روزن،فریدریش

معرف

دولتمرد و خاورشناس آلمانى، داراى چندين اثر در زمينه تاريخ ايران و زبان و ادبيات فارسى.
متن

 روزن، فريدريش[۱] ، دولتمرد و خاورشناس آلمانى، داراى چندين اثر در زمينه تاريخ ايران و زبان و ادبيات فارسى. او در ۱۸۶۵/ ۱۲۸۲ در لايپزيگ به دنيا آمد. فريدريش علاقه به خاورشناسى و گرايش به سياست را از پدرش گئورگ روزن* به ارث برد (ليتمان[۲] ، ص ۳۹۱ـ۳۹۲). فريدريش دوران كودكى را در شهر بيت المقدس گذراند، زيرا پدرش در آن زمان سركنسول دولت پروس در اين شهر بود. او در آنجا زبان عربى و انگليسى را به خوبى فراگرفت و با ديگر زبانهاى شرقى، چون فارسى و اردو، نيز آشنا شد (سحاب، ص ۳۰۲؛ ليتمان، ص ۳۹۲). فريدريش روزن پس از اخذ دكترى در رشته تعليم و تربيت و آموختن زبانهاى جديد شرقى، ازجمله فارسى، در برلين، لايپزيگ، گوتينگن، و پاريس، از ۱۸۸۷/ ۱۳۰۴ در بخش زبانهاى شرقى[۳] دانشگاه فريدريش ويلهلم[۴] برلين، زبان اردو، درس مى داد (روزن، ۱۹۲۵، ص ۵؛ ليتمان، ص ۳۹۳؛ نفيسى، ص ۲۸). او در ۱۸۹۰/ ۱۳۰۷، به سبب اختلاف با مدير وقت آن بخش، تدريس را رها كرد، به خدمت وزارت خارجه آلمان درآمد و مدت كوتاهى كنسول بيروت شد. سپس از ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۸/ ۱۸۹۱ـ۱۹۰۰ عضو سفارت آلمان در تهران و نايب كنسول آلمان در بوشهر بود. از ۱۳۲۶تا۱۳۲۸/ ۱۹۰۸ـ ۱۹۱۰ وزيرمختار كشورش در ايران بود و زبان فارسى را به گونه اى فراگرفت كه گاه به فارسى شعر هم مى سرود (ليتمان، همانجا؛ شفا، ج ۱، ص ۱۰۲). روزن، علاوه بر ايران، در ديگر كشورها نيز مأموريت سياسى داشت. در ۱۸۹۸/۱۳۱۶ نخستين كنسولگرى آلمان در بغداد را تأسيس كرد و در ۱۸۹۹/۱۳۱۷ كنسول بيت المقدس شد. در ۱۹۰۱/۱۳۱۹ همكارى اش را با بخش سياسى وزارت امور خارجه آغاز كرد؛ به رياست اداره سياسى وزارت امورخارجه آلمان رسيد و چندين مأموريت سياسى مهم ديگر در كشورهاى مختلف انجام داد. در ۱۹۲۱/ ۱۳۰۰ش، مدتى وزيرخارجه آلمان بود. سپس از سياست كناره گرفت و فقط به فعاليتهاى علمى و ادبى پرداخت. در ۱۳۱۱ش/۱۹۳۲ كتابى درباره مأموريتهاى سياسى اش از ۱۹۱۰ تا ۱۹۱۶/ ۱۳۲۸ـ ۱۳۳۴ به ويژه در رومانى و بالكان نوشت. او چندسالى هم رياست انجمن خاورشناسى آلمان[۵] را برعهده داشت. روزن سرانجام هنگامى كه براى ديدار پسرش به چين رفته بود دچار حادثه شد و چند روز بعد، در ۱۹۳۵/۱۳۱۴ش در ۷۹ سالگى درگذشت ( ليتمان، ص۳۹۳ـ ۳۹۶؛ جمالزاده، ص ۷ـ۸). روزن، چنان كه اشاره شد، به فارسى بسيار مسلط بود و كتابهاى فارسى بسيارى داشت و آنها را خوانده بود ( عين السلطنه، ج ۱، ص ۶۸۸). بااين حال و به رغم آنكه مدتها در ايران مأموريت سياسى داشت، جز گزارشى منتشرشده در كتاب <آلمان: حال و آينده>[۶] ، در خاطراتش به ندرت درباره مسائل سياسى ايران مطلبى نوشت و بيشتر به ايرانيان و زبان و ادبيات فارسى و اندكى هم به ادبيات اردو پرداخت (ليتمان، ص ۳۹۷). او حتى در سخنرانى اش با عنوان <«تأثير جريانهاى فكرى بر تاريخ سياسى ايران»>[۷] (در ۱۹۲۲/ ۱۳۰۱ش در گردهمايى انجمن خاورشناسى آلمان در برلين)، بيشتر به مسائل فكرى توجه كرد. متن اين سخنرانى همان سال در نشريه همان انجمن انتشار يافت ( روزن، ۱۹۲۲، ص ۱۰۱ـ۱۲۵). نخستين نوشته او درباره ايران گزارش اولين سفرش به ايران است؛ سفرى طولانى كه از خليج فارس آغاز و به درياى خزر ختم شد. اين گزارش در ۱۸۹۰/ ۱۳۰۷ منتشر شد (همو، ۱۹۲۵، همانجا). او در همين سال يكى از مشهورترين آثارش را منتشر كرد كه كتابى براى آموزش زبان فارسى به آلمانى زبانان بود. اين اثر <شما فارسى حرف مى زنيد؟