روبينچيك، يورى آرنوويچ[۱] ، ايران شناس روس و مؤلف آثارى در زمينه دستور و فرهنگ نويسى فارسى. در ۱۰ نوامبر ۱۹۲۳/ ۱۹ آبان ۱۳۰۲ در مسكو به دنيا آمد. در جنگ جهانى دوم (۱۹۳۹ـ۱۹۴۵)، در هفده سالگى، برضد آلمان جنگيد. در ۱۹۴۲/ ۱۳۲۱ش به مؤسسه زبانهاى خارجى دانشكده نظامى مسكو رفت و در رشته زبان فارسى درس خواند. او اين دوره را در ۱۹۴۵/ ۱۳۲۴ش، با دريافت مدرك «سرخ»، يعنى با درجه ممتاز، به پايان رساند. پس از فارغ التحصيل شدن، در همان سال و در همان مؤسسه مشغول به تدريس زبان فارسى شد كه تا ۱۹۶۵/ ۱۳۴۴ش ادامه داشت (شجاعى، ۱۳۹۲ش، ص ۳۹۲ـ ۳۹۳؛ اتكين[۲] ، ص۲۴۹؛ ابراهيمى تركمان، ص۶۴۲، ۶۴۴؛ گلكار، ص ۱۲۸؛ سوبولوا[۳] ، ص ۲۶؛ گيوناشويلى[۴] ، ص ۱۵). او سپس تحصيل در رشته زبان فارسى را ادامه داد و در ۱۹۵۳/ ۱۳۳۲ش از رساله دكترى خود درباره جمله هاى مركّب در زبان فارسى امروز دفاع كرد. اين رساله باعنوان >جمله هاى مركّب داراى جملات پيرو وابسته در زبان فارسى معاصر<[۵] در ۱۹۵۹ (۱۳۳۸ش) در مسكو منتشر شد. او پيش از آن نيز كتاب >دوره مقدماتى زبان فارسى معاصر<[۶] را با همكارى گرانت واسكانيان[۷] نوشته و در ۱۹۵۱ (۱۳۳۰ش) در مسكو منتشر كرده بود (اتكين، ص۲۶۷؛ شجاعى، ۱۳۹۲ش، ص ۳۹۳ـ۳۹۴؛ سوبولوا، ص ۲۷ـ۲۸؛ شفا، ص ۱۲۲۹). او از ۱۹۵۶/ ۱۳۳۵ش در مقام كارمند علمى با بنياد مطالعات خاورى فرهنگستان علوم روسيه[۸] نيز همكارى داشت (اتكين، ص ۲۴۹؛ گيوناشويلى، همانجا). روبينچيك كتاب ديگرى نيز با نام >زبان فارسى معاصر<[۹]نوشت و در ۱۹۷۱/ ۱۳۵۰ش ترجمه انگليسى[۱۰] آن را با اندك تغييراتى به چاپ رساند (شجاعى، ۱۳۹۲ش، ص ۳۹۵؛ گلكار، همانجا؛ شفا، ص۱۲۷۰؛ براى معرفى كتاب ← صادقى، ص ۴۸۰ـ۴۹۰). اين كتاب براساس دستور سنّتى نوشته شده است و در آن نشانى از زبان شناسى جديد و نظريه هاى آن ديده نمى شود (صادقى، ص ۴۸۰). روبينچيك همچنين سرپرستى طرح وسرويراستارى >فرهنگ فارسى به روسى<[۱۱] را برعهده داشت. اين فرهنگ دوجلدى، كه به فرهنگ روبينچيك مشهور است، حدود شصت هزار مدخل دارد و با همكارى آندره برتلس[۱۲] ، محمد نورى عثمانوف[۱۳] و چند تن ديگر به انجام رسيده است. در پايان جلد دوم اين كتاب، طرحى اجمالى از دستور زبان فارسى به قلم روبينچيك درج شده است (شجاعى، همانجا؛ اتكين، ص ۲۶۷؛ گيوناشويلى، ص ۱۵ـ۱۸). روبينچيك همچنين در مقدمه چاپ دوم اين فرهنگ (مسكو ۱۹۸۳)، فهرستى از واژه ها و تركيبات جديد را، كه به ويژه پس از انقلاب اسلامى ايران در زبان فارسى رواج يافته، آورده است (شجاعى، ۱۳۹۲ش، ص ۳۹۶؛براى معرفى كتاب نيز ← همان، ص ۳۹۵ـ۳۹۹؛ بچكا[۱۴] ، ص ۴۷۵ـ۴۷۸). او در اثر ديگرى نيز با عنوان >مبانى اصطلاحات و تركيبهاى ثابت در زبان فارسى<[۱۵] (مسكو ۱۹۸۱)، كه برپايه رساله فوق دكترى اوست، به تغييرات واژگانى در زبان فارسى پس از انقلاب اسلامى توجه كرده است (شجاعى، ۱۳۹۲ش، ص ۳۹۵؛ گلكار، ص ۱۲۹؛ اتكين، ص ۲۶۷؛ سوبولوا، ص ۲۸). اثر ديگر روبينچيك >فرهنگ نويسى براى زبان فارسى<[۱۶]است (سوبولوا، همانجا). در اين كتاب او در پنج فصل به پيشينه فرهنگ نويسى فارسى، مسائل و بررسيهاى انجام شده پرداخته و واژگان و اصطلاحات و تركيبات ثابت، ساخت مدخل، و مسائل املا و آواشناسى و آوانگارى فارسى را با نگاهى فرهنگ نگارانه بررسى كرده است ( ← شجاعى، ۱۳۷۱ش، ص ۷۴ـ۸۶). كتاب ديگر او با عنوان >دستور زبان فارسى ادبى معاصر<[۱۷] ، برنده جايزه «بهترين اثر بنياد مطالعات خاورى فرهنگستان علوم روسيه در سال ۲۰۰۱» و نيز برنده جايزه بين المللى فارابى ايران در ۱۳۸۸ش/ ۲۰۰۹ شد. مؤلف در تدوين اين اثر منحصرآ بر آثار ادبى معاصر (به ويژه ادبيات داستانى) تكيه كرده است (شجاعى، ۱۳۹۲ش؛ سوبولوا، همانجاها؛ براى معرفى كتاب ← شجاعى، ۱۳۸۳ش، ص ۸۸ـ ۱۱۰؛ شفيعيها، ص ۶۹). اين كتاب با عنوان دستورزبان ادبى معاصر فارسى به فارسى نيز ترجمه و در ۱۳۹۱ش در تهران منتشر شده است (براى نقد ترجمه ← شجاعى، ۱۳۹۱ش، ص ۲۴۵ـ ۲۷۷). مطالعات روبينچيك بيش از هر چيز بر زبان فارسى معاصر متمركز بود. بااين حال، او در بررسى اين زبان همواره به ديگر زبانهاى ايرانى نيز اشاره كرده است، ضمن اينكه ماهيت مستقلى براى فارسى افغانستان و فارسى تاجيكستان قائل شده است؛ نظرى كه گويا متأثر از روش كرسيهاى ايران شناسى روسيه است (همو، ۱۳۹۲ش، ص ۳۹۳ـ۳۹۴). از برخى نظريات و آثار او انتقاداتى نيز شده است (براى نمونه ← صادقى، ۱۳۵۲ش؛ شجاعى، ۱۳۸۳ش، ص ۹۲، ۹۵، و جاهاى ديگر؛ همو، ۱۳۹۲ش، ص ۳۹۴، ۳۹۸، و جاهاى ديگر). يكى از ويژگيهاى آثار او، درباره زبان فارسى معاصر، استفاده از آثار نويسندگانى چون صادق هدايت، عبدالحسين نوشين، محمدعلى جمالزاده، بزرگ علوى، و هم نسلان ايشان است (شجاعى، ۱۳۸۳ش، ص ۱۰۹؛ همو، ۱۳۹۲، ص ۳۹۴؛شفيعيها، همانجا). او، علاوه بر مقالات متعددى كه درباره جنبه هاى گوناگون زبان فارسى در نشريات روسيه به چاپ رساند، چند مقاله ( ← روبينچيك، ۱۳۴۷ش، ص ۲۷۲ـ۲۸۰؛ همو، ۱۳۵۳ش، ص ۳۲ـ۳۷) و نقد بر آثار فارسى (معرفى و نقد فرهنگ معين ← همو، ۱۳۴۴ش، ص ۷۲ـ۷۹؛ معرفى و نقد بخشى از جلد دوم تاريخ زبان فارسى خانلرى درباره ساختمان فعل ← همو، ۱۳۵۱ش، ص ۸۸ـ۹۴) نيز در ايران چاپ كرده است. او از ۱۳۳۷ تا ۱۳۸۱ش/ ۱۹۵۸ـ۲۰۰۲ چندين بار به ايران سفر كرد و در چند مجمع علمى و ادبى شركت جست و به ايراد سخنرانى پرداخت (شجاعى، ۱۳۹۲ش، ص ۳۹۳). روبينچيك، پس از آنكه سالهاى بسيارى را صرف آموزش فارسى در مؤسسه كشورهاى آسيا و افريقاى دانشگاه مسكو و همچنين دانشگاه زبان شناسى مسكو كرد، واپسين سالهاى عمر خود را در آسايشگاه سالمندان گذراند و پس از تحمل بيمارى بلندمدتى، در ۱۶ دسامبر ۲۰۱۲/ ۲۶ آذر ۱۳۹۱ در مسكو درگذشت (گلكار، ص ۱۲۹؛ شجاعى، ۱۳۹۲ش، ص ۳۹۲ـ ۳۹۳؛ سوبولوا، ص ۲۶).
