حادره

حادِره، لقب قُطْبَة بن أَوس، شاعر کم‌گوی جاهلی. ازتاریخ تولد و مرگ و از زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست. بنابه نقل سزگین (ج 2، جزء2، ص 186)، حادره تا اوایل قرن اول هجری می‌زیسته است. وی به قبیله غطفان*، از قبایل کوفی، منتسب است (ابوالفرج اصفهانی، ج 3، ص 270؛ بروکلمان، ج 1، ص 110). در برخی منابع، نام او قطبةبن مِحْصَن ذکر شده است (رجوع کنید به ابن‌کلبی، ج 2، ص 124؛ ابن‌سلام جمحی، ص 143؛ ابن فضل‌اللّه عمری، سفر14، ص 108).در مشاجره‌ای بین او و زبّان‌بن سیار فزاری (شاعر جاهلی، متوفی 10)، وی حادره، به معنای درشت اندام و ناموزون، لقب گرفت (رجوع کنید به ابوالفرج اصفهانی، ج 3، ص 270ـ271؛ خطیب تبریزی، ج 1، ص 209ـ210). ابن‌کلبی (همانجا) این هجو را به مُزَرَّدبن ضرار (شاعر جاهلی، متوفی 10) نسبت داده است. بنابر تصغیر، او را حُوَیدَرَه نیز نامیده‌اند (رجوع کنید به ابن‌سلام جمحی، ص 143، 155؛ ابوالفرج اصفهانی، ج 3، ص 270).اهمیت حادره در اشعار باقی‌مانده از او، به روایت ابوسعید سُکَّری (متوفی 275) و ابوعبداللّه محمدبن عباس یزیدی (متوفی 310)، است که تا قبل از اواخر قرن سوم جمع‌آوری شده است (رجوع کنید به ابن‌ندیم، ص 178ـ179؛ بروکلمان، همانجا؛ سزگین، ج 2، جزء2، ص 186ـ187؛ بلاشر ، ج 2، ص 268). ابن‌سلام جمحی (ص 143، 155ـ156)، با ذکر چهار بیت از اشعار حادره، او را در طبقه نهم شاعران بزرگ جاهلی آورده است. ابوالفرج اصفهانی (ج 3، ص 271ـ275) چند بیتی از هجویات حادره و همچنین ابیاتی را که به مناسبت جنگ بنی‌عامر و یوم‌الکفافة (از جنگهای دوران جاهلی) سروده، آورده است.سروده‌های حادره از چنان اهمیتی برخوردار بود که حسّان‌بن ثابت* (متوفی 54) آن را در جمع می‌خواند (ابوالفرج اصفهانی، ج 3، ص 271) و مُفَضَّل ضَبّی* (متوفی 168) قصیده‌ای از او را در مُفَضَّلِیات* خود (ص 43ـ48) آورده است (نیز رجوع کنید به خطیب تبریزی، ج 1، ص 210ـ241). این قصیده با نسیب و تغزل شروع شده و همچون قصاید عرب جاهلی به بیان مفاخره و شرح جنگهای قبیله‌ای پرداخته و هم‌پیمانی آنها را متذکر شده است و شاعر، همانند اسلاف خود، شراب و ناقه و سفرهای سخت بیابانی را به تصویر کشیده که در نوع خود بی‌نظیر است (مفضل ضبّی، ص 43، پانویس؛ سزگین، ج2، جزء2، ص185).دیوان حادره به خط ابن‌بَوّاب (متوفی 423)، خطاط مشهور بغدادی، به نگارش درآمد و از آن پس مورد توجه خطاطان، صحافان و تذهیب‌کاران قرار گرفت (ابن‌فضل‌اللّه عمری، همانجا). نسخه‌های خطی دیوان حادره در کتابخانه‌های معتبری چون کتابخانه دانشگاه لیدن، کتابخانه دانشگاه کیمبریج، کتابخانه ملی فرانسه، و کتابخانه دولتی برلین موجود است. نسخه خطی موجود در کتابخانه دولتی برلین به خط یاقوت مستعصمی (متوفی 689) است (رجوع کنید به بروکلمان، همانجا؛ سزگین، ج 2، جزء2، ص 186ـ187). دیوان حادره، با شرح و تعلیقات محمدبن عباس یزیدی و ترجمه لاتینی آن، در 1274/ 1858 در لیدن به چاپ رسید (سرکیس، ج 1، ستون 735؛ بروکلمان، همانجا).منابع : ابن‌سلام جمحی، طبقات فحول الشعراء، چاپ محمود محمدشاکر، ]قاهره 1952[؛ ابن‌فضل‌اللّه عمری، مسالک الابصار فی ممالک الامصار، سفر14، چاپ عکسی از نسخه خطی کتابخانه بریتانیا، ش 9589. Add، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت 1408/1988؛ ابن‌کلبی، جمهرة النَّسب لابن الکلبی، ج 2، چاپ محمود فردوس‌العظم، دمشق ]بی‌تا.[؛ ابن‌ندیم (تهران)؛ ابوالفرج اصفهانی؛ کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج 1، نقله الی العربیة عبدالحلیم نجار، قاهره 1974؛ یحیی‌بن علی خطیب تبریزی، شرح اختیارات المُفَضَّل، چاپ فخرالدین قباوه، بیروت 1407/1987؛ یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة، قاهره 1346/1928، چاپ افست قم 1410؛ فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، ج 2، جزء2، نقله الی العربیة محمود فهمی حجازی، ]ریاض[ 1403/1983؛ چاپ افست قم 1412؛ مُفَضَّل ضَبّی، المُفَضَّلیات، چاپ احمد محمد شاکر و عبدالسلام محمد هارون، قاهره [?1383/ 1963[؛Regis Blachere, Histoire de la litterature arabe, Paris 1952-1966.