زُهّاد ثمانيه، عنوانى رجالى براى هشت تن از پارسايان قرن اول. عنوان «زهاد ثمانيه» را هم در منابع شيعه و هم در منابع اهل سنّت مى توان يافت. در ميان منابع شيعى، يگانه منبع رجالى كه اين عنوان در آن به كار رفته، اختيار معرفة الرجال كشّى (قرن چهارم) است كه روايتى را در اين باره از فضل بن شاذان نقل كرده (← ص ۹۷ـ۹۸)، و روايت وى در منابع رجالى بعدى شيعه نيز عينآ تكرار شده است (براى نمونه ← صاحب معالم، ص ۶۴۰؛ اردبيلى، ج ۱، ص ۱۱۰). كشّى (ص ۹۷) به نقل از فضل بن شاذان، ربيع بن خُثَيم*، هَرِم بن حيّان*، اويس قَرَنى*، عامربن عبدقيس، ابومسلم عبداللّه بن ثوب خولانى*، مسروق بن اجدع همدانى* و حسن بصرى* را هفت تن از آن هشت تن ياد كرده است. در متن موجود رجال كشّى از نفر هشتم ياد نشده است. اما در روايتى كه ابونُعَيْم اصفهانى (ج ۲، ص ۸۷) از علقمه نقل كرده است، نفر هشتم اسودبن يزيد* است. در برابر، تفرشى (ج ۱، ص ۲۵۲) هشتمين تن از زهاد ثمانيه را جريربن عبداللّه بَجَلى* دانسته است. افزون براين، سمعانى (ج ۴، ص ۲۴۵ـ۲۴۶) اويس قرنى را همان ابوعبداللّه عامربن عبداللّه بن عبدقيس تميمى عنبرى دانسته است كه اهل بصره و ساكن شام بود (نيز ← ابن عساكر، ج ۹، ص ۴۱۴، كه در آن اويس قرنى را با عنوان «ابن عامر» نيز شناسانده است). در اين ميان، محمدتقى مجلسى (ج ۸، ص ۲۷) به وجود فرد ديگرى با نام ربيع بن خثيم اشاره كرده و او را شخصى غير از ربيع بن خثيم كه از زهاد ثمانيه بوده، دانسته است. كشّى (ص ۹۷ـ۹۸) به نقل از فضل بن شاذان، چهار تن نخست را از ياران امام على عليه السلام و از زاهدان پرهيزكار دانسته و ستوده، اما سه تن ديگر را نكوهيده است. بنابر نقل كشّى (همانجا)، ابومسلم شخصى گناهكار، رياكار، دشمن امام على و از همراهان معاويه بود كه مردم را به جنگ با امام فرامى خواند؛ مسروق بن اجدع از كارگزاران معاويه بود كه در رُصافه درگذشت و قبر او در همانجاست؛ حسن بصرى نيز شخصى رياست طلب و پيشواى قدريه معرفى شده است. بنابر نقل نصربن مزاحم (ص ۸۵ـ۸۶)، ابومسلم خولانى نامه معاويه خطاب به امام على را براى آن حضرت آورد و از ايشان خواست تا سپاهيان خود را، كه به زعم وى قاتلان عثمان بودند، به آنان واگذار كند تا آنها را بكشند، و وقتى با پاسخ منفى امام روبه رو شد به مخالفت خود با آن حضرت افزود (نيز ← شوشترى، ج ۱۱، ص ۵۱۴ـ۵۱۵). ثقفى (ص ۵۶۲ـ۵۶۵) نيز گزارشهايى را نقل كرده است كه، همانند نقل كشّى، گوياى دشمنى مسروق بن اجدع با امام على است (براى گزارشهاى ديگرى كه حاكى از گرايشهاى عثمانى مسروق بن اجدع و مخالفت وى با امام على است ← شوشترى، ج ۱۰، ص ۵۱ـ۵۲). در منابع اهل سنّت، عامربن عبداللّه بن عبدقيس تميمى عنبرى (← ابن حِبّان، ج ۵، ص ۱۸۷؛ نيز ← سمعانى، ج ۱، ص ۵۱۷)، هرم بن حيّان (ابن حجر عسقلانى، ج ۶، ص ۴۱۸) و ربيع بن خثيم (سمعانى، همانجا) از زهاد ثمانيه دانسته شده اند. در نقل كشّى (ص ۹۸) از فضل بن شاذان، اويس قرنى برترين فرد در ميان زهاد ثمانيه دانسته شده است. ابن ابى حاتِم رازى (متوفى ۳۲۷) رساله اى با نام زهد الثمانية من التابعين داشته است (← ابن حجر عسقلانى، همانجا؛ كوركيس عوّاد، ص ۱۴۴). عبدالمنعم هاشمى در كتاب الزهد و الزهاد الثمانية به معرفى اين هشت تن پرداخته است.
منابع : ابن حِبّان، كتاب الثقات، حيدرآباد، دكن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بيروت ]بى تا.[؛ ابن حجر عسقلانى، الاصابة فى تمييز الصحابة، چاپ عادل احمد عبدالموجود و على محمد معوض، بيروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵؛ ابن عساكر؛ ابونُعَيم اصفهانى، حلية الاولياء و طبقات الاصفياء، بيروت ۱۴۰۹/۱۹۸۸؛ محمدبن على اردبيلى، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج ۱، قم: مكتبة المحمدى، ]بى تا.[؛ مصطفى بن حسين تفرشى، نقدالرجال، قم ۱۴۱۸؛ ابراهيم بن محمد ثقفى، الغارات، چاپ جلال الدين محدث ارموى، تهران ۱۳۵۵ش؛ سمعانى؛ شوشترى؛ حسن بن زين الدين صاحب معالم، التحرير الطاووسى، چاپ فاضل جواهرى، قم ۱۴۱۱؛ محمدبن عمر كشّى، اختيار معرفة الرجال، ]تلخيص[ محمدبن حسن طوسى، چاپ حسن مصطفوى، مشهد ۱۳۴۸ش؛ كوركيس عوّاد، اقدم المخطوطات العربية فى مكتبات العالم، ]بغداد[ ۱۹۸۲؛ محمدتقى بن مقصودعلى مجلسى، لوامع صاحبقرانى، المشتهر بشرح الفقيه، ج ۸، قم ۱۳۷۷ش؛ نصربن مزاحم، وقعة صفّين، چاپ عبدالسلام هارون، قاهره ۱۳۸۲، چاپ افست قم ۱۴۰۴.
/ سعيد زعفرانى زاده /