منابع : ابوذر ابراهيمى تركمان، «يادى از خاموشى ايرانشناس روس، يورى روبينچيك»، بخارا، ش ۸۹ـ۹۰ (مهر ـ دى ۱۳۹۱)؛ يرژى بچكا، «]درباره[ لغت نامه فارسى به روسى»، ترجمه هما رهبرى، راهنماى كتاب، سال ۱۶، ش ۷ـ۹ (مهر ـ آذر ۱۳۵۲)؛ يورى آرنوويچ روبينچيك، «بعضى خصوصيات تلفظ لغات عربى در فارسى»، سخن، دوره ۱۸، ش ۳ (مرداد ۱۳۴۷)؛ همو، «دكتر پرويز ناتل خانلرى: تاريخ زبان فارسى، بخشى از جلد دوم ساختمان فعل»، پيام نوين، دوره ۱۰، ش ۲ (بهمن ـ اسفند ۱۳۵۱)؛ همو، «ساختمان مسدود اصطلاحات و يكپارچگى آنها از لحاظ تركيب و معنى: بر مبناى معلومات حاصله از اصطلاح شناسى زبان فارسى»، ترجمه اسكندر ذبيحيان، همان، دوره ۱۰، ش۱۰ (خرداد ـ مرداد ۱۳۵۳)؛ همو، «فرهنگ جديد فارسى»، همان، دوره ۷، ش ۸ (مهر ۱۳۴۴)؛ محسن شجاعى، «آن كه در پاسخ به نداى درون فارسى آموخت»، فرهنگ نويسى، ش ۵ و ۶ (ارديبهشت ۱۳۹۲)؛ همو، «]درباره[ فرهنگ نويسى براى زبان فارسى»، مجله زبانشناسى، سال ۹، ش ۱ (بهار و تابستان ۱۳۷۱)؛ همو، «نقد و معرفى كتاب دستورزبان فارسى ادبى معاصر»، همان، سال ۱۹، ش ۲ (پاييز و زمستان ۱۳۸۳)؛ همو، «نگاهى به ترجمه دستورزبان ادبى معاصر فارسى»، دستور، ج ۸ (اسفند ۱۳۹۱)؛ شجاع الدين شفا، جهان ايران شناسى، ]تهران ?۱۳۴۸ش[؛ محمدهادى شفيعيها، «روايتى روسى از دستور فارسى»، نشر دانش، سال ۱۹، ش ۲ (تابستان ۱۳۸۱)؛ على اشرف صادقى، «]درباره[ زبان فارسى امروز»، راهنماى كتاب، سال ۱۶، ش ۷ـ۹ (مهر ـ آذر ۱۳۵۲)؛ آبتين گلكار، «به ياد يورى روبينچيك: درگذشت ايران شناس بزرگ روس»، نگاه نو، ش ۹۶ (زمستان ۱۳۹۱)؛
Muriel Atkin, "Soviet and Russian scholarship on Iran", Iranian studies, vol. 20, no. 2-4 (1987); J. Sh. Giunashvili, "Pamyati Yuria Aronovica Rubincika", K¥arav¥an (in Cyrillic; Aug. 2013); Sh. A. Soboleva, "Pasledneii intervu profesera Yria Rubincika", in ibid.
/ عسكر بهرامى /