روح بن عبدالرحيم، راوى امامى قرن دوم. روح اهل كوفه بوده و از امام صادق عليه السلام روايت كرده است (نجاشى، ص ۱۶۸؛ طوسى، ۱۴۱۵، ص ۲۰۴). بنابر سند روايتى كه كلينى (ج ۲، ص ۱۴۷) آورده، او خواهرزاده مُعلّى بن خُنيس* بوده، اما نجاشى (همانجا) او را شريك مُعلّى بن خُنيس معرفى كرده است (قس برقى، ۱۳۴۲ش، ص ۴۵، كه عوف بن عبدالرحيم را شريك معلّى بن خنيس دانسته است؛ نيز ← شوشترى، ج ۴، ص۳۹۰؛ همچنين براى احتمال اتحاد عوف مذكور با عوف مولى عبدالرحيم بن نصر بارقى كه طوسى، ۱۴۱۵، ص ۲۶۳ از اصحاب امام صادق دانسته است ← شبسترى، ج ۲، ص ۵۱۹). پدر روح، عبدالرحيم بن روح، مشهور به قصير ( ← برقى، ۱۳۴۲ش، ص ۱۷)، از اصحاب امام باقر و امام صادق عليهماالسلام بود ( ← طوسى، ۱۴۱۵، ص ۱۳۹، ۲۳۷)، و به گفته طوسى (۱۴۱۵، ص ۲۳۷) پس از وفات امام صادق نيز زنده بود (نيز ← همو، ۱۴۰۱، ج ۱، ص ۴۲۵، كه به نامه نگارى او با امام كاظم عليه السلام اشاره مى كند). عبدالرحيم با قبيله اسد پيوند ولاء داشت (برقى، همانجا) و ازاين رو، اسدى خوانده شده است ( ← طوسى، ۱۴۱۵، ص ۱۷؛ نيز ← ابن بابويه، ۱۴۰۴، ج ۴، ص ۴۳۳). بعيد نيست كه عبدالرحمان قصير اسدى كه برقى (۱۳۴۲ش، ص۱۰) در شمار اصحاب امام باقر از او ياد كرده است، محرّف عبدالرحيم باشد ( ← دراية النور، ذيل «عبدالرحيم بن روح القصير»؛ قس طوسى، ۱۴۱۵، ص ۱۰۷، كه عبدالرحمان قصير را از اصحاب امام زين العابدين شمرده است). همچنين اردبيلى (ج ۱، ص ۴۵۵ـ ۴۵۶) و شوشترى (ج ۶، ص ۱۵۱ـ۱۵۲) احتمال داده اند كه عبدالرحيم بن عتيك يا عبدالرحيم قصير در سند برخى روايات ( ← برقى، ۱۳۳۰ش، ج ۱، ص ۲۳۷؛ كلينى، ج۱، ص۱۰۰، ج۲، ص۲۷، نيز ← ج۱، ص۹۴، «عبدالرحمان»بن عتيك قصير كه تصحيف عبدالرحيم است؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۳، ص ۲۷۵؛ نيز براى اتحاد عبدالرحيم و عبدالرحمان ← شوشترى، ج ۶، ص ۱۵۲؛ دراية النور، ذيل «عبدالرحيم بن عتيك») همان عبدالرحيم بن روح باشد كه در اين صورت روح نام پدر او و عتيك نام جدش بوده است (قس شوشترى، همانجا، كه احتمال داده است روح، نام پدر و عتيك لقب او باشد؛ براى ديدگاه ديگر ← خويى، ج۱۰، ص۱۰ـ۱۱). عبدالرحيم با صادقين عليهماالسلام مراوداتى داشت و معتمَد ايشان بود ( ← كشّى، ص ۱۴۸، ۲۴۰، ۳۴۰). او براى پرسشهاى كلامى و اعتقادى خود گاه نزد ايشان مى رفت ( ← برقى، ۱۳۳۰ش، همانجا؛ صفّار قمى، ص ۱۲۸؛ كلينى، ج ۱، ص ۹۴، ۲۸۸، ج ۳، ص ۲۳۰ـ ۲۳۱، ۴۷۶، ج ۸، ص ۲۹۶؛ ابن بابويه، ۱۴۰۴، ج ۱، ص ۵۵۹، ج ۳، ص ۳۳۹) و گاه با آنان مكاتبه مى كرد ( ← كلينى، ج ۱، ص۱۰۰، ج ۲، ص ۲۷؛ ابن بابويه، ۱۳۵۷ش، ص ۱۰۲، ۲۲۶؛ نيز ← طوسى، ۱۴۰۱، ج ۱، ص ۴۲۴، مكاتبه با امام كاظم عليه السلام). راويان سرشناسى چون عبداللّه بن مسكان*، زيادبن مروان قندى*، محمدبن يحيى خثعمى، حمادبن عثمان* و منصوربن حازم از او روايت كرده اند ( ← خويى، ج ۱۰، ص ۱۱ـ۱۲؛ دراية النور، ذيل «عبدالرحيم بن روح القصير» و «عبدالرحيم بن نهيك»). روح نيز همچون پدرش مناسبات نزديكى با امام صادق داشته ( ← كلينى، ج ۳، ص ۲۱؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۱، ص ۳۵۵) و به ويژه در موضوعات فقهى از آن حضرت سئوالاتى كرده است ( ← برقى، ۱۳۳۰ش، ج ۲، ص ۵۷۶؛ كلينى، ج ۵، ص ۱۲۲، ۵۱۲؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۱، ص ۱۳، ج ۳، ص ۲۹۲، ج ۶، ص ۳۶۶، ج ۸، ص ۱۸۳؛ براى نقل روايتى تفسيرى از وى ← ابن بابويه، ۱۴۰۴، ج ۳، ص ۱۹۲). نجاشى (همانجا) روح را توثيق كرده است (نيز ← علامه حلّى، ص ۱۴۷؛ ابن داوود حلّى، ستون ۱۵۴؛ نيز براى توثيق رجاليان متأخر ← مامقانى، ج ۲۷، ص ۳۷۵). بيشتر روايات روح را غالب بن عثمان مِنقَرى* روايت كرده است ( ← كلينى، ج ۳، ص ۲۱، ج ۵، ص ۱۲۱ـ۱۲۲، ۵۱۲، ج ۶، ص ۴۶۸؛ نيز ← خويى، ج ۷، ص ۲۰۶؛ قس برقى، ۱۳۳۰ش، ج ۲، ص ۵۷۶، غالب بن عيسى كه تصحيف غالب بن عثمان است؛ طوسى، ۱۴۰۱، ج ۷، ص۲۲۹، عثمان بن غالب كه تحريف شده غالب بن عثمان است). ديگر راوى روح، عبداللّه بن بُكَيْر* است (طوسى، ۱۴۰۱، ج ۸، ص ۱۸۳؛ نيز ← خويى، ج ۷، ص۲۰۶، ۴۳۷؛ شوشترى، ج ۴، ص۳۹۰). روح بن عبدالرحيم كتابى داشته كه غالب بن عثمان آن را روايت كرده و نجاشى (همانجا) و ابن بابويه (۱۴۰۴، ج ۴، ص ۵۲۱) طريق خود را به آن كتاب ذكر كرده اند. با اينكه روح صاحب كتاب بوده، طوسى نام او را در فهرست خويش نياورده است. به نظر شوشترى (ج ۴، ص ۳۸۹)، طوسى (۱۴۲۰، ص ۳۵۷) بر اين باور بوده كه صاحبْ كتاب، غالب بن عثمان بوده است نه روح بن عبدالرحيم؛ و شوشترى (ج ۴، ص ۳۸۹ـ۳۹۰) يادآور شده است كه راوى غالب بن عثمان، حسن بن على بن فضّال است (نيز ← طوسى، ۱۳۶۳ش، ج ۱، ص ۸۳؛ همو، ۱۴۱۵، ص ۴۳۵) كه در رجال نجاشى (همانجا) به على بن حسن بن فضال تحريف شده است.
منابع : ابن بابويه، التوحيد، چاپ هاشم حسينى طهرانى، قم ?]۱۳۵۷ش[؛ همو، كتاب مَن لايَحْضُرُه الفقيه، چاپ على اكبر غفارى، قم ۱۴۰۴؛ ابن داوود حلّى، كتاب الرجال، چاپ جلال الدين محدث ارموى، تهران ۱۳۴۲ش؛ محمدبن على اردبيلى، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، ج ۱، قم: مكتبة المحمدى، ]بى تا.[؛ احمدبن محمد برقى، كتاب الرجال، در ابن داوود حلّى، همان منبع؛ همو، كتاب المحاسن، چاپ جلال الدين محدث ارموى، تهران ۱۳۳۰ش؛ خويى؛ دراية النور ]لوح فشرده[، نسخه ۲/۱، قم: مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى، ۱۳۸۵ش؛ عبدالحسين شبسترى، الفائق فى رواة و اصحاب الامام الصادق عليه السلام، ]قم [۱۴۱۸؛ شوشترى؛ محمدبن حسن صفّارقمى، بصائرالدرجات الكبرى فى فضائل آل محمد (ع)، چاپ محسن كوچه باغى تبريزى، تهران ۱۳۶۲ش؛ محمدبن حسن طوسى، الاستبصار، چاپ حسن موسوى خرسان، نجف ۱۳۷۵ـ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶ـ۱۹۵۷، چاپ افست تهران ۱۳۶۳ش؛ همو، تهذيب الاحكام، چاپ حسن موسوى خرسان، بيروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱؛ همو، رجال الطوسى، چاپ جواد قيومى اصفهانى، قم ۱۴۱۵؛ همو، فهرست كتب الشيعة و اصولهم و اسماءالمصنفين و اصحاب الاصول، چاپ عبدالعزيز طباطبائى، قم ۱۴۲۰؛ حسن بن يوسف علامه حلّى، خلاصة الاقوال فى معرفة الرجال، چاپ جواد قيومى اصفهانى، ]قم[ ۱۴۱۷؛ محمدبن عمر كشّى، اختيار معرفة الرجال، ]تلخيص[ محمدبن حسن طوسى، چاپ حسن مصطفوى، مشهد ۱۳۴۸ش؛ كلينى (بيروت)؛ عبداللّه مامقانى، تنقيح المقال فى علم الرجال، چاپ محيى الدين مامقانى، قم ۱۴۲۳ـ؛ نجاشى.
/ محسن معينى /