حارث بن محمدبن أبی أسامة

حارث‌بن محمدبن أبی‌أُسامة، محدّث و مُسنِد عراقی. وی در شوال 186 در بغداد متولد شد و چون نَسَبش به تمیم‌بن مرَّه می‌رسید به تمیمی مشهور شد (رجوع کنید به خطیب بغدادی، ج 9، ص 114؛ سمعانی، ج 1، ص 479). از جزئیات زندگی وی اطلاعی در دست نیست.او از اشخاص بسیاری حدیث شنید و روایت کرد، از جمله از ابوخالد یزیدبن هارون سلمی، ابوالحسن علی‌بن عاصم تمیمی، ابومحمد روح‌بن عبادة قیسی و ابوعبداللّه محمدبن عمر واقدی (ابن‌حِبّان، ج 8، ص 183؛ خطیب بغدادی؛ سمعانی، همانجاها). خلیلی قزوینی (ج 2، ص 519،590)، حارث‌بن محمد را از آخرین شاگردان ضحاک‌بن مَخلَد* (متوفی 212) و ابن‌کُناسه* (متوفی 207) در بغداد دانسته است.در توثیق و تضعیف حارث اختلاف هست. علی‌بن عمر دارقطنی* و ابواسحاق حربی* (رجوع کنید به خطیب بغدادی، ج 9، ص 115) و ابن‌حِبّان (همانجا) او را ثقه، راستگو و روایاتش را درخور اعتماد خوانده‌اند (قس ابن‌حزم، ج 2، ص 195، ج 11، ص 53 که او را تضعیف کرده است).بسیاری از حارث روایت کرده‌اند، از جمله ابن ابی‌الدنیا*، ابوجعفر محمدبن جریر طبری*، و ابوبکر محمدبن عبداللّه شافعی (خطیب بغدادی، ج 9، ص 114). ابن‌جزری (ج 1، ص 201) او را در زمره راویان قرائت قرآن از محمدبن سعد کاتبِ واقدی* آورده و ابوبکربن مجاهد نیز قرائت حارث را روایت کرده است. حارث‌بن محمد در شب عرفه سال 282 درگذشت (خطیب بغدادی، ج 9، ص 115).وی صاحب مُسند بوده که ذهبی (ج 6، ص 732) آن را اثری مفصّل توصیف کرده و گفته اجزائی از آن را با سندِ متصل سماع کرده است. این کتاب تا قرن نهم در دسترس بوده است (رجوع کنید به هیثمی، ص 17؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج 1، ص 4). هیثمی زوائد آن مسند، یعنی آنچه در صحاح سته نبوده، را به ترتیب ابواب فقهی در بغیةالباحث عن زوائد مسندالحارث گرد آورده است. همچنین ابن‌حجر عسقلانی در المطالب العالیة بزوائد المسانید الثمانیة (همانجا) و بوصیری در اتحاف الخِیرةِالمَهَرَة بزوائد المسانید العشرة (ج 1، ص 33) از آن بهره گرفته‌اند.جزء حدیثی برگرفته از مسند او به روایت ابوبکر احمدبن یوسف‌بن خلّاد (متوفی 359) از حارث‌بن محمد، در پانزده برگ در کتابخانه ظاهریه دمشق، مجموعه 3791 (برگهای 183ـ197) با عنوان مسندالمشایخ عن رسول‌اللّه (ص) باقی مانده است (سوّاس، ص 278). احادیث عالی‌السند مسند حارث‌بن محمد نیز با عنوان أحادیث عوالی المستخرجة من مسند الحارث‌بن أبی أسامة به روایت ابونعیم احمدبن عبداللّه اصفهانی (متوفی 430) در ضمن مجموعه 3837 کتابخانه ظاهریه دمشق (برگهای 211ـ215) موجود است (همان، ص 535ـ536).از دیگر آثار او، جزء حدیثی از روایات ابوالحسن علی‌بن عاصم‌بن صُهیب قرشی (متوفی 201) است که در شش برگ در کتابخانه ظاهریه دمشق، مجموعه 3768 (برگهای 151ـ156)، به خط و سماع موفق‌الدین‌بن قدامه مقدسی با عنوان حدیث علی‌بن عاصم عن شیوخه، نگهداری می‌شود (رجوع کنید به همان، ص 163). همچنین ابوعبداللّه محمدبن عبدوس جهشیاری در کتاب الوزراء و الکتّاب (ص 136، 241) از کتاب‌الخلفاء او مطالبی نقل کرده است.منابع : ابن‌جزری، غایةالنهایة فی طبقات‌القرّاء، چاپ برگشترسر، قاهره ]بی‌تا.[؛ ابن‌حِبّان، کتاب الثقات، حیدرآباد، دکن 1393ـ1403/ 1973ـ1983، چاپ افست بیروت ]بی‌تا.[؛ ابن‌حجر عسقلانی، المطالب العالیة بزوائد المسانیدالثمانیة، چاپ حبیب‌الرحمان اعظیمی، بیروت 1407/1987؛ ابن‌حزم، المحلّی، چاپ احمد محمدشاکر، بیروت : دارالفکر، ]بی‌تا.[؛ احمدبن ابی‌بکر بوصیری، اتحاف الخیرةالمهرة بزوائد المسانید العشرة، چاپ عادل‌بن سعد و سیدبن محمود، ریاض 1419/1998؛ محمدبن عبدوس جهشیاری، کتاب الوزراء و الکتّاب، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، قاهره 1357/1938؛ خطیب بغدادی؛ خلیل‌بن عبداللّه خلیلی قزوینی، کتاب الارشاد فی معرفة علماء الحدیث، چاپ محمد سعیدبن عمر ادریس، ریاض 1409/1989؛ محمدبن احمد ذهبی، تاریخ‌الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ بشار عواد معروف، بیروت 1424/2003؛ سمعانی؛ یاسین محمد سوّاس، فهرس مجامیع المدرسة العُمریة فی‌دارالکتب الظاهریة بدمشق، کویت 1408/1987؛ علی‌بن ابوبکر هیثمی، بغیة الباحث عن زوائد مسندالحارث، چاپ مسعد عبدالحمید محمد سعدنی، ]قاهره، بی‌تا.[.