حلی حسین

حلّی، حسین، فقیه بزرگ امامی قرن چهاردهم. او اصالتاً اهل عیفار (منطقه‌ای در عراق، در نزدیکی حلّه*) و از طایفه‌ای مشهور به طفیل بود. پدرش، علی‌بن حسین حلّی (متوفی 1344) عالمی پرهیزکار و از شاگردان محمد طه نجف، در جوانی حلّه را ترک کرد و در نجف سکنا گزید (رجوع کنید به آل‌محبوبه، ج 3، ص 283ـ284؛ آقابزرگ طهرانی، 1404، قسم 4، ص 1423ـ 1424).حسین در حدود 1309 در نجف به دنیا آمد. او پس از آموختن خواندن و نوشتن، به تحصیل علوم حوزوی روی آورد و پس از فراگرفتن دروس مقدماتی و میانی و عالی، به تحصیل در دوره خارج فقه و اصول پرداخت. مهم‌ترین و اصلی‌ترین استاد او در این مرحله میرزامحمدحسین نائینی* بود که حلّی دوره‌ای طولانی در جلسات درس وی حضور یافت و از شاگردان برجسته و نزدیک او بود. حلّی مدتی نیز در جلسات درس آقا ضیاءالدین عراقی* شرکت کرد (آل‌محبوبه، ج 3، ص 283؛ آقابزرگ طهرانی، 1404، قسم 2، ص 603؛ نیز رجوع کنید به طباطبائی‌حکیم، ج 3، ص 54).حلّی در فقه و اصول به رتبه بالایی رسید و مجتهد برجسته‌ای شد. او سالهای طولانی تدریس کرد و شاگردان بسیاری پرورش داد، از جمله علی‌بن اسداللّه غروی تبریزی، سیدعزالدین‌بن علی بحرالعلوم، سیدرضی‌بن محمدحسین شیرازی، جعفربن باقر آل‌محبوبه، سیدمحمدمهدی بجنوردی، سیدعبدالرسول جهرمی شیرازی، ابراهیم‌بن صفرعلی مشکینی، حسن سعید تهرانی، محمدتقی حکیم و محمدسعید حکیم. حلّی فردی دقیق، مسلط بر مبانی فقهی و اصولی گوناگون و خوش‌بیان بود و بسیار عمیق و محققانه و به شکل دسته‌بندی شده و منظم تدریس می‌کرد. او را پرهیزکار، خوش‌خلق و متواضع توصیف کرده و گفته‌اند که از ریاست و زعامت دوری می‌جست. حلّی در 1394/ 1353ش در نجف درگذشت (رجوع کنید به آل‌محبوبه، همانجا؛ آقابزرگ طهرانی، 1404، قسم 2، ص 603ـ604؛ امینی، 1413، ج 1، ص 442؛ نیز رجوع کنید به حکیم، ص 81، پانویس؛ طباطبائی‌حکیم، همانجا).حلّی چندین اثر در فقه و اصول تألیف کرده است. برخی آثار فقهی او که تعدادی از آنها درباره موضوعات جدید است، عبارت‌اند از: رسالة فی اخذ الاُجرة علی‌الواجبات، رسالة فی‌الحاق ولد الشبهة بالزواج الدائم، رسالة فی حکم بیع جِلد الضَبّ و طهارته و قبوله التذکیة، رسالة فی عمل اهل کلّ افق علی افقهم و حکم‌المسافر بالطائرة من بلاد الی اخری، رسالة فی معاملة الدینار بأزیَدَ مِنه و رسالة فی معاملة الیانَصیب و البیمة الشائعة فی هذا العَصْر. رسالة فی‌الوضع، رسالة فی قاعدة الفراش، و رسالة فی قاعدة مَنْ مَلَک از دیگر آثار اصولی و فقهی اوست. همچنین او اثری مبسوط در دو جلد با عنوان السؤال و الجواب، درباره موضوعات گوناگون از جمله تفسیر، فقه، اصول‌فقه، لغت و ادبیات تألیف کرده است. حلّی بر برخی آثار مهم نیز حاشیه نوشته است (آل‌محبوبه، ج 3، ص 283ـ284؛ نیز رجوع کنید به موسوعة طبقات الفقهاء، ج 14، قسم 1، ص 222ـ223).شماری از شاگردان حلّی تقریرات درسهای فقه و اصول او را تدوین کرده‌اند که مشهورترین آنها بُحُوث فقهیة، اثر عزالدین بحرالعلوم است. این اثر حاصل درسهای حلّی درباره برخی مسائل جدید فقهی، از جمله بیمه، بلیت بخت‌آزمایی، اوراق نقدی، عملیات بانکی، سرقفلی، احداث راهها و خیابانهای جدید، قاعده الزام و حقوق زوجیت و آثار وضعی آن است. مؤلف با بهره‌گیری از منابع جدید، نکاتی را به دروس حلّی افزوده و پاره‌ای از مباحث کتاب را با پرسش و استفتا از حلّی تألیف کرده است (رجوع کنید به بحرالعلوم، ص 11ـ12). این اثر نخستین‌بار در 1384/ 1343ش در نجف و پس از آن، بارها در عراق، لبنان و ایران چاپ شد. دلیل العروة‌الوثقی، اثر حسن سعید تهرانی، یکی‌دیگر از تقریرات دروس حلّی در مبحث طهارت است که بارها در عراق و ایران چاپ شده است (رجوع کنید به امینی، 1385، ص 170؛ عواد، ج 1، ص 343). بخش هشتم کتاب نموذج فی‌الفقه الجعفری (چاپ 1410/ 1368ش، قم)، اثر سیدعباس مدرسی یزدی هم به تقریرات درس حلّی در مبحث بیع اختصاص دارد.گفتنی است که حسین حلّی برادر بزرگ‌تری به نام حسن داشت که شاعر و فاضل بود و در 1337 در جوانی براثر بیماری درگذشت. از او دو اثر، کتاب فی علم‌الصرف و دیوان شعر، برجای مانده است (رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، 1404، قسم 1، ص 414ـ415؛ همو، 1403، ج 9، قسم 1، ص 241؛ حلّی، قسم 2، ص 202ـ203).منابع: محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت 1403/1983؛ همو، طبقات اعلام‌الشیعة: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، قسم 1ـ4، 1404؛ جعفربن باقر آل‌محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، بیروت 1406/1986؛ محمدهادی امینی، معجم‌المطبوعات النجفیة: منذ دخول الطباعة الی النجف حتی الآن، نجف 1385/1966؛ همو، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، ]نجف [1413/1992؛ عزالدین بحرالعلوم، بحوث فقهیة من محاضرات آیة‌اللّه العظمی الشیخ حسین الحلّی، بغداد 1410؛ محمدتقی حکیم، الاصول العامة للفقه المقارن، قم 1418/1997؛ یوسف حلّی، تاریخ‌الحلة، نجف 1385/1965، چاپ افست قم 1372ش؛ محمدسعید طباطبائی حکیم، المحکم فی اصول الفقه، قم 1414/1994؛ کورکیس عواد، معجم‌المؤلفین العراقیین فی القرنین التاسع عشر و العشرین، بغداد 1969؛ موسوعة طبقات الفقهاء، اشراف جعفر سبحانی، قم: مؤسسة الامام الصادق، 1418ـ1424.