ژوب[۱] ، نام رود، منطقه اى باستانى و شهرستانى در شمال شرقى ايالت بلوچستان پاكستان. ژوب در پشتو به معناى جارى شدن آب است (>مجموعه فرهنگ جغرافيايى منطقه بلوچستان<[۲] ، ج ۱، ص ۱؛ >«نماى توسعه مناطق»<[۳] ، ص ۳). رود ژوب با طول حدود ۴۱۰ كيلومتر، از مهم ترين رودهاى شهرستان ژوب است. اين رود از كوههاى كان مترزئى (كان مهترزئى)[۴] سرچشمه مى گيرد و به رودخانه گومل[۵] مى ريزد ( ← >اطلس جامع جهان تايمز<[۶] ، نقشه ۳۳؛ >«نماى توسعه مناطق»<، همانجا). ژوب از مناطق باستانى بلوچستان است. درباره تاريخ و نيز چگونگى ورود اسلام به اين منطقه اطلاعى دقيق در دست نيست. در سده هاى نخست اسلامى، افغانان جزو ساكنان اين منطقه بودند و در جريان حملات چنگيزخان (حك : ۶۰۲ـ۶۲۴)، ژوب و بخشهايى از بلوچستان به تصرف مغولان درآمد ( ← >مجموعه فرهنگ جغرافيايى منطقه بلوچستان<، ج ۱، ص ۲۸ـ۲۹). در دوره بابُريان (حك : ۹۳۲ـ۱۲۷۴)، اقوام پشتون* به اطراف كوه سليمان در مشرق ژوب مهاجرت كردند و ظاهرآ از همين دوره، كشاورزى و تجارت در اين منطقه را رونق دادند ( ← شيرمحمدخان، ص ۶۱ـ۶۳؛ نعمت اللّه بن حبيب اللّه، ج ۲، ص۵۹۰، ۶۰۴؛ نيز ← د.اسلام، چاپ دوم، ذيل مادّه). از دوره احمدشاه دُرّانى (حك : ۱۱۶۰ـ۱۱۸۶)، ژوب بخشى از قلمرو درّانيان* و سپس بارَكزايى*ها بود. در اوايل قرن سيزدهم/ نوزدهم، انگليسيها به اين منطقه حمله كردند (>مجموعه فرهنگ جغرافيايى منطقه بلوچستان<، ج ۱، ص ۲۹؛ د.اسلام، همانجا). در ۱۲۹۷/۱۸۸۰ و ۱۳۰۷/ ۱۸۹۰، انگليسيها به سبب اهميت بلوچستان، به ويژه گذرگاه گومل، به اين منطقه بيشتر توجه كردند و افسر انگليسى، رابرت سندمن[۷] ، قلعه اى نظامى در اين منطقه ساخت كه به شهر فورت سندمن[۸] (ژوب كنونى) مشهور شد. درنهايت، حكومت افغانستان در ۱۳۰۷/۱۸۹۰ رسمآ ژوب را به انگليسيها واگذار كرد (>مجموعه فرهنگ جغرافيايى منطقه بلوچستان<، ج ۱، ص ۴۱ـ۴۳، ۵۴؛ د. اسلام، همانجا). در دوره انگليسيها، ژوب به عنوان مركز ادارى بلوچستان انتخاب شد و چند تحصيل (بخش) جديد به آن ملحق گرديد (>مجموعه فرهنگ جغرافيايى منطقه بلوچستان<، ج ۱، ص ۴۶). در سده هاى سيزدهم و چهاردهم، كشاورزى و تاحدى اقتصاد در ژوب رونق داشت. در دهه ۱۳۶۰ش، جمعيت ژوب حدود ۶۴۷،۳۶۱ تن بود (الفينستون[۹] ، ج ۲، ص ۱۶۶؛ د. اسلام، همانجا). امروزه، شهرستان ژوب از مناطق سوق الجيشى پاكستان است و از شمال به افغانستان، از مشرق به موسى خيل[۱۰] ، از جنوب به لورالائى[۱۱] و از مغرب به قلعه سيف اللّه[۱۲] و شيرانى[۱۳] محدود است ( ← >اطلس جامع جهان تايمز<، نقشه ۳۳؛ >«نماى توسعه مناطق»<، ص ۳). شهرستان ژوب با جاده هاى آسفالت و راه آهن به كويته*/كوئنه[۱۴] ) و قلعه سيف اللّه متصل شده و داراى فرودگاه است (>«نماى توسعه مناطق»<، ص ۵۵). ژوب، پس از كويته، دومين شهرستان كهن در ايالت بلوچستانِ پاكستان است. اين شهرستان از دو تحصيل به نامهاى كاكر خراسان[۱۵] و ژوب (به مركزيت شهر ژوب) تشكيل شده است (همان، ص ۳، ۱۳). جمعيت شهرستان ژوب در ۱۳۸۹ش/ ۲۰۱۰ حدود ۰۰۰،۲۴۰ تن تخمين زده شده است، كه ۲۳% آن شهرنشين و بقيه در روستاها ساكن بودند. طوايف گوناگون مانند مندوخيل[۱۶] ، كاكر، شيرانى، هريپات[۱۷] ، بابر[۱۸] ، خوستى[۱۹] و سادات (اهل تسنن) در شهرستان ژوب سكونت دارند. بيشتر جمعيت اين شهرستان سنّى و گروهى معدود شيعه اند (همان، ص ۷، ۱۱). آب وهواى شهرستان ژوب در تابستان مناسب و دلپذير، در زمستان بسيار سرد و در پاييز خشك است. باران نيز اغلب در تابستان مى بارد. در مناطق مرتفع و تپه ها نيز، در زمستان كولاك مى شود و برف مى بارد (همان، ص ۴). شغل اصلى مردم كشاورزى است و گندم، جو، ذرت و ماش مهم ترين محصولات ژوب اند ( ← همان، ص ۲۸ـ۳۳). شهرستان ژوب داراى مراكز و مدارس مختلف آموزشى براى مقاطع گوناگون تحصيلى است، اما دانشگاه ندارد. چند مدرسه دينى نيز در اين شهرستان فعال اند كه اغلب براى افرادى ايجاد شده اند كه توانايى مالى تحصيل در ديگر مراكز آموزشى را ندارند (همان، ص ۷۸؛ >نماى بهداشت مناطق<[۲۰] ، ص ۸). چندين مقبره در شهرستان ژوب وجود دارند، كه به مشايخ صوفيه منسوب اند ( ← >«نماى توسعه مناطق»<، ص ۴).
منابع : شيرمحمدخان، تواريخ خورشيد جهان، چاپ سنگى پيشاور ۱۳۱۱؛ نعمت اللّه بن حبيب اللّه، تاريخ خان جهانى و مخزن افغانى، چاپ سيدمحمد امام الدين، داكا ۱۳۷۹ـ۱۳۸۲/۱۹۶۰ـ۱۹۶۲؛
Baluchistan district gazetteer series, vol. ۱: Zhob district, Bombay: Bombay Education Society’s Press, ۱۹۰۷; "District development profile: Zhob", prepared by Planning & Development Department, Government of Balochistan, Quetta in collaboration with Unicef, Balochistan. Gov. Pk, ۲۰۱۱. Retrieved Nov.۹, ۲۰۱۶, from balochistan.gov.pk/ District Profile/ DDP%۲۰ Final%۲۰ ۲۰۱۲/ Zhob/Zhob%۲۰book%۲۰final.pdf; District health profile: district Zhob, ۲۰۰۹, [prepared by United States Agency for International Development (USAID) in collaboration with PAIMAN], Islamabad: PAIMAN (Pakistan Initiative for Mothers and Newborns), ۲۰۰۹; Mountstuart Elphinstone, A n account of the kingdom of Caubul, Karachi ۱۹۷۲; EI۲. s.v. "_Z_h_o¦ b" (by Shah Mahmoud Hanifi); The Times comprehensive atlas of the world, London: Times Books, ۲۰۱۴.
/ محمد عباسى /
۱. Zhob ۲. Baluchistan district gazetteer series ۳. "District development profile" ۴. Kan Mehtarzai ۵. Gomal ۶. The Times comprehensive atlas of the world ۷. Robert Sandeman ۸. Fort Sandeman ۹. Elphinstone ۱۰. Musakhail ۱۱. Loralai ۱۲. Killa Saifullah ۱۳. Sherani ۱۴. Quetta ۱۵. Kakar Khurasan ۱۶. Mandokhel ۱۷. Haripath ۱۸. Babar ۱۹. Khosty ۲۰. District health profile