حیدری بلند

حیدری، بُلَند، از پیش‌گامان شعر آزاد عرب. وی در 1305ش/1926 در بغداد، در خانواده معروف کردِ الحیدریه، متولد شد. خاندان حیدری در عراق به اصالت و علم معروف‌اند (میربصری، 1994ـ1999، ج 2، ص 579؛ جبرا، 1999، ص 138؛ نیز رجوع کنید به میربصری، 1991، ص 107). وی از 1312 تا 1319ش/ 1933 تا 1940 تحصیلات ابتدایی را در بغداد گذراند، سپس وارد دوره متوسطه شد، اما در 1323ش/ 1944 آن را نیمه‌کاره رها کرد (اعلام الادب‌العربی المعاصر، ج 1، ص 519) و چون به تحصیلات رسمی علاقه نداشت، به دانشگاه نرفت، اما خودساختگی و مطالعه مستمر وی باعث شد در جوانی از شاعران فرهیخته و برجسته عراق محسوب شود (رجوع کنید به جبرا، همانجا؛ )دایرة‌المعارف ادبیات عربی(، ذیل مادّه).پس از پایان جنگ جهانی دوم، در 1325ش/ 1946 حیدری و چندتن از شعرا و ادبای جوان بغداد، نظیر نزارسلیم و جوادسلیم* و عدنان رئوف، گروه جماعة‌الوقت الضائع را تشکیل دادند و مجله الوقت‌الضائع را نیز برای بیان دیدگاههای گروه خود منتشر کردند، اما فقط یک شماره از آن به چاپ رسید. اولین دفتر شعری حیدری، با نام خفقة‌الطین (تپش‌گل)، در 1325ش/1946 با نام همین جمعیت در بغداد منتشر شد. این گروه برای دیدار یکدیگر، کافه واق‌الواق را دایر کردند که محل تجمع هنرمندان و شاعران معاصر عراق برای بحث درباره هنر و ادبیات پیشرو بود. پس از مدتی، پلیس عراق، به سبب اینکه آنجا محل فعالیتِ هنرمندانِ چپ‌گرای عراق است، بدون دستگیری هیچ‌یک از اعضا، کافه را تعطیل کرد. با اینکه این گروه مدت کمی فعالیت کردند، اما جایگاه و نقش مهمی در سیر تجدد ادبی در عراق داشته‌اند (رجوع کنید به جبرا، 1999، ص 189، 191؛ استارکی، ص 84؛ ابراهیم خلیل علاف، 2009).حیدری به سبب مخالفت با حکومتِ سلطنتی و حکومت جمهوری که پس از سلطنت در عراق بر روی کار آمد (1342ـ 1355ش/ 1963ـ 1976)، بیروت را به عنوان تبعیدگاه اختیاری برگزید ()دایرة‌المعارف ادبیات عربی(، همانجا؛ بیدج، ص 75). در آنجا به کارهایی نظیر معلمی، روزنامه‌نگاری و مدیریت کتاب‌فروشی پرداخت.در 1353ش/ 1974 با عالیه ممدوح در انتشار مجله الفکرالمعاصر، و با آدونیس در راه‌اندازی و انتشار مجله مواقف همکاری کرد (حیدری، 1380ش، ص19ـ21؛ میربصری، 1994ـ1999، ج2، ص580؛ )دایرة‌المعارف ادبیات عربی(، همانجا). در 1355ش/ 1976 به بغداد بازگشت و تا 1359ش/ 1980 سردبیر مجله آفاق عربیة بود. در همین سال برای زندگی به لندن رفت و یک سال بعد مجله فنون عربیة را منتشر کرد که دوام چندانی نداشت. وی به کشورهای عربی، اروپایی، هند و کانادا سفر کرد و در بسیاری از اتحادیه‌های شاعران و نویسندگان عرب عضویت داشت و نیز عضو اتحادیه روزنامه‌نگاران انگلستان بود (اعلام الادب العربی المعاصر، ج 1، ص 519؛ )دایرة‌المعارف ادبیات عربی(، همانجا).