دانشگاه مطالعات عالی تونس ← دانشگاه

دانشگاه مطالعات عالی تونس ← دانشگاهNNNN دانشمند،اسماعیل‌حامی، مورخ، ادیب و اندیشمند معروف ترک، در قرن چهاردهم. او از نسل دانشمند غازی بنیان‌گذار خاندان دانشمندیه* بود. در 1307 (← د. ا. د. ترک، ذیل مادّه) یا 1317 (اصلان ، ص 370؛ ایشیق ، ذیل مادّه)، در مرزیفون، واقع در شهرستان آماسیه، به دنیا آمد. پدرش حاکم جبل غربی در طرابلس غرب (لیبی) بود. اسماعیل پس از گذراندن دورة متوسطه در شام، در 1330 از مکتب مُلکیه (مدرسة علوم سیاسی) در استانبول فارغ‌التحصیل شد (د.ا.د.ترک، همانجا). مدت کوتاهی در وزارت امور خارجه کار اداری کرد، اما چون این کار را موافق روحیة خود نیافت، از آن کناره گرفت. او از اوایل 1331 در مدرسة عالی علوم اقتصادی به تدریس تاریخ پرداخت. در سال بعد، در دارالفنون و مکتب ملکیه مشغول به کار شد. در محرّم 1333، مدیر مدرسة حقوق بغداد شد و تا جنگ جهانی اول که بغداد به اشغال درآمد، به کار خود ادامه داد ()دایرة‌المعارف ادیبان دنیای ترک( ، ذیل مادّه؛ اصلان، همانجا). سپس، به استانبول بازگشت و مقاله‌نویسی را برای روزنامه سیاسی ـ تجاری منبر، که طرفدار آتاتورک بود، آغاز کرد (د.ا.د. ترک، همانجا). مدیریت این روزنامه را راسم فرید برعهده داشت و بیش از پنجاه شماره از آن منتشر نشد (میدان لاروس ، ذیل «منبر»). بنابراین، دانشمند خود از اوایل جمادی‌الآخره 1337 به نشر روزنامه‌ای به نام مملکت پرداخت و مدیرمسئولی و سردبیری‌اش را به عهده گرفت. در این روزنامه، مقالات شورانگیزی در زمینه دفاع از استقلال و تبلیغ ملی‌گرایی چاپ می‌شد. به همین علت، در شوال همان سال توقیف گردید و دانشمند به آناطولی گریخت (اصلان، همانجا؛ )دایرة‌المعارف جمهوریت( ، ج 3، ص 172). پس از آن، او به‌عنوان نمایندة استانبول در کنگره (همایش) سیواس که به منظور سازماندهی جنبش مقاومت ملی بر ضد اشغالگران، در8 تا 15 ذیحجه 1337 به رهبری مصطفی کمال‌پاشا تشکیل گردید (د.ا.د.ترک، ج 31، ص 314ـ315)، شرکت کرد و به منشیگری دیوان ریاست کنگره برگزیده شد (← تَوَت‌اوغلو ،ص 33، 76). وی همچنین در کنار وظایف دیگر، در سیواس سردبیری روزنامة اراده ملّیه را، که بعدها به حاکمیت ملّیه و اولوس تغییر نام داد، به عهده گرفت (اصلان، همانجا).دانشمند برخلاف مواضع استقلال‌خواهانه و ملی‌گرایانه خود، هم‌آوا با سه نمایندة دیگر استانبول در کنگره، از اندیشة قبول تحت‌الحمایگی امریکا، که مخالفان جدّی داشت، دفاع کرد (میدان لاروس، ج 11، ص 286؛ )دایرة‌المعارف جمهوریت(، همانجا). پس از پیروزی جنبش مقاومت ملی و تأسیس جمهوری، وی شغل رسمی نداشت و اوقات خود را به تحقیقات تاریخی و مقاله‌نویسی اختصاص داد. او در فروردین 1346/ آوریل 1967 درگذشت.دانشمند به زبانهای عربی، فارسی و فرانسه مسلط بود و با زبانهای آلمانی، لاتین و سومری آشنایی داشت. از وی بیش از سی جلد کتاب در زمینه‌های مختلف، به‌ویژه در تاریخ ترکان و اسلام مانده است ()دایرة‌المعارف ادیبان دنیای ترک(، همانجا؛ د. ا. د. ترک، ذیل مادّه). اهم آثارش عبارت‌اند از:1) )گاه‌شماری مشروح تاریخ عثمانی( که عمده‌ترین اثر دانشمند به شمار می‌رود و چاپ نخست آن در چهار جلد در 1326ـ 1334ش/ 1947ـ1955 و چاپ دومش در پنج جلد در 1350ـ1351ش/ 1971ـ1972 منتشر شد (د.ا.د.ترک، همانجا). این اثر دربردارندة گزارش موجز و گاه مفصّل رویدادهای تاریخ دولت عثمانی از آغاز تولد عثمان‌غازی (در 656)، بنیان‌گذار آن دولت، به ترتیب تاریخ وقوع، حتی‌الامکان با تعیین روز و ماه و سال هجری قمری و میلادی تا اخراج واپسین خلیفة عثمانی (سلطان عبدالمجید دوم) در رجب 1342/ مارس 1924 از ترکیه است (← دانشمند ، ج 1، ص 1، ج 4، ص 470). هر جلد دارای فهرستهای مکمل نام اشخاص و مکانها، فهرست تحلیلی رویدادها به ترتیب سال (هجری/ میلادی) و فهرست منابع است. جلدهای چهارگانه چاپ اول دارای جدولهای معرفی موجز صدراعظمها، شیخ‌الاسلامها، دریاسالاران (قپودانِپاشاها)، سردفترداران (باش‌دفتردارها) و رئیس‌الکُتّابها هم بودند (← لوند ، ج 1، ص 370، 373، 376، 378، 394) که همة آنها در چاپ بعدی به جلد پنجم انتقال داده شدند. نکتة جالب توجه در این جدولها کوشش مؤلف است برای تعیین قومیت رجال مذکور و ابراز بی‌اعتمادی و تردید در صمیمیت دوشیرمه*ها و حتی متهم کردن برخی از آنان به خیانت (← دانشمند، ج5، ص7، 106ـ110، 165ـ 171، 235ـ 242، 307ـ314، 357ـ360). چون در این اثر، با وجود ذکر حوادث تا پس از اعلان جمهوری (در 1302ش/ 1923)، نامی از آتاتورک نرفته بود، انتشار آن مباحثاتی را در ترکیه برانگیخت و حتی تعدادی از دانشجویان آن را به اعتراض سوزاندند (اصلان، ص 371). به نظر دانشمند ملتی که با گذشتة خود قطع ارتباط کند، هویت خود را از دست خواهد داد. بنابراین وی می‌کوشید تا ملت را از فراموش‌کردن سنن خود بازدارد. او انقلاب زبان و خط را فاجعه‌ای می‌دانست که دستاوردهای هزارساله در سایة اسلام را نابود کرده است (← همان، ص 374).2) )یکی بودن منشأ ترکان و هندواروپاییان( ، در دو جلد، که مؤلف کوشیده است ثابت کند ترکان دارای تبار آریایی‌اند. 3))ترکان و مسلمانی (تبار ترک چرا مسلمان شده است)( . 4))گاه‌شماری مشروح تاریخ اسلام( ، دربارة تاریخ پیش از اسلام در عربستان (← د.ا.د.ترک، همانجا) و اینکه ترکان اسلام را برای آنکه با دین سابقشان سازگاری داشت، داوطلبانه پذیرفتند (← اصلان، ص 374). 5) ) تمدن اسلامی منشأ تمدن غربی براساس منابع غربی(، 6)) سجایا و اخلاق کهن ترکان بنابر منابع غربی( ، 7)) دموکراسی کهن ترکان بنا بر منابع غربی( (همان، ص 373). 8)) تحیر دانش غرب در برابر قرآن کریم بنابر منابع غربی( ، که به افتراهای غربیان دربارة اسلام و قرآن، با استناد به منابع غربی پاسخ داده است. 9))ارزش انسانی و مدنی فتح استانبول( . 10))زندگی فاتح و تقویم فتح( ، در شرح زندگی سلطان محمد فاتح و فتح استانبول (د.ا.د.ترک، همانجا). 11)) مسائل ترک بودن( ، که چاپ سومش در 1385ش/ 2006 منتشر شد. در این کتاب مؤلف ضمن انتقاد از وجوه ملی‌گرایی موجود در ترکیه، از ترک‌گرایی اسلامی دفاع کرده و کوشیده است تا تعریف واحد و مشترکی از ملیت ترک به دست دهد.دانشمند غیر از انتشار آثار تاریخی، چند کتاب لغت ترکی ـ عثمانی ـ فرانسه تألیف کرده و نمایشنامه‌هایی هم از پیر کورنی و مولیر به ترکی ترجمه کردهاست. مجموعه‌ای از سروده‌هایش را نیز با نام ) اشعار رابعه خاتون( (←موتلوآی ، ص 307) با نام مستعار رابعه خاتون چاپ کرد، که باعث درگرفتن مباحثات دامنه‌داری دربارة هویتش شد (← د.ا.د.ترک، همانجا؛ )دایرة‌المعارف زبان و ادبیات ترکی( ، ذیل مادّه).منابع :Cumhur Aslan, "İsmail Hâmi Danişmend", in Modern Türkiye'de siyasî düşünce, vol. 5, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004; Cumhuriyet ansiklopedisi: 1923- 2000, ed. Hasan Ersel etal., İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,2003; İsmail Hami Danişmend, İzahlı Osmanl tarihi kronolojisi, İstanbul 1971-1972; İhsan Işık, Türkiye yazarlar ansiklopedisi, Ankara 2004; Agâh Sırrı Levend, Türk edebiyat tarihi, vol. 1, Ankara 1984; Meydan Larousse: büyük lûgat ve ansiklopedi, İstanbul: Meydan Yayınevi, 1990-1991; Rauf Mutluay, 50 yln Türk edebiyat, İstanbul 1973; Fethi Tevetoğlu, Milli Mücâdele yllarndaki kuruluşlar: Karakol Cemiyeti, Türkiye'de İngiliz Mühibleri Cemiyeti, Wilson Prensipleri Cemiyeti, Yeşilordu Cemiyeti, [Ankara] 1991; Türk dili ve edebiyat ansiklopedisi, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1976- 1998, s. v. "Danişmend, İsmail Hâmi" (by Ziya Bakırcıoğlu); Türk dünyasedebiyatÇlar ansiklopedisi, Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2002- , s.v. "Danişmend, İsmail Hâmi" (by G. Okutan); TDVİA, s.vv. "Danişmend, İsmail Hami" (by Cevdet KüÇük), "Mustafa Kemal Atatürk. I: Hayatı" (by şerafettin Turan).