روزن، گئورگ[1] ، ديپلمات و خاورشناس آلمانى، صاحب پژوهشهايى درباره زبان و ادبيات فارسى. او در 1821/ 1236 در دتمولد[2] آلمان به دنيا آمد. پدرش حقوق دان و استاد فلسفه و برادرش، فريدريش آوگوست، خاورشناس بود. گئورگ در دانشگاه فلسفه خواند و نزد فريدريش روكرت[3] *، فرانتس بوپ[4] ، و هاينريش فلايشر[5] * در رشته مطالعات شرقى تحصيل كرد (جى. اس.[6] ، ص 464). سپس به استخدام وزارت امورخارجه دولت پروس[7] درآمد. در 1843/ 1259 مأمور خدمت در كشورهاى شرقى شد. او نخست (از 1260 تا 1269/ 1844ـ1853) مترجم رسمى سفارت كشورش در قسطنطنيه بود و پس از آن تا 1867/ 1284 در بيت المقدس كنسول بود و از 1867 تا 1875/ 1284 ـ 1292، كه بازنشسته شد، سركنسول بلگراد[8] بود (فرهنگ خاورشناسان، ج 4، ص 391؛ جى. اس، همانجا). نخستين اثر او رساله اى درباره زبان لازها بود كه در 1844/ 1260 منتشر شد. در 1846/ 1262 او >راهنماى آموزش زبان اوستى<[9] را به چاپ رساند. روزن مجموعه اى از اشعار جلال الدين محمد بلخى را هم به آلمانى برگرداند كه در 1849/ 1265 در لايپزيگ منتشر شد. اما مهم ترين كار او در شناساندن ادبيات فارسى به آلمانى زبانان، برگردان طوطى نامه* (اثر مشهور ضياء نخشبى) بود كه آن را در 1858/1274 به چاپ رساند. اين اثر چندين بار تجديدچاپ شد. ديگر اثر مهم او در اين زمينه كتاب >مبانى زبان فارسى<[10] شامل صرف و نحو و حكايات فارسى با ترجمه آنها به لاتينى بود كه در 1843/ 1259 در برلين منتشر شد. اين كتاب شامل دستورزبان و چند حكايت فارسى با ترجمه آنها به لاتينى است. پس از درگذشت گئورگ روزن، پسرش فريدريش ( ← روزن*، فريدريش) اين كتاب را با افزودن حواشى و اصلاحاتى تكميل كرد و در 1915/ 1333 مجددآ چاپ كرد (نفيسى، ص 28؛ جى. اس.، همانجا؛ نيز ← فيليپ[11] ، ص 265). گئورگ كتابى دوجلدى درباره تاريخ تركيه در اواسط قرن سيزدهم/ نوزدهم نوشت كه در 1866/ 1283 و 1867/ 1284 در لايپزيك به چاپ رسيد. اثر ديگر او كتابى درباره بيت المقدس بود كه در 1866/ 1283 انتشار يافت. او كتابى هم باعنوان >يهوديان و فنيقيان<[12] نگاشت كه پس از مرگش، به كوشش پسرش، در 1929/ 1308ش منتشر شد (جمالزاده، ص 6؛ نيز ← فيبيگ[13] ، ص 353). او در 1891/ 1309 در زادگاهش درگذشت (فرهنگ خاورشناسان، همانجا). گفتنى است برادر گئورگ، فريدريش آوگوست روزن[14] (1805ـ 1837/ 1220ـ1253)، نيز متخصص زبان سنسكريت بود و ازجمله كارهاى او ترجمه كتاب جبر و مقابله (المختصر فى حساب الجبر و مقابلة) اثر رياضى دان مشهور محمدبن موسى خوارزمى* از عربى به انگليسى بود (درباره اين ترجمه ← قربانى، ص 8ـ9، 285).
منابع : محمدعلى جمالزاده، «هاروت و ماروت و صدراعظم آلمان»، كاوه، ش 40 (نوروز 1351)؛ فرهنگ خاورشناسان: زندگينامه و كتاب شناسى ايران شناسان و اسلام شناسان، ج 4، به سرپرستى پرويز مشكين نژاد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى، 1388ش؛ ابوالقاسم قربانى، رياضيدانان ايرانى: از خوارزمى تاابن سينا، تهران 1350ش؛ سعيد نفيسى، «فردريك روزن»، مهر، سال 4، ش 1 (خرداد 1315)؛
Paul Fiebig, "Rosen, G.: Juden und Phönizier.neu bearb.von F. Rosen U. G. Bertram (book review)", Orientalistische Literaturzeitung, vol.34 (1931); G. S., "George Rosen", To¨ ung pao, vol.2, no. 5 (1891); K. Philipp, "[Reviewof] Elementa Persica, by Georg Rosen, Friedrich Rosen", Die Welt des Islams, vol.30, no.3-4 (Mar. 1916).
/ عسكر بهرامى /
1. Rosen Georg 2. Detmold 3. Friedrick Ruchert 4. Franz Bopp 5. Heinrich Fleischer 6. G. S. 7. Prussia 8. Belgrade 9. Ossetische Sprachehre 10. Elementa Persica 11. Philipp 12. Juden und Phönizier 13. Fiebig 14. Friedrich August Rosen