رئيس القُرّاء، شهرت عبداللّه بن محمدصالح ايوبى، عالم و قارى حنفى قرن دوازدهم و سيزدهم. سال ولادتش در منابع ذكر نشده است، اما چون در هنگام مرگ هشتاد سال داشته و در ۱۲۵۲ درگذشته است (ثريا، ج ۳، ص ۳۹۶؛ بغدادى، ج ۱، ستون ۴۸۹؛ بروسه لى، ج ۱، ص ۳۷۹)، مى توان ولادت او را در حدود ۱۱۷۲ دانست. رئيس القرّاء در محله ايوب سلطان در استانبول به دنيا آمد (بروسه لى، همانجا). پس از تحصيلات مقدماتى، نزد شيخ الاسلام حميدى زاده مصطفى افندى تفسير و حديث را فراگرفت و نزد اسماعيل افندى گلنبه وى[۱] ، كتاب الوجيز يوسف افندى كرماستيلى را در اصول فقه آموخت (د. ا. د. ترك، ذيل «عبداللّه ايوبى»). او علم قرائت را نيز نزد برخى استادان اين فن، چون ابراهيم افندى و صالح افندى آموخت و در علم قرائات به چنان جايگاهى دست يافت كه به مقام رئيس القرّائى جامع ابوايوب انصارى برگزيده شد (بغدادى؛ بروسه لى؛ د.ا.د.ترك، همانجاها). ظاهرآ وجه تسميه وى به ايوبى نيز همين بوده است ( ← زركلى، ج ۴، ص ۱۳۱). او به منصبهاى ديگرى نيز دست يافت چون امام جمعه جامع ايوب سلطان و واعظ جامع سلطان احمد ( ← ثريا؛ د.ا.د.ترك، همانجاها). رئيس القرّاء گرايش صوفيانه داشت و به شيخ محمدافندى كه از مشايخ سلسله نقشبنديه و شيخ خانقاه محمد بخارى بود، ارادت مى ورزيد (بروسه لى؛ د.ا.د.ترك، همانجاها). رئيس القرّاء در ۱۲۵۲ در استانبول درگذشت و در محله ايوب، در جوار مدفن منسوب به ابوايوب انصارى، صحابى پيامبر صلى اللّه عليه وآله وسلم به خاك سپرده شد (ثريا؛ بروسه لى، همانجاها). رئيس القرّاء فرزندى به نام محمدامين (متوفى ۱۲۷۵) مشهور به ملاافندى داشت كه در زمره عالمان دين بود. وى امام جامع ابوايوب و صاحب آثارى چون عمدة الخِلّان شرح زبدة العرفان در علم تجويد و گلشن مشايخ سلاطين در شرح حال واعظان جوامع سلاطين عثمانى در قسطنطنيه است كه شرح زندگانى پدرش را نيز در اين كتاب آورده است (بغدادى، ج ۲، ستون ۳۷۵؛ بروسه لى، همانجا). از رئيس القرّاء آثارى در تفسير و قرائت به جاى مانده است كه عبارت اند از: تفسير سورة الفتح، رحمانية من التفسير، ميزان القراء العشرة، ايقاظ القراء و لوامع البدر فى بستان ناظرالزهر. رئيس القرّاء آثار ديگرى دارد كه عبارت اند از : مجالس المواعظ، نصائح الملوك، آداب المسافر محمودية، آثارالخالدية، مجموعة العلوم، منحة البارى، هدية الحاج در بيان مناسك حج، تحفة الامام فى مسائل الصيام، احكام المسافرين فى مَنْ دُفِن فى جوار ابى ايوب، تذكرة الرُّماة كه پس از درگذشت او با نام تلخيص رسائل الرماة (استانبول ۱۸۴۶م) به چاپ رسيده است، احوال المدينة، فضائل رَمْىِالسهام، شرح امتحان الاذكياء، شرح مرآة الناظرين، تكملة شرح الكافية كه در آن حاشيه ناقص محرّم افندى توقاتى بر شرح كافيه جامى را از مبحث بدل به بعد كامل كرده است، و مفتاح السعادة المدينة (بغدادى، ج ۱، ستون ۴۸۹؛ بروسه لى، ج ۱، ص ۳۷۹ـ۳۸۱؛ د.ا. د. ترك، همانجا).
منابع : محمدطاهر بروسه لى، عثمانلى مؤلفلرى، استانبول ۱۳۳۳ـ۱۳۴۲؛ اسماعيل بغدادى، هدية العارفين، ج ۱ـ۲، در حاجى خليفه، ج ۵ـ۶؛ محمد ثريا، سجل عثمانى، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵/۱۸۹۰ـ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱؛ خيرالدين زركلى، الاعلام، بيروت ۱۹۸۰؛
TDVIè A , s.v. "Abdullah Eyyûbî" (by Ali Turgut).
/ شهرام صحرائى /
1. Gelenbevi