رونده

رونده (رُنده)[1] ، شهرى در جنوب اندلس، امروزه در استان مالاگا[2] در اسپانيا (>اطلس جامع جهان تايمز<[3] ، نقشه 73؛ بروكس[4] ، ص 631). اين شهر، كه در سده ششم پيش از ميلاد گروهى از سلتها[5] آن را ساخته بودند، در ابتدا اروندا[6] نام داشت. سپس روميها در اين مكان شهر آسينيپو[7] را با قلعه اى مستحكم بنا كردند (← هينتسه بولن[8] ، ص 235؛ بروكس، همانجا). در حدود سال 94/ 713، مورها*[9] با تسخير آسينيپو، بر ويرانه هاى قلعه اى از دوره روميان دژى ساختند و از آن پس شهر آسينيپو را «ايزنا رند اوندا»[10] ، به معناى شهر قلعه اى، ناميدند (روئيز[11] ، ص 180؛ نيز ← هينتسه بولن، همانجا). اين شهر، در اين دوره، به سرعت رشد كرد و يكى از مهم ترين شهرهاى پادشاهى مورها شد (همانجاها). در منابع دوره اسلامى، رونده را شهرى مستحكم و نفوذناپذير برشمرده اند. امنيت اين شهر را دره تاجه[12] و باروهاى مستحكم قلعه تأمين مى كردند (براى نمونه ← ياقوت حَمَوى، ذيل «رنده»؛ ابوالفداء، ص 166؛ نيز ← د.اسلام، چاپ دوم، ذيل مادّه). در دوره امويان اندلس (حك : ح 138ـ422)، رونده مركز كوره تاكُرُنّا* (← ابن عذارى، ج 3، ص 313؛ نيز ← ياقوت حموى، همانجا؛ حِمْيَرى، ص 269) و از توابع قُرطُبه* بود (مَقَّرى، ج 2، ص 4). در دوره هاى بعد، رونده از توابع و اعمال اِشبيليه* (سويل[13] ) و سپس غَرناطه* (گرانادا[14] ) شد (← ابوالفداء؛ مقّرى، همانجاها). همچنين براساس گزارش برخى منابع، ظاهرآ رونده به سبب تحولات سياسى و جغرافيايى، از حدود قرن هفتم به كوره اى مستقل به مركزيت تاكرنّا بدل شد (← ابن سعيد مغربى، ج 1، ص330؛ ابوالفداء؛ مقّرى، همانجاها). در منابع دوره اسلامى، اگرچه گزارش دقيقى از زمان و چگونگى فتح رونده (ظاهرآ در حدود سالهاى 91ـ94) وجود ندارد، به نظر مى رسد بربرها در فتح اين شهر سهم بيشترى داشته اند، چه گزارشهايى از رونده در اين دوره، بيشتر درباره شورشهاى داخلى و ساكنان غيرعرب، به ويژه بربرها (براى نمونه اى از اين شورشها ← ابن اثير، ج 6، ص 144، ج 7، ص 51؛ ابن خلدون، ج 4، ص 160، 168؛ نيز ← اريه[15] ، ص 5ـ6)، و نيز برخى بوميان ازجمله ابن حَفْصون* (متوفى 306) است؛ اين سردار شورشى اندلسى بر امويان شورش كرد و دامنه قيامش به رونده نيز رسيد (← ابن خلدون، ج 4، ص 172ـ174). در سالهاى پايانى حاكميت امويان بر اندلس، در 405، گروهى از بربرهاى زَناته* از طايفه بنويَفرَن، به رهبرى هلال بن ابى قُرّه يفرنى، بر رونده و ديگر نواحى كوره تاكرنّا دست يافتند (همان، ج 7، ص 32). ظاهرآ مردم اين شهر در ربيع الاول 458 در شورشى همگانى قلعه رونده را تسخير كردند و حكومت شهر را به معتضد، حاكم اشبيليه، سپردند (← ابن دلائى، ص108؛ ابن عذارى، ج 3، ص 313ـ314؛ ابن خلدون، همانجا). در پى اقدامات مُرابطون* در برانداختن حكومتهاى ملوك الطوايفى، يوسف بن تاشفين، در 484، به قلمرو سلسله عبّاديان* حمله و رونده را تصرف كرد كه در آن زمان در حاكميت راضى باللّه بود (ابن عذارى، ج 4، ص 144؛ نيز ← ذهبى، حوادث و وفيات 481ـ490ه .، ص270). از زمان موحدون* (حك : 524ـ668) به بعد، رونده شاهد كشمكشهاى بسيارى بود (← ذهبى، حوادث و وفيات 551ـ 560ه .، ص 262) و حكومت بر اين ناحيه بارها بين مرينيان* (حك : 667ـ823) و خاندان بنونصر* (حك : 629ـ 897) دست به دست مى شد (← ابن خلدون، ج 7، ص 254، 268، 287، 320)، تااينكه در 693، خاندان بنونصر رسمآ بر رونده  مسلط شدند (همان، ج 4، ص 219ـ220؛ مقّرى، ج 1، ص345؛ ناصرى، ج 4، ص 75). در اين دوره، با سقوط شهرهاى مهمى چون قرطبه و اشبيليه، رونده يكى از آخرين ثغور مسلمانان، به ويژه در برابر حملات مسيحيان به غرناطه، به شمار مى آمد (← ابن خلدون، ج 7، ص 405). رونده از آخرين شهرهايى است كه به تصرف مسيحيان درآمد، اين شهر در 10 جمادى الاولى 890، پس از تلفات بسيار تسليم مسيحيان شد. با سقوط اين شهر، سپاهيان قشتاله (كاستيل[16] ) به راحتى توانستند بر مالقه (مالاگا) و ديگر نواحى دست يابند (← آخر ايام غرناطة، ص 66؛ محمد عبداللّه عنان، ص 271). در سالهاى بعد، در واكنش به تغيير اجبارى دين توسط مسيحيان، قيامهاى متعددى در نواحى كوهستانى ازجمله رونده رخ داد كه نتيجه اى نداشت (← همتى گليان، ص 205). مسيحيان تا 982 همه مسلمانان اندلس (موريسكوها)، ازجمله اهالى رونده، را از شهرهايشان راندند و آنان به اجبار به شهر تِطّاوين* در مغرب اقصى مهاجرت كردند (آخر ايام غرناطة، ص 119؛ نيز ← همتى گليان، ص 215). از مهم ترين آثار تاريخى برجامانده از دوره اسلامى در رونده اينهاست: دروازه المُكبر (المقابر؛ د.اسلام، همانجا)، مناره اى چهارگوش احتمالا از دوره موحدون، بقاياى چند حمام، و قصر اميرابومالك، فرزند ابوالحسن مرينى (حك : 732ـ749)، كه امروزه در اسپانيا به سراى خيخانته[17] معروف و مزيّن به آيات قرآنى و ادعيه است (← محمد عبداللّه عنان، ص 274ـ276). از بزرگان و علماى اين شهر محمدبن ابراهيم معروف به ابن عبّاد* (متوفى 792)، عارف و نويسنده، است (ابن خطيب، ج 3، ص 252).

منابع : آخر ايام غرناطة: نبذة العصر فى اخبار ملوك بنى نصر من القرنين التاسع و العاشر الهجريين، تأليف مجاهد مجهول من المقاومة فى غرناطة، چاپ محمد رضوان دايه، دمشق: دارالفكر، 1423/2002؛ ابن اثير؛ ابن خطيب، الاحاطة فى اخبار غرناطة، چاپ محمد عبداللّه عنان، قاهره 1393ـ1397/ 1973ـ1977؛ ابن خلدون؛ ابن دلائى، نصوص عن الاندلس من كتاب ترصيع الاخبار، و تنويع الآثار و البستان فى غرائب البلدان و المسالك الى جميع الممالك، چاپ عبدالعزيز اهوانى، مادريد 1965؛ ابن سعيد مغربى، المُغرِب فى حُلَى المَغرب، چاپ شوقى ضيف، قاهره 1964؛ ابن عذارى، البيان المُغرِب فى اخبار الاندلس و المَغرِب، ج 3، چاپ ژ.س. كولن و ا.لوى ـ پرووانسال، ج 4، چاپ احسان عباس، بيروت 1983؛ اسماعيل بن على ابوالفداء، كتاب تقويم البلدان، چاپ رنو و سلان، پاريس 1840؛ حِمْيَرى، الروض المعطار فى خبرالاقطار، چاپ احسان عباس، بيروت 1984؛ محمدبن احمد ذهبى، تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمرى، بيروت، حوادث و وفيات 481ـ490ه ..، 1414/1994، حوادث و وفيات 551ـ560ه .، 1415/1995؛ محمد عبداللّه عنان، الآثار الاندلسية الباقية فى اسبانيا و البرتقال، قاهره 1381/1961؛ احمدبن محمد مَقَّرى، نفح الطيب، چاپ يوسف بقاعى، بيروت 1419/1998؛ احمدبن خالد ناصرى، كتاب الاستقصا لاخبار دول المغرب الاقصى، چاپ احمد[بن جعفر ]ناصرى، دارالبيضاء 2001ـ2005؛ عبداللّه همتى گليان، مُدَجّنان: پژوهشى در تعامل و تقابل اسلام و مسيحيت در اسپانيا، مشهد 1388ش؛ ياقوت حَمَوى؛

Rachel Arié, Etudes sur la civilisation de l’Espagne musulmane, Leiden 1990; R. Brookes, The general gazetteer, or, compendious geographical dictionary, London 1812; EI2, s.v. "Runda" (by Manuela Marín); Brigitte Hintzen Bohlen, A ndalusia: art & architecture, translation from German: Mark Cole and Eithne McCarthy, Potsdam, Germany 2006; Ana Ruiz, Vibrant A ndalusia: the spice of life in southern Spain, New York 2007; The Times comprehensive atlas of the world, London: Times Books, 2011.

/ اشرف السادات باقرى /