رُهمى[۱] ، ناحيه يا جزيره اى در بخش شرقى جنوب آسيا، به روايت جغرافى دانان مسلمان متقدم. نام اين سرزمين به صورتهاى مختلف در منابع تاريخى و جغرافيايى اسلامى ذكر شده است، كه عبارت اند از: رهمى (مسعودى، ج ۱، ص ۳۸۴)، رامنى[۲] (ابن فقيه، ص ۶۶؛ دمشقى، ص ۱۶۶)، دهم[۳] (حدودالعالم، ص ۶۵)، رامى[۴] (ابن خرداذبه، ص ۶۵؛ ادريسى، ج ۱، ص ۷۵؛ ياقوت حَمَوى، ذيل «رامى») و دهرم[۵] (سيرافى، ص ۴۲؛ بكرى، ج ۱، ص ۱۹۳). موقعيت جغرافيايى رهمى نيز در آثار جغرافى نگاران مسلمان متفاوت ذكر شده است، ازجمله جزيره اى در درياى شلاهط[۶] يا هركند[۷] (سيرافى، ص ۳۲؛ ابن فقيه؛ ياقوت حموى، همانجاها)، جزيره اى نزديك بنگال[۸] يا ناحيه اى نزديك منطقه سرنديب[۹] * (سيرافى؛ ابن خرداذبه، همانجاها؛ ادريسى، ج ۱، ص ۷۷). احتمالا رهمى در منطقه باستانى سوهما[۱۰] ، در بخش غربى بنگال، قرار داشته است (د.اسلام، چاپ دوم، ذيل مادّه). براساس پاره اى گزارشهاى جغرافى نگاران و مورخان مسلمان، رهمى جزيره اى خوش آب وهوا در ساحل دريا با مساحت حدود هفتصد تا هشتصد فرسنگ بود، كه در آن جانورانى مانند فيل، كرگدن، گاوميش و طوطى، درختانى مانند كافور، نارگيل، بَقَم، گياهانى مانند فلفل، ميخك و دارچين و معادنى مانند طلا و نقره وجود داشت ( ← سيرافى؛ ابن فقيه، همانجاها؛ مسعودى، ج ۱، ص ۳۸۵؛ ادريسى، ج ۱، ص ۷۵ـ ۷۶؛ ياقوت حموى؛ دمشقى، همانجاها). رهمى به داشتن پارچه لطيف پنبه اى نيز مشهور بود (سيرافى، ص ۴۲ـ۴۳؛ حدود العالم، همانجا؛ نيز ← چكرورتى[۱۱] ، ص ۶۵۵). بنابر برخى گزارشها، پادشاهىِ رهمى به نام پاله[۱۲] ، در مجاورت پادشاهى مشهور بنگال، درمه پاله[۱۳] (حك : ۷۶۹ـ۸۰۱) يا درمه[۱۴] (گونداريپاده[۱۵] )، قرار داشت و گويا پادشاهان آن همواره با همسايگان خود، بلّهرا[۱۶] * و جرز[۱۷] ، در جنگ بودند ( ← سيرافى، ص ۴۲؛ مسعودى، ج ۱، ص ۳۸۴؛ بكرى، همانجا؛ ماجومدار[۱۸] ، ص ۱۱۱ـ۱۱۲، ۱۲۲؛ دى[۱۹] ، ص ۳۵۰). اين پادشاهى نيز ميان پادشاهان متعدد تقسيم شده بود (تيبتس[۲۰] ، ص ۲۵). به گزارش حدودالعالم (همانجا)، ساحل رهمى شامل نواحى نيمياس[۲۱] ، سمندر[۲۲] ، اندراس[۲۳] ، اورشين[۲۴] ، هركند و غيره بوده است. علاوه بر سكه هاى طلا، صدف نيز به عنوان پول رايج در اين ناحيه كاربرد داشته است. تجارت با اعراب در شهرهاى بندرى در جنوب، خصوصآ در شاطيجام[۲۵] (چيتاگنگ[۲۶] *) و سمندر رونق داشت. كشف دو سكه متعلق به دوران خلافت عباسيان در بنگلادش، نشان دهنده مناسبات بازرگانى بنگال با مسلمانان است كه بى ترديد، روند اسلامى شدن اين ناحيه را سرعت بخشيد (د.اسلام، همانجا).
منابع : ابن خرداذبه؛ ابن فقيه؛ محمدبن محمد ادريسى، كتاب نزهة المشتاق فى اختراق الآفاق، بيروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹؛ عبداللّه بن عبدالعزيز بكرى، كتاب المسالك و الممالك، چاپ ادريان فان ليوفن و اندرى فرى، تونس ۱۹۹۲؛ حدودالعالم؛ محمدبن ابى طالب دمشقى، من كتاب نخبة الدهر فى عجائب البَرّ و البحر، چاپ عبدالرزاق اصفر، دمشق ۱۹۸۳؛ سليمان تاجر سيرافى، اخبار الصين و الهند، تتميم حسن بن يزيد سيرافى، چاپ ابراهيم خورى، بيروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱؛ مسعودى، مروج (پاريس)؛ ياقوت حَمَوى؛
Prabhat Chandra Chakravarti, "Economic conditions", in The History of Bengal, vol.1, ed. R. C. Majumdar, Dacca: The University of Dacca, 1963; S. K. De, "Sanskrit literature", in ibid; EI2, s.v. "Ruhm¦ â" (by M. Y. Siddiq); R. C. Majumdar, "The P¦alas", in The History of Bengal, ibid; Gerald R. Tibbetts, A study of the A rabic texts containing material on South-East A sia, Leiden 1979.
/ فائزه رحمان /
۱. Ruhmi ۲. Ramni ۳. Dahum ۴. Rami ۵. Dahrum ۶. Salahit ۷. Harkand ۸. Bengal ۹. Sarandib ۱۰. Suhma ۱۱. Chakravarti ۱۲. Pala ۱۳. Dharmapala ۱۴. Dharma ۱۵. Gundaripada ۱۶. Ballahara ۱۷. Djurz ۱۸. Majumdar ۱۹. De ۲۰. Tibetts ۲۱. Nimyas ۲۲. Samandar ۲۳. Andras ۲۴. Urshin ۲۵. Shatidjam ۲۶. Chittagong