر، [ بیتا. ]؛ زکی محمد مجاهد، الاعلام الشرقیة فی المائة الرابعة عشرة الهجریة ، بیروت 1994؛ لویس معلوف، المنجد فی اللغة و الاعلام ، بیروت 1973ـ 1982، چاپ افست تهران 1362 ش؛ المکتبة الازهریة، فهرس الکتب الموجودة بالمکتبة الازهریة، قاهره 1365ـ 1368/ 1946ـ1949؛ المنار، ج 21، ش 3 (شعبان 1337)؛ محمد نورالدین عارف میقاتی، طرابلس فیالنصف الاول منالقرن العشرین المیلادی، طرابلس 1398/1978؛ عبداللّه حبیب نوفل، تراجم علماء طرابلس و ادبائها ، طرابلس 1984؛ ادوارد وان دایک، کتاب اکتفاء القنوع بماهو مطبوع ، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر 1313/1896، چاپ افست قم 1409.