حیدری در 1375ش/1996،هنگام عمل جراحی، در بیمارستان رویال لندن درگذشت و در قبرستانِ گیت آن شهر به خاک سپرده شد (فرزاد، ص 41؛ حیدری، پیشگفتار عبدالهی، ص 9).او در کنار بدرشاکر سیّاب*، نازک‌الملائکه* و عبدالوهاب بیاتی*، از پیش‌گامان شعر آزاد عرب محسوب می‌شود (حیدری، 1380ش، ص 14ـ15؛ استارکی، همانجا). وی از سویی به شدت تحتِ تأثیر شاعران لبنانی و شاعران مهجر (رجوع کنید به مهجر*، ادبیات)، خصوصآ الیاس ابوشبکه و ایلیا ابوماضی، بود زیرا شاعران لبنانی دهه بیست شمسی/ چهل میلادی بیش از دیگران، به خروج از قوانین و هنجارهای حاکم بر شکل و زبان شعر تمایل داشتند، و از سویی دیگر، مانند بسیاری از هم نسلان خود، تحتِ تأثیر و نفوذِ تی. اس. الیوت، شاعر و نظریه‌پرداز معروف، بود (جبرا، 1992، ص 93ـ94؛ میربصری، 1994ـ 1999، ج 2، ص 580؛ سلیمان، ص 175). حیدری با اولین دفتر شعرش، خفقة‌الطین مشهور شد. این دفتر در حال و هوایی رمانتیک سروده شده و نشان‌دهنده استعداد و قدرتِ شاعری اوست. دیگر دفترهای شعری او (رجوع کنید به ادامه مقاله) بیانگر رویکرد شاعر به واقع‌گرایی سوسیالیستی و اگزیستانسیالیستی است که گاه از خودبیگانگی عمیق اجتماعی و سیاسی او را نشان می‌دهد (عباس، ص 30؛ )دایرة‌المعارف ادبیات عربی(، همانجا؛ نیز رجوع کنید به بدوی، ص 209).زبانِ شعر حیدری ساده و روان است و با اینکه بسیاری از اشعارش، حاوی مفاهیمی انتزاعی‌اند و عواطفِ درونی شاعر را وصف می‌کنند، هیچگاه زبان دچار تعقید و پیچیدگی نمی‌شود، و این حاکی از تسلط او بر زبان است (جبرا، 1992؛ )دایره‌المعارف ادبیات عربی(، همانجاها). به نظر سلمی خضرا جیوسی (ج 2، ص 655)، زبانِ شعر حیدری، مانند آدونیس و خلیل حاوی*، جدّی و خشن و به دور از هرگونه روحِ طنز است. زبان شعری وی چنان موجز است که به آن «شیوه تلگرافی» گفته شده است (رجوع کنید به حیدری، 1380ش، ص 17؛ اعلام الادب‌العربی المعاصر، همانجا).از ویژگیهای برجسته شعر او وحدتِ موضوع، انسجام در محور عمودی شعر، صور خیالِ زنده و پویا و موسیقی بانشاط است (رجوع کنید به حیدری، 1380ش؛ )دایره‌المعارف ادبیات عربی(، همانجاها؛ نیز برای نمونه رجوع کنید به حیدری 1422، ص 213ـ215). سعدی یوسف، شاعر معروف عراقی، کوشیده است در موسیقی شعر از حیدری تقلید کند (رجوع کنید به ص 101). با این همه، به نظر نازک الملائکه (ص 30، 32)، ساختار برخی اشعار حیدری، خصوصاً پایان‌بندیهای آن، تصنعی است. اضطراب، نگاه حسرتبار به اوضاع سرزمینهای عربی، سرنوشت نامعلوم بشر، تنهایی، یأس و نومیدی از مضامین پرکاربرد شعر اوست (رجوع کنید به جیوسی، ج 2، ص 649؛ نیز رجوع کنید به حیدری، 1422، ص 213ـ 215، 219ـ221، 321، 323).