جَزولی، عبدالرحمان بن عفّان ، فقیه مالکی قرن هفتم و هشتم. تاریخ تولد و زادگاه وی در منابع ذکر نشده، ولی کنیه‌اش را ابوزید و او را اهل فاس می‌دانند. او را علامه در دین، باتقوا، صالح و داناترین مردم به مذهب مالک‌بن اَنَس معرفی کرده‌اند ( رجوع کند به ابن‌قاضی، درة الحجال ، ج 3، ص 79؛ همو، جذوه الاقتباس ، قسم 2، ص 401).جزولی از استادانی چون ابوالفضل راشد ولیدی، ابوعمران جورائی، ابوزید عبدالرحمان رَجراجی، ابومحمد عبدالصادق صبّان، یوسف‌بن موسی غَسّانی (فقیه و محدّث، متوفی بعد از 700) و ابوالحسن زَروِیلی (متوفی 719) بهره برده است (ابن‌قاضی، درة الحجال ، همانجا؛ همو، جذوة الاقتباس ، قسم 2، ص 401، 554؛ تنبکتی، ج 1، ص 244؛ تازی، ج 2، ص 487).گفته شده است که در مجلس درس جزولی بیش از هزار فقیه حاضر می‌شدند که بیشتر آنان تمام یا بخش عمده‌ای از کتاب المدوّنه سحنون در فقه مالکی را از حفظ بودند (ابن‌قاضی، درة الحجال، همانجا). یوسف‌بن عمر اَنفاسی، موسی عبدوسی ( موسوعة اعلام‌المغرب، ج 2، ص 631، به نقل از فاسی، تذکرة المحسنین ) و سعیدبن محمد هسکوری (ابن قاضی، جذوة الاقتباس ، قسم 2، ص 519) از شاگردان او بودند.جزولی در 741 درگذشت. به نوشته برخی، وی هنگام مرگ بیش از 120 سال، و به نوشته برخی دیگر، 90 سال داشته است. او، حتی در اواخر عمر، با وجود پیری و ضعف، تدریس را رها نکرد (ابن‌قُنفُذ، ص 351 و پانویس 1؛ تنبکتی، ج 1، ص 244ـ245).سه شرح بر کتاب الرسالة ابن‌ابی‌زیدِ قَیروانی * (متوفی 389) در فروع فقه مالکی، به جزولی منتسب است ( رجوع کنید به ابن‌قنفذ، ص 351؛ تنبکتی، همانجا). در برخی گزارشها در صحت این انتساب تردید شده و در باره چگونگی این شرحها اختلاف‌نظر وجود دارد (رجوع کنید به حطّاب، ج 1، ص 56؛ تازی، ج 1، ص 130؛ کتّانی، ج 2، ص 138). با وجود این، در منابع اهل سنّت به‌ویژه در فقه مالکی، به آرای جزولی در باره فروع مطرح شده در الرسالة بسیار استناد می‌شود (برای نمونه رجوع کنید به حطّاب، ج 1، ص 64، 69، 79، 147، 171).منابع: ابن‌قاضی، جذوة الاقتباس فی ذکرمَن حَلَّ مِنَ الاعلام مدینة فاس،رباط 1973ـ1974؛ همو، درة الحجال فی اسماءالرجال (ذیل وفیات‌الاعیان )، چاپ محمد احمدی ابوالنور، ج 3، قاهره [ بی‌تا. ]؛ ابن‌قنفذ، الوفیات ، چاپ عادل نویهض، بیروت 1971؛ عبدالهادی تازی، جامع‌القرویین، بیروت 1972ـ1973؛ احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدیـّباج ، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامه، طرابلس 1398/ 1989؛ محمدبن محمد حطّاب، مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل ، چاپ زکریا عمیرات، بیروت 1416/ 1995؛ محمدبن جعفر کتّانی، سَلوه الانفاس و محادثة الاکیاس بمن اقبر من العلماء و الصلحاء بفاس ، چاپ عبداللّه کامل کتّانی، حمزة بن محمد طیب کتّانی، و محمد حمزة بن علی کتّانی، دارالبیضاء 1425/2004؛ موسوعة اعلام‌المغرب، چاپ محمد حجی، بیروت: دارالغرب الاسلامی، 1417/1996.
