جَنَدی، ابوعبداللّه محمدبن یوسف، فقیه شافعی و مورخ یمنی قرن هشتم. از زادگاه و زمان تولد وی اطلاعی در دست نیست. او به شهر جَنَد در یمن منسوب است. در این شهر که در شمال‌شرقی ثَعِز واقع است، نخستین مسجد یمن در سال هشتم هجری ساخته شد (یاقوت حموی؛ مقحفی، ذیل «الجند»). لقب جندی را بهاءالدین ذکر کرده‌اند. خانواده او اهل ظَفَر یمن بودند. گفته‌اند که وی بیشتر عمر خود را در زَبید * گذراند (جندی کندی، ج 1، مقدمه اکوع، ص 49ـ50). جندی خود (ج 1، ص 156، 478) از پدرش با نام یوسف‌بن یعقوب یاد کرده است (نیز رجوع کنید به همان، ج 1، همان مقدمه، ص 18؛ ایمن فؤادسید، ص 139؛ قس سخاوی، ص 287؛ د. اسلام ، چاپ دوم، ذیل مادّه، که او را یعقوب‌بن یوسف نامیده‌اند). جندی نزد استادانی چون ابوالحسن اصبحی و ابوالعباس احنف به کسب علم پرداخت (رجوع کنید به جندی کندی، ج 1، همان مقدمه، ص 52).گفته‌اند که او شاگردان بسیاری تربیت نمود، اما نام آنان در منابع نیامده است. جندی مدتی در مَوْزَع به امر قضا مشغول بود و پس از آن در عَدَن و زَبید به امور دیوانی پرداخت (رجوع کنید به همان مقدمه، ص 53؛ حبشی، ص 413). از تصریح وی به تاریخ درگذشت ابوبکربن احمدبن موسی‌بن عجیل (سال 730؛ خزرجی، ج 2، ص55 ـ 56)، می‌توان دریافت که جندی بعد از 730 درگذشته است. برخی مورخان (رجوع کنید به حبشی؛ د. اسلام ، همانجاها) نیز سال وفات او را 732 ذکر کرده‌اند (بنابراین سال 723 که در حاجی‌خلیفه، ج2، ستون 999 آمده، درست نیست).اثر مهم جندی، کتاب السُلوک فی طبقات العلماء و الملوک است (بروکلمان، ( ذیل )، ج 2، ص 236) که آن را به تشویق استادش، اصبحی، تألیف کرد. این کتاب از مهم‌ترین منابع در باره تاریخ دوره اسلامی یمن است و به نامهای دیگری، از جمله طبقات فقهاء الیمن (حبشی، همانجا)، تاریخ الجَنَدی و طبقات الجَنَدی نیز معروف است (ایمن فؤادسید، ص 140؛ د. ا. د. ترک ، ذیل مادّه). این اثر با شرح حال پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم آغاز شده است و سپس صحابه و تابعین و تابعان آنان ــ که در اصل یمنی بودند یا به یمن آمده بودند ــ معرفی شده‌اند (رجوع کنید به جندی کندی، ج 1، ص 69 به بعد). همچنین در آن به شرح‌حال قاضیان، عالمان، ادیبان، شاعران، حاکمان، وزیران و امیران یمنی پرداخته شده است (رجوع کنید به د. اسلام ؛ د. ا. د. ترک ، همانجاها). در باره سال پایان یافتن تألیف این کتاب اختلاف‌نظر وجود دارد؛ اما، باتوجه به برخی شرح‌حالهای مندرج در آن (از جمله رجوع کنید به ج 1، ص 422، ج 2، ص290)، به نظر می‌رسد گزارش منابعی که تاریخ 730 را ذکر کرده‌اند، درست باشد (رجوع کنید به حبشی؛ د.ا.د.ترک ، همانجاها).این کتاب از آثاری تأثیر پذیرفته است، از جمله از طبقات فقهاء الیمن اثر ابن‌سَمُره (جندی کندی، ج 1، ص 67ـ 68؛ سخاوی، ص 287)، تاریخ الصنعاء اثر احمدبن عبداللّه رازی صنعانی (سارتون، ج 1، ص 958)، تاریخ الصنعاء اثر اسحاق‌بن جریر صنعانی، المفید فی اخبار صنعاء و زَبید اثر عمر یمنی، و وفیات الاعیان اثر ابن‌خلّکان (جندی کندی؛ حاجی‌خلیفه، همانجاها). جندی در اثر خود، با تصحیح خطاهای برخی مورخان پیشین، نامهای قبایل و اماکن را به‌صورت صحیح ضبط کرده است. اما از این کتاب انتقاد هم شده است، زیرا در باره برخی اشخاص اطلاعات ناقص آورده و تاریخ ولادت و وفات اشخاص را ذکر نکرده است ( د.ا.د.ترک ، همانجا). با این همه، مورخانی چون خَزْرجی (متوفی 812)، حسین‌بن عبدالرحمان اَهْدَل (متوفی 855) و ابومخرمه این اثر را از منابع معتبر دانسته‌اند، تا آنجا که خزرجی کتاب طَراز اعلام الزَّمن فی طبقات اعیان الیمن و اهدل کتاب تُحفه‌الزَّمن بذکر سادات الیمن را بر اساس کتاب جندی نگاشته‌اند (ایمن فؤادسید؛ حبشی، همانجاها).در حدود 1309/1892 هنری کسلس‌کِی ، بخش شرح‌حال داعیان فاطمی و قرمطی یمنی کتاب جندی را به انگلیسی ترجمه کرد و آن را همراه با نکات و پانوشتهای مفصّل با عنوان یمن: تاریخِ ادوار میانی متقدم در لندن منتشر نمود (سرکیس، ج 2، ستون 1378؛ د. اسلام ، همانجا). حسن سلیمان محمود مقدمه و پانوشته‌های کِی را به عربی ترجمه و در 1336 ش/ 1957 در قاهره چاپ کرد (رجوع کنید به د.ا.د.ترک ، همانجا). محمدبن علی اکوع کتاب جندی را ویرایش کرد و در 1372 ش/ 1993 متن کامل و انتقادی آن را چاپ نمود.منابع: ایمن فؤاد سید، مصادر تاریخ الیمن فی العصر الاسلامی ، قاهره 1974؛ محمدبن یوسف جندی کندی، السلوک فی طبقات العلماء و الملوک ، چاپ محمدبن علی أکوع، صنعا، ج 1 ، 1414/1993، ج 2، 1416/1995؛ حاجی‌خلیفه؛ عبداللّه محمد حبشی، مصادر الفکرالعربی الاسلامی فی الیمن ، صنعا: مرکز الدراسات الیمنیه،[بی‌تا.]؛ علی‌بن حسن خزرجی، العقود اللؤلؤیه فی تاریخ الدوله الرسولیه ، ج 2، چاپ محمدبن علی اکوع، صنعا 1403/1983؛ محمدبن عبدالرحمان سخاوی، الاعلان بالتوبیخ لمن ذمّالتاریخ ، چاپ فرانتس روزنتال، بیروت[بی‌تا.]؛ یوسف‌الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیه و المعرّبه ، قاهره 1346/1928، چاپ افست قم 1410؛ ابراهیم احمد مقحفی، معجم‌البلدان و القبائل الیمنیه ، صنعا 1422/ 2002؛ یاقوت حموی؛Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , Leiden 1943-1949, Supplementband ,1937-1942; EI 2, s. v. “A l-Djanadi” (by C. L. Geddes); George Sarton, Introduction to the history of science , Malabar, Fla. 1975; TDVIA , “Cenedi, Muhammed b. Yusuf” (by Abdulkerim Ozaydin).