>[۸] نام داشت و نسخه انگليسى[۹] آن هم در ۱۸۹۸/ ۱۳۱۶ انتشار يافت. در چاپ سوم و بازنگرى شده متن آلمانى، پس از گزارشى مختصر در باب نگارش و تلفظ فارسى، دستور فشرده فارسى درج شده است. سپس مجموعه اى از واژه هاى پربسامد به تفكيك موضوع، جمله ها و گفتگوها، نُه داستان يا حكايت كوتاه، نمونه هايى از ادبيات عاميانه نو، به ويژه خاطرات ناصرالدين شاه، و دو صحنه از نمايشنامه اى كمدى به قلم ميرزاملكم خان، همگى به فارسى و آلمانى، آمده است (ليتمان، ص ۳۹۳؛ شاخت[۱۰] ، ستون ۵۱۶ـ ۵۱۷؛ نيز   باك[۱۱] ، ص ۲۸۵ـ۲۸۶). بااين همه، روزن بيش از همه به خيام و آثار او، به ويژه رباعياتش، توجه داشت. او در ۱۹۰۹/ ۱۳۲۷ نخستين اثرش را در اين زمينه منتشر كرد كه دربردارنده برگردان رباعيات خيام از فارسى به آلمانى بود. او اين برگردان را با اصلاحات و افزوده ها و مقدمه اى درباره زندگى و شعر خيام در سالهاى ۱۲۹۹ تا ۱۳۰۴ش/ ۱۹۲۰ـ۱۹۲۵ منتشر كرد. چند سال پس از آن، روزن برگردان انگليسى اين رباعيات را نيز گردآورد كه نخست در ۱۹۲۸/ ۱۳۰۷ش و متن بازنگرى شده آن در ۱۹۳۰/ ۱۳۰۹ش در لندن منتشر شد. او در اين كتاب، علاوه بر برگردان ۱۵۲ رباعى خيام، شرحى درباره زندگى و جهان بينى خيام و گزارشى از كارهاى انجام شده درباره او و آثارش را آورده است (نفيسى، ص۲۹ـ۳۰؛ نيز   كريستن سن[۱۲] ، ۱۹۳۰، ستون ۶۶۳ـ ۶۶۴؛ همو، ۱۹۳۱، ستون ۵۷ـ۵۸؛ شفا، ج ۱، ص ۴۰۲، ۴۲۰؛ حسنى[۱۳] ، ستون ۱۱۱۲ـ۱۱۱۳). روزن چند مقاله هم درباره خيام و آثارش نوشت و در نشريات منتشر كرد، ازجمله <«مقاله اى علمى در باب عمر خيام»>[۱۴] كه در ۱۹۲۵/۱۳۰۴ش در نشريه انجمن خاورشناسى آلمان[۱۵] به چاپ رسيد. ديگر اثر او پژوهشى درباره نوروزنامه منسوب به خيام است ( عقيقى، ج ۲، ص ۴۰۳). ديگر اثر مهم او كتابى با عنوان هاروت و ماروت[۱۶] است كه در ۱۹۲۴/۱۳۰۳ش منتشر شد. اين اثر دربردارنده گزيده هايى منظوم از آثارى به زبانهاى فارسى، عربى، تركى، اردو و حتى سوماليايى درباره اين موضوع است (منتسل[۱۷] ، ستون ۹۷۲؛ نيز   جمالزاده، ص ۸ـ۱۶). روزن در ۱۹۲۵/۱۳۰۴ش كتابى با عنوان <ايران در كلام و تصوير>[۱۸] منتشر كرد و در آن جغرافيا، تاريخ، زبان و ادبيات، اديان، علوم، اقتصاد، حكومت، و سياست خارجى ايران را در دوره قاجار كاملا وصف كرد (ليتمان، ص ۳۹۷؛ نيز   ديتس[۱۹] ، ستون ۵۳ـ ۵۴؛ شفا، ج ۱، ص ۴۳۵). او همچنين مجموعه اى از داستانهاى فارسى را گرد آورد و به همراه واژه نامه، در ۱۹۱۵/ ۱۳۳۳ به چاپ رساند (عقيقى، همانجا). فريدريش روزن، علاوه براين، كتاب پدرش (روزن، گئورگ*) با عنوان <مبانى زبان فارسى>[۲۰] را بار ديگر و با حواشى و اصلاحاتى در ۱۹۱۵/۱۳۳۳ چاپ كرد (ليتمان، ص ۳۹۷؛ نفيسى، ص ۲۸؛ نيز   فيليپ[۲۱] ، ص ۲۶۵).

منابع : محمدعلى جمالزاده، «هاروت و ماروت و صدراعظم آلمان»، كاوه، ش ۴۰ (نوروز ۱۳۵۱)؛ ابوالقاسم سحاب، فرهنگ خاورشناسان، تهران ۱۳۵۶ش؛ شجاع الدين شفا، جهان ايران شناسى، [تهران ?۱۳۴۸ش]؛ نجيب عقيقى، المستشرقون: موسوعة فى تراث العرب، مع تراجم المستشرقين و دراساتهم عنه، منذ الف عام حتى اليوم، قاهره [۱۹۸۰ـ ۱۹۸۱]؛ قهرمان ميرزا عين السلطنه، روزنامه خاطرات عين السلطنه، چاپ مسعود سالور و ايرج افشار، تهران ۱۳۷۴ـ۱۳۸۰ش؛ سعيد نفيسى، «فردريك روزن»، مهر، سال ۴، ش ۱ (خرداد ۱۳۱۵)؛

Carl D. Buck, "[Review of] Rosen’s modern Persian grammar", The American journal of Semitic languages and literatures, vol.۱۴, no.۴ (July ۱۸۹۸); Arthur Emanuel Christensen, "Rosen, F.: Die Sinnsprüche Omars des Z eltmachers. Rubaijat-i-Khajjam,a.d.Persischen übertragen (book review)", Orientalistische Literaturzeitung, vol.۳۳ (۱۹۳۰); idem, "Rosen,F.: Thequatrains of ‘Omar-iKhayy¦am (book review)", in ibid, vol.۳۴ (۱۹۳۱); Ernest Diez, "Rosen, F.: Persien in Wort u. Bild.۱-۳. Tsd. (book review)", in ibid, vol.۳۰ (۱۹۲۷); N. Hüssni, "Rosen, F.: Ruba,i ¦ ja¦ t-i H¤ aki ¦ m ‘Omar H § aij¦am b¦a muqaddime-i r¦ag§ iÜ be-e§s,¦ar we §ser¤h-i ¤h¦al H¤ ak¦ âm (book review)", in ibid; Enno Littmann, "Friedrich Rosen: ۱۸۵۶-۱۹۳۵. Ehrenmitglied der D. M. G. siet ۱۹۳۴", ZDMG, vol.۱۴ (۱۹۳۵);TheodorMenzel,"Rosen,F.:Harut und Marut und andere Dichtungen aus dem Orient verdeutscht (book review)",OrientalistischeLiteraturzeitung, vol. ۳۰ (۱۹۲۷); K. Philipp, "[Reviewof] Elementa Persica", by Georg Rosen and Friedrich Rosen, Die Welt des Islams, vol.۳۰, no.۳-۴ (Mar. ۱۹۱۶); Friedrich Rosen, "Der Einfluss geistiger Strömungen auf die politische Geschichte Persiens", ZDMG,vol.۱(۱۹۲۲); idem,Orientalmemories of a German diplomatist,London ۱۹۳۰; idem,Persien in Wort und Bild, Berlin ۱۹۲۵; Joseph Schacht, "Rosen, F.: Shuma Farsi h¦arf miz¦anid? neupersischer Sprachführer.۳. Aufl. (book review)", Orientalistische Literaturzeitung, vol.۲۹ (۱۹۲۶).

/ عسكر بهرامى /

۱. Rosen, Friedrich ۲. Littmann ۳. Seminar für orientalische Sprachen ۴. Friedrich-Wilhelms-Universität ۵. Deutsche morgenländische Gesellschaft ۶. Dentschland:Gegewart und Zukunft ۷. "Der Einflub geistiger Strömungen auf die politische Geschichte Persiens" ۸. Sprechen Sie Persisch? ۹. Modern Persian colloquial grammar ۱۰. Schacht ۱۱. Buck ۱۲. Christensen ۱۳. Hüssni ۱۴. "Ein wissenschaftlicher Aufsatz ‘Umar-i Khayy¦ams" ۱۵. ZDMG (Zeitschrift der Deutschen morgenländischenGesellschaft) ۱۶. Harut und Marut ۱۷. Menzel ۱۸. Persien im Wort und Bild ۱۹. Diez ۲۰. Elementa Persica ۲۱. Philipp 

نظر شما
مولفان
گروه
ادبیات و زبان ها ,
رده موضوعی
جلد 20
تاریخ 94
وضعیت چاپ
  • چاپ شده