بارْطین ، شهر و استانی به همین نام، در شمال ترکیه در منطقة غربی دریای سیاه. شهر بارطین در یازده کیلومتری جنوب شرقی، نقطة پیوستن رودخانة بارطین (پارتنیوس ) به دریای سیاه واقع شده و از سه جانب میان آب قرار گرفته است. به لحاظ شرایط خاص جغرافیایی و اتصال به مناطق اطراف خود و دیگر نواحی منطقه، از طریق رودخانة بارطین تا دریای سیاه، یگانه بندر رودخانه‌ای ترکیه است. شهر با دو راه که از کوههای ساحلی دریای سیاه می‌گذرند، به راه استانبول-آنکارا می‌پیوندد و از راهی در سمت مشرق به نقطة مرزی سارپ متصل می‌شود.به قولی، در سده‌های میانه، در محل بارطین شهر پارتنیا قرار داشت که تابع ناحیة تاریخی آماصره بود و همراه آن دست به دست می‌شد. در زمان حتّیان، کناره‌های دریای سیاه در تصرف قوم کاشکا (کاسکا) بود و اهالی ایونی در سدة هفتم ق‌م در محل امروزی آماصره مستعمرات تجاری تشکیل داده بودند. هومر از کاخهای باشکوه پافلاگونیا در اطراف رودخانة پارتنیوس سخن می‌گوید و گزنفون، در قرن ششم ق‌م، به عبور ایرانیان از تنگة بارطین در جنگ با لیدیا اشاره می‌کند. پادشاه برغمه نیز در 279 ق‌م حوالی بارطین را، که در قلمرو او بود، به پادشاهی پونتوس تسلیم کرد و رودخانة بارطین مرز غربی این پادشاهی تعیین شد. این ناحیه در 70 ق‌م به تصرف روم درآمد و در 395 میلادی سهم امپراتوری روم شرقی شد. در قرن هشتم حملات مسلمانان و در قرن یازدهم، یورشهای ترکمانان تا این نواحی هم رسید. بارطین پیش از آماصره، احتمالاً در 795 در عهد ایلدرم بایزید * ، به سرزمینهای ترک ملحق شد و پس از 805، مدتی به دست امرای اسفندیاری افتاد، اما بعد از فتح آماصره، در زمان سلطان محمد فاتح * ، به خاک عثمانی پیوست.در سازمان کشوری عثمانی، بارطین جزو سنجق بولی (رجوع کنید به بُلو * )، از توابع ایالت آناطولی، به شمار می‌رفت و از اواخر قرن یازدهم، که سنجق بولی منحل شد، تا 1226، سال تشکیل مجدد سنجق بولی، به صورت فرمانداری اداره می‌شد. به نوشتة اولیاچلبی در بارطین و دهانة رودخانة آن کشتیهای بادبانی می‌ساختند و از آنجا بعضی کالاها، از جمله اَلوار، به استانبول و دیگر نقاط می فرستادند. اولوسلی ابراهیم حمدی در کتاب اطلس خود، از صنعت کشتی سازی و تجارت در بارطین و همچنین از کاروانسرایی که ابراهیم افندی، مفتی اولوس، بنا کرده و مسجدی که ابراهیم پاشا، حاکم بوسنی، ساخته و از برج ساعت آن سخن می‌گوید (سقااوغلی، ص 102-105). در دفاتر بحریة سال 1115، بارطین جزو مناطقی است که دستور داده شده بود در آنها کشتی بسازند (اوزون چارشیلی، ص 447)، لذا کشتیهای جنگی کوروت رزمناوهایی با یک ردیف توپ در این شهر ساخته می‌شد.با گسترش محله‌های بارطین، مساجد بسیاری نیز در آن دایر شد و بارطین به صورت مرکز قضایی (شهرستانی) در سنجق (استان) بولی درآمد و در 1293 دارای سازمان شهرداری شد و سفرهای منظم دریایی میان آن و استانبول آغاز شد. تا اوایل قرن چهاردهم، مهمترین اقلام تجاری اطراف بارطین اَلوار و تخم‌مرغ بود که با کشتی به نواحی مختلف، ازجمله کشورهای اروپایی صادر می‌شد. کویینه در 1312، جمعیت آن را 677 ، 8 تن ذکر کرده که تنها 373 تن از آنان، غیر مسلمان بودند، و به چهار مدرسه در قضای بارطین اشاره کرده است.بارطین در 1339 به فرمانداری زونقولداق پیوست و در 1343 که زونقولداق به صورت استان درآمد، به صورت شهرستانی در همین استان باقی ماند. به سال 1306ش/1927، جمعیت آن بالغ بر 681 ، 8 نفر بود و در 1339ش/1960 به 506 ، 11 تن رسید. نخستین کارخانه‌های چوب بری بارطین در فاصلة 1301-1307 دایر شد و صنعت کشتی سازی که تا 1332 به تولید کشتیهای بادبانی اختصاص داشت، به ساخت بدنة کشتی موتوری پرداخت. با احداث کارگاههای جدید تخته سه‌لایی، اَلوار، آجر و سیمان سازی و همچنین با بهره‌مندی از صنایع کاغذسازی، که در افزایش جمعیت شهر نقش مهمی داشت، بارطین به صورت بندری پیشرفته درآمد و در 1369 ش/ 1990، جمعیت آن به 142 ، 30 تن رسید، و صادرات آن به کشورهای آسیایی و اروپایی ادامه یافت. این شهر در مرداد 1370/اوت 1991، مرکز استان نونهادی شد.استانی که بارطین مرکز آن است، با استانهای زونقولداق و قسطمونی * همسایه است. این استان با وسعت 140 ، 2 کیلومتر مربع، کوچکترین استان ترکیه به شمار می‌آید که در محدودة آن 295 روستا وجود دارد. طبق سرشماری 1369ش/1990، جمعیت آن 834 ، 205 نفر و تراکم جمعیتش 97 نفر بوده است. بنا به آمار 1370ش/1991 وزارت امور شرعی (دیانت)، در استان بارطین جمعاً 551 مسجد وجود دارد که بیست باب آن در مرکز آن واقع است.منابع: محمد ظلی‌بن درویش اولیا چلبی، اولیا چلبی سیاحتنامه سی ، ج 2، چاپ احمد جودت، استانبول 1314، ص 71؛ شمس‌الدین سامی، قاموس‌الاعلام ، چاپ مهران، استانبول 1306-1316/1889-1898، ذیل «بارطین»؛ احمد لطفی، تاریخ ، استانبول 1290-1328، ج1، ص 54؛Erkan Ascâ log § lu, Bart i n , Ankara 1984; idem, I ktisadi ve Sosyal Yonleriyle Bart i n , Istanbul 1970; Vital Cuinet, La Turquie d'Asie , Paris 1892, IV, 404, 517; I smail Hami Dani í mend, Osmanl â Tarihi Kronolojisi, Istanbul, I, 118 220-291; Ali Din µ ol, "Hititler", Anadolu Uygarl i klar i Ansiklopedisi , Istanbul 1982, I, 19; Semavi Eyice, Kucuk Amasra Tarihi ve Eski Eserleri K i lavuzu , Ankara 1965, II, 13, 16, 18, 27, 29, 54, 55; Ali I hsan Gen µ er, Bahriye'de Yap i lan Islahat Hareketleri ve Bahriye Nezaretinin Kurulu í u (1789-1867) , Istanbul 1985, 54, 100, 106; Cengiz Orhonlu, "XVIII. Yuzy â lda Osmanl â larda Cog § rafya ve Bart â nl â I brahim Hamdi'nin Atlas' â ", TD , no. 19 (1964), 115-140; Necdet Sakaog § lu, Amasra'n inUc Bin Y i l i , Istanbul 1987, 107-108, 124, 128, 144; Kemal Samanc â og § lu, Bart i n Belediyesi ve Tarih µ esi , Bart â n 1954; Ali Sevim, Anadolu'nun Fethi, Ankara 1988 , 83; I smail Hakk â Uzuncars ili , Merkez Bahriye, 1984, 450, 452, 506; Xnophon, Anabase , tr. pierre Chambry, Paris 1933, 183, 205; Talat Mumtaz Yaman, "Cihannuma'n â n I la ª veli Bir Nushasi, Ulku Halkevleri ve Halkodalar i Dergisi , XV, Ankara 1940, 219.