با اینکه حیدری زاده و بزرگ شده شهر است، اما شهرگریزی از مضامین مهم شعر اوست؛ سروده‌های او تصویرگر اوج نفرت از شهر و تمدن صنعتی است. وی گریز از شهر را رهایی از دوزخ و بازگشت به فطرت پاک انسانی می‌داند (بیدج، ص 76؛ نیز رجوع کنید به حیدری، 1422، ص 275ـ278).حیدری در توصیف زشتی و تنهایی و ناامیدی بسیار بی‌پروا و صادق است و همین صداقت، شعر او را نزد ناقدان عرب دلپذیر کرده است (رجوع کنید به حیدری، 1422، ص 669؛ نیز رجوع کنید به همو، 1386ش، همانجا).وی سه مجموعه مقاله درباره هنر و شعر معاصر دارد و از 1325ش/ 1946 که دفتر خفقة‌الطین را در بغداد منتشر کرد تا 1369ش/ 1990 که دفتر ابواب الی‌البیت الضیّق را در لندن به چاپ رساند، مجموعآ ده دفتر شعر منتشر کرد که همه آنها در یک مجلد در 1371ش/1992 در کویت منتشر شده‌اند (برای اطلاع از نام دفترها و تاریخ و محل نشر آنها رجوع کنید به اعلام الادب العربی‌المعاصر، ص 52).منابع: ابراهیم خلیل علاف، «جماعة‌الوقت الضائع الادبیة 1946: فصل من تاریخ العراق‌الثقافی»، الجمعیة الدولیة للمترجمین و اللغویین العرب، 2009.Retrieved Sept. 30, 2009, from http:// www. wata.cc/ forums/ showthread.php?t= 46283;اعلام الادب‌العربی المعاصر: سیر و سیرذاتیة، چاپ رابرت کمبل، بیروت: الشرکة المتحدة للتوزیع، 1996؛ موسی بیدج، «شاعران عرب در سفر خاک و افلاک: محمدمهدی الجواهری، نزار قبّانی، بلندالحیدری»، شعر، سال 6، ش 22 (بهار 1377)؛ جبرا ابراهیم جبرا، شارع‌الامیرات، بیروت 1999؛ همو، معایشة النمرة و اوراق اخری، بیروت 1992؛ بلند حیدری، الاعمال الکاملة للشاعر بلندالحیدری، کویت 1422/2001؛ همو، گفت و گو در سه بُعد و سایر اشعار، انتخاب، ترجمه، تحقیق منیژه عبدالهی، شیراز 1386ش؛ همو، «گفت و گویی کوتاه با بلندالحیدری»، در نگاهی به خویش: گفت و گو با شاعران و نویسندگان معاصر عرب، ترجمه حسن حسینی و موسی بیدج، تهران: سروش، 1380ش؛ سعدی یوسف، «سعدی یوسف: شاعر تجربه‌گرا»، در همان؛ خالد سلیمان، فلسلطین و شعر معاصر عرب، ترجمه شهره باقری و عبدالحسین فرزاد، تهران 1376ش؛ احسان عباس، اتجاهات الشعرالعربی المعاصر، عَمّان 1421/2001؛ عبدالحسین فرزاد، «شاعر غمهای بغداد»، ادبیات معاصر، سال 1، ش 9 و 10 (دی و بهمن 1375)؛ میربصری، اعلام الادب فی العراق الحدیث، لندن 1994ـ1999؛ همو، اعلام الکرد، لندن 1991؛ نازک الملائکه، قضایا الشعرالمعاصر، بیروت 1962؛Muhammad Mustafa Badawi, A critical introduction to modern Arabic poetry, Cambridge 1975; Encyclopedia of Arabic literature, ed. Julie Scott Meisami and Paul Starkey, London 1998, s.v. "Al-Haydari, Buland" (by I. J. Boullate); SalmaKhadra Jayyusi, Trends and movements in modern Arabic poetry, Leiden 1977; Paul Starkey, Modern Arabic literature, Edinburg 2006.