داوودی محمدبن علی

داوودی، محمدبن علی، ملقب به شمس‌الدین، عالم مصری قرن دهم. دربارة تاریخ تولد و زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست. بیشترین آگاهی دربارة او، مطلب کوتاهی از غَزّی (ج 2، ص 71ـ72) است. داوودی شاگرد سیوطی* (متوفی 911) بود (← همان، ج 2، ص 71) و در انتهای نسخه طبقات المفسّرین سیوطی (ص 43) آمده که کاتب نسخه، داوودی بوده‌است. استاد دیگر وی، ابراهیم‌بن عَمروبن شعیب دَمیری (متوفی 923) است (← بدرالدین قرافی، ص 47؛ تنبکتی، ص 67). داوودی شافعی‌مذهب بوده و ذیلی بر طبقات‌الشافعیة سُبکی نیز نگاشته‌است؛ هرچند از مالکی بودن او نیز سخن رفته‌است (← غزّی، همانجا). وی شیخ اهل حدیث در زمان خود در مصر بود و جاراللّه‌بن فهد و بدرالدین غزّی او را ستوده‌اند (همانجا؛ ابن‌عماد، ج 8 ، ص 264). غزّی تاریخ وفات داوودی را به نقل نوشته‌ای بر مجلدی از کتاب داوودی در شرح اصول، 18 شوال 945 ذکر کرده و از دفن او در مقبرة فیروز، خارج باب‌النصر، در قاهره خبر داده‌است. اما ابن‌طولون در وقایع 947 آورده که در 18 ربیع‌الآخر آن سال در مسجد دمشق، غیابی بر داوودی نماز گزارده‌است. در گزارش دیگری، سال وفات داوودی 946 ذکر شده‌است (← غزّی، ج 2، ص 71ـ72).مهم‌ترین اثر داوودی کتاب طبقات‌المفسّرین است. پیش از او سیوطی کتابی با همین عنوان در دست تألیف داشته که آن را به پایان نرسانده و مُسَوَّده آن باقی بوده و داوودی آن را پاکنویس کرده‌است (← سیوطی، همانجا؛ حاجی‌خلیفه، ج 2، ستون 1107). سیوطی در کتاب خود نام 136 مفسر را آورده که داوودی آن را به 704 تن رسانده‌است. کتاب سیوطی از منابع مهم داوودی در تألیف کتابش بوده و در مواردی در شرح احوال افراد، فقط گفته‌های سیوطی را آورده (برای نمونه ← داوودی، ج 1، ص 5، 15ـ16؛ نیز ← سیوطی، ص 3) و در مواردی مطالبی بر آنها افزوده‌است (برای نمونه ← داوودی، ج 1، ص 56ـ57، 66ـ67؛ نیز ← سیوطی، ص 5). ترتیب کتاب طبقات‌المفسّرین براساس حروف الفباست. داوودی (ج 2، ص 386) فهرستی از کتابهایی که در تألیف طبقات‌المفسّرین از آنها بهره برده، ذکر کرده‌است. مهم‌ترین اثر غیرموجود از میان این آثار، کتاب السیاق تألیف عبدالغافربن اسماعیل فارسی (متوفی 529) است (← همان، ج 2، ص 32، 50).داوودی در طبقات‌المفسّرین، علاوه بر مفسران اهل سنّت، به مفسران مذاهب دیگر چون شیعیان نیز پرداخته‌است (برای نمونه ← ج 1، ص 72، 392، ج 2، ص 33، 122)، برخلاف سیوطی که فقط شرح احوال مفسران اهل سنّت را آورده‌است. داوودی، طبقات‌المفسّرین را در 941 به پایان رساند (داوودی، ج 2، ص 386). حاجی‌خلیفه (همانجا) آن را بهترین نوشته در این موضوع دانسته‌است. بروکلمان (ج 2، ص 372، )ذیل(، ج 2، ص 401) نسخه‌های خطی موجود این کتاب را معرفی کردهاست.اثر دیگر داوودی، ذیلی بر طبقات‌الشافعیة تاج‌الدین سُبْکی (متوفی 771) است. به گفتة ابن‌طولون، داوودی برای تهیه این کتاب، زندگینامه عده‌ای را از او درخواست کرده بود (← غزّی، ج 2، ص 71). وی کتابی نیز در شرح‌حال سیوطی نگاشته‌است (همانجا). جفری (د. اسلام، چاپ دوم، ذیل «سیوطی») نام این کتاب را ترجمة‌السیوطی ثبت کرده‌است. داوودی ذیلی نیز بر کتاب لبُ اللباب فی‌الانساب سیوطی نوشته‌است (بغدادی، ج 2، ستون 237). بروکلمان ()ذیل(، ج 1، ص 741) کتاب الاِتحاف بتمییز ماتَبِعَ فیه البیضاوی صاحب‌الکشاف را متعلق به داوودی ذکر کرده، اما حاجی‌خلیفه (ج 1، ستون 193) آن را اثر محمدبن یوسف صالحی شامی* (متوفی 942) دانسته‌است. همچنین در نسخة خطی معرفی شده از الاتحاف در کتابخانه کوپریلی، مؤلف کتاب محمدبن یوسف شامی ذکر شده‌است (← ششن و همکاران، ج 3، ص 11).منابع:ابن‌عماد؛ محمدبن یحیی بدرالدین قرافی، توشیح‌الدیباج و حلیة‌الابتهاج، چاپ احمد شتیوی، بیروت 1403/1983؛ اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین، ج 2، در حاجی‌خلیفه، ج 6؛ احمدبابابن احمد تنبکتی، نیل‌الابتهاج بتطریزالدیباج، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامه، طرابلس 1398/1989؛ حاجی‌خلیفه؛ محمدبن علی داوودی، طبقات‌المفسّرین، بیروت 1403/1983؛ عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، کتاب طبقات‌المفسّرین، چاپ مورسینگ، لیدن 1839، چاپ افست تهران 1960؛ رمضان ششن، جواد ایزگی، و جمیل آقپنار، فهرس مخطوطات مکتبة کوپریلی، استانبول 1406/1986؛ نجم‌الدین محمدبن محمد غزّی، الکواکب السائرة باعیان المئة‌العاشرة، چاپ جبرائیل سلیمان جبور، بیروت 1979؛Carl Brokelmann, Geschichte der arabischen Litteratur, Leiden 1943-1949, Supplementband, 1937-1942; EI2, s.v. "Al-Suyutī" (by E. Geoffroy